H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»

Nikotin, alkogol va narkotiklarga qaramlik. Chekish,
alkogol va narkotiklar iste’mol qilish jamiyatda kasallanish
va erta yuz beradigan o‘limning eng ko‘p tarqalgan sabablari
qatoriga­kiradi.­Хulq-atvordagi­bu­individual­xususiyatlar­yoki­
„turmush tarzi“ omillari ayrim shaxslarning sog‘lig‘iga putur
yetkazib, erta o‘limiga sabab bo‘lishidan tashqari, jamiyat
zimmasiga og‘ir yuk bo‘lib tushadi. Bu sohada ko‘rilayotgan
choralar­ahvolni­o‘zgartirishi­va­bu­kabi­xavfli­omillarning­
jamiyat sog‘lig‘iga ta’sirini pasaytirishi mumkin. Bu qoida
jamoat sog‘lig‘ini saqlash konsepsiyasining muhim qismi
hisoblanadi.
Chekish
Tamaki chekish yurak qon-tomir kasalliklari, o‘pka raki
va boshqa kasalliklarning rivojlanish sabablaridan biridir.
Ko‘pincha, birinchi sigareta 18 yoshgacha chekiladi va
ko‘pchilik chekadigan o‘smirlar nikotinga qaram bo‘lib
qoladilar.­Chekishga­xavfli­ijtimоiy-ruhiy­omillar­sabab­bo‘ladi­
va aksariyat tamaki o‘smirlar uchun birinchi narkotik modda
bo‘lib qoladi, keyinchalik o‘smir qonun tomonidan man qilingan
narkotiklar iste’mol qilishga o‘tadi. Jamoa miqyosidagi loyihalar
jamoatchilik o‘smirlarning tamaki chekishiga muvaffa qiyatli
ta’sir qilishi mumkinligini ko‘rsatdi.
Chekish katta yoshdagi erkaklar orasida kamaydi, biroq
ayollar orasida bunday bo‘lmadi. Shuning natijasida erkaklarda
o‘pka raki bilan kasallanish barqarorlashdi, ayollarda esa
tobora ko‘payib bor yapti. O‘pka raki ko‘pgina rivojlangan
mamlakatlarda ayollar ning sut bezi rakidan oshib ketdi yoki
unga yaqinlashdi.

---

98
Alkogol

Ichkilik ichish ilk sivilizatsiya davrlaridan boshlangan inso-
niyat madaniyatining bir qismidir. Ichkilikka ruju qo‘yish shaxs
sog‘lig‘i uchun ham, jamiyat uchun ham jiddiy muammolarga
olib keladi. Surunkali alkogolizmda jigar sirrozi, yurak-qon
tomir kasalliklari va normal hayot kechirish hamda mehnat
qilishga imkon bermaydigan boshqa buzilishlar rivojlanadi.
Ichkilikbozlik dardiga mubtalo bo‘lgan shaxs o‘zi uchun
ham, jamiyat uchun xatarli bo‘lib qoladi, zo‘ravonlik qiladi,
yo‘llarda va ishlab chiqarishda falokatlarga sabab bo‘ladi.
Alkogol inson tanasining hamma a’zolariga zarar yetkazadi va
uni ichish ko‘pgina kasalliklar: gipertoniya, bosh miya insulti,
yurak ishemik kasalligi, jigar, qizilo‘ngach, hiqildoq, o‘pka,
me’da, chambar va yo‘g‘on ichak raki va ayollarda sut bezi
raki uchun umumiy xavf omilidir. U jinsiy tizim buzilishlarini,
jumladan amenoreya, anovulatsiya, erta menopauza boshlanishi
va homiladorlikning yomon oqibatlar bilan tugashi, tug‘ilgan
bola vaznining pastligi va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda alkogol
sindromini keltirib chiqaradi.