H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»

Oshqozon-ichak infeksiyalari. Yoz fasli odamlarga olam-
olam quvonch olib keladi. Mevalar pishib, to‘kinchilik bosh-
lanadi. Uzoq-yaqin joylarga sayrga chiqish imkoni tug‘iladi.
Meva-sabzavotlar pishishi bilan o‘tkir oshqozon-ichak infek-
siyalari ham avj oladi. Bunda qorin og‘rig‘i, diareya kabi nox-
ush holatlar yuzaga chi qishi mumkin. Chunki keksa kishilarda
infeksiyaga tabiiy ravishda qarshilik ko‘rsatish kuchi pasaygan
bo‘ladi. Bu muammolarning oldini olish uchun ayrim oddiy qoi-
dalarga rioya qilish lozim bo‘la di:

---

95
– ochiq holda oqadigan va qaynatilmagan sovuq suv ichish-

dan saqlaning;
– ovqatlanish oldidan va ovqat pishirish oldidan qo‘llarni
yaxshilab sovunlab yuving;
– bozordan sotib olingan va tomorqadan terilgan hamma
mevalar, sabzavotlarni tozalab yuving va qaynoq suvga chaying;
– issiq havoda sut mahsulotlarini iste’mol qilishda ehtiyot
bo‘ling.
Mehnatga layoqatli yoshdagi (25–64 yosh) katta kishilar ning
sog‘lig‘i, oila salomatligi uchun va umuman aholi farovonligi
uchun alohida muhim o‘rin tutadi. Aholining eng katta guruhi
va jamiyatda asosiy ishlab chiqaruvchi kuch bo‘lgan bu kishi-
lar noinfeksion kasalliklarga ko‘p chalinadilar. Bu yoshdagi
erkaklar­o‘rtasida­o‘lim­ijtimоiy­muvozanat­buzilishini­vujud-
ga keltirib, uning oqibatida katta yosh guruhlarida ayollar erkak-
larga nisbatan ko‘pchilikni tashkil qiladi. Erkaklar o‘rtasidagi
o‘limning yuqori ligini klinik tibbiyot va jamoat sog‘lig‘ini
saqlashdagi mavjud bi limlar va texnologiyalar yordamida bar-
taraf etish mumkin. Katta yoshdagi erkaklar xavf omilini pas-
aytirish va salomatlik omilining ta’sirini kuchaytirish uchun
profilaktik­va­klinik­tibbiyotning­sa’y-harakatlari­jamlanadigan­
maqsadli guruh bo‘lib qolishlari kerak.
Kasallanish va o‘limga sabab bo‘ladigan xavfli omillar
orasida organizmning o‘ziga xos ichki va unga bog‘liq bo‘lmagan
tashqi omillari bor. Ularda yuz beradigan ko‘pgina kasalliklar
va­o‘lim­xavfi­yoshga,­jinsga­va­genetik­moyillikka­aloqador­
ichki omillardan sodir bo‘lishiga qaramay, ularning talaygina
qismi tashqi individual turmush tarzi va tevarak-atrofga bog‘liq
bo‘ladi. Erkaklar o‘limi 1950- va 1970-yillar orasida o‘sgan,
biroq 1970-yildan boshlab o‘zgarmagan va pasayib borgan.
Katta yoshdagi aholi salomatiligi darajasini oshirish uning
ha yot tarzini o‘zgartirishga, individual xavfni kamaytirishga va

---

96
serebrovaskular kasalliklar, yurak ishemik kasalligi, shikastlar

va rakni pasaytirishga qaratilgan keng ko‘lamli birlamchi va
ikkilamchi­profilaktik­dasturlar­ishlab­chiqishni­talab­qiladi.­Bu­
o‘zgarishlarning ko‘pchiligi quyidagi masalalarga yo‘naltirilishi
kerak:
– chekishdan voz kechish;
– kletchatka miqdori ko‘p va yog‘lar kam bo‘lgan par-
hez taomlar;
– muntazam jismoniy mashqlar;
– yo‘llarda va ish joyida xavfsizlik;
– zo‘ravonlikka qarshi kurash;
– tanlab testlashga muhtoj bemorlarni aniqlash uchun
dispanse rizatsiyalash;
– gipertoniyaga umumiy testlash va uni davolash;
–­umumiy­testlash,­xavfli­o‘smalarga­xavf­omillari­yuqori­
bo‘l gan guruhlarni testlash va tegishlicha davolash;
– surunkali kasalliklar, jumladan qandli diabet va glaukoma-
ning ilk belgilariga test o‘tkazish va ularni davolash;
– psixologik va psixiatrik yordam bo‘yicha xizmatlar;
– infeksion kasalliklar profilaktikasi va ularni to‘g‘ri
davolash;
– katta yoshdagi hamma aholini difteriya – qoqshol anatok-
sini, barcha guruhlarini grippga va pnevmokokk infeksiyalari-
ga qarshi vaksina bilan immunizatsiya qilish.
Jamoat sog‘liqni saqlash tizimi katta yoshdagi aholi kasal-
langanda kasallikning og‘irligini pasaytirish uchun zarur bir-
lamchi­profilaktika­va­testlash­dasturlarini­amalga­oshirishga­
javobgar hisoblanadi.
45–64 yoshdagi shaxslar chekish, ortiqcha ovqatlanish,
jismo­niy­harakat­bilan­shug‘ullanmaslik­kabi­xavfli­omillar-
ga, ayniqsa, sezuvchan bo‘ladilar. Ular, shuningdek, o‘z ish-
laridan,­ishni­yo‘qotganlarida­esa­ijtimoiy­va­oilaviy­ixtiloflar-

---

97
dan,­ijtimоiy­va­iqtisodiy­o‘zgarishlardan, omadi yurishmagan-

ligidan va oilaning buzi lishidan iztirobga tushadilar. Bu omillar
ilmli,­ijtimоiy­va­kasb­darajasi­yuqori­kishilarga­qaraganda­bilim­
saviyasi­va­ijtimоiy­mavqeyi­past­kishilarda­ko‘proq­uchraydi.