H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Yangi 
O‘zbekiston sharoitida ijtimoiy sohalardagi ijobiy 
o‘zgarishlar. 
1. Ijtimoiy sohalar tushunchasi. Ijtimoiy soha aholining bevosita hayoti 
haqidagi yarqin tasavvurlar, ularning ne’matlari va hizmatlar ist’emoli bilan, 

---

290 
ya’ni jamiyat, kollektiv, guruhlar, oila, insonlarning pirovard rasmiy talablarini 
butunlikda qondirish bilan bog‘liq, iqtisodiyot borasi deb nomlanish qabul 
qilingan. 
Har qanday jamiyat ijtimoiy sohasiz nafaqat rivojlanishi, balki mavjudligi 
mumkin emas, sababi iqtisodiyot tizimli bir qator omillar aholini farovonligiga 
xavfg‘xatarli qo‘rqinchli kabilar ta’siri ostida turadi: ishlab chiqarishning 
inqirozli pasayishi; stixiya va ofat falokatlar; kishilar tomonidan ish joyi, 
daromadlarni yo‘qotishi; invalidlik, moyillik yoki qarilik, keksalik, 
kasallikning xastalikning boshlanishi. 
Davlatning yoki ijtimoiy yordami bilan yoki o‘y egasi keskin vaziyatlarda 
bardosh bilan o‘zini o‘zi ximoya qilish mumkin.
Buyruqbozlik o‘rniga kelgan bozor iqtisodiyoti bu ikkita tomoyillar bir 
birini qoplashni tahmin etadi: 
1) Har bir inson o‘zi eson-omonligi haqida tashvish haqida shart (birinchi 
navbatda pensiyaga oid) ulushlar tizimidan foydalanib yoki qo‘rqinchli 
shartnomalarga ega bo‘lish sababi, ijtimoiy xavf-xatarlaning aksariyati ushbu 
o‘lchamlar bilan betaraf qilishi mumkin bo‘ladi. O‘zbekiston davlati ohirgi 
yillarda aholini o‘shbu harxil yo‘llar bilan harakat qilishini rag‘batlantiradi, 
ammo o‘y xo‘jaliklarining uchdan bir qismiga yaqini ehtiyotqorlik bilan bu 
qadamga xususiy pension fondlar va sug‘urta kompaniyalarga ishonchsizlik 
bilan boradi; 
2) Davlatning aholi xaqidagi tashvishlardan chetlanishi mumkin emas, 
sababi: 
• kishilarning bir qator qismi o‘zining-o‘zi yoki o‘zini oilasini yetarli 
vositalar bilan ob’ektiv sabalarga ko‘ra ta’minlashi mumkin emas (oilasiz 
yolg‘iz onalar, ko‘p-bolalilar, ko‘p ishsizlar, daromadlari kam, boquvchilari 
yo‘qlar va boshqalar). 
3) Jamiyat inson kapitalining rivojlanishiga manfaatdor sababi u milliy 
iqtisodiyotning o‘sishini ta’minlaydi. Ushbu sabablar bo‘yicha davlat 
tomonidan harxil darajadagi tekin ta’lim dasturlari zarurdir.
• jamiyatning hozirgi zamon texnologik tizimi kishilarga jo‘da ham katta 
massa ne’mat yarataborib, xavf-xatarli kasbiy kasallik, bebaxt xolatlar 
moyillik bilan bog‘langan. Davlat ushbu ijtimoiy tavvakal xavf-xatarli 
ishlarning o‘rnini to‘ldirishga va oqlash markazlarni yaratishga, kasalxonalarni 
moliyalashtirish, pensiya va yordam po‘llari bilan ta’minlashi shart; 
• aholining past daromad bilan yashovchi bir guruhi ko‘pincha kelajakda 
munosib ravishda o‘zini ta’minlashga qobiliyatsizdir, shu sababli davlat 

---

291 
imtiyoz turida o‘rnini to‘ldiruvchi subsidlar (yordamga beraladigan po‘l), 
bo‘lib-bo‘lib to‘lash, tovarlar va hizmatlarni past narhda sotish va xatto tekin 
(masalan, ijtimoiy yashash joylarni) yonma-yon tarmoqlarni ko‘llash shart.
Bozor iqtisodiyotida davlat tomonidan o‘y jo‘jaliklar butunlay ko‘llab-
quvvatlash shunday ko‘rilishi kerakki, ya’ni ijtimoiy qaramlikka 
qiyshaytirmoqda bo‘lmasligi kerak hamda aholining bir qanday qatlamlari 
tomonidan ijtimoiy parazitga oid, tekinxo‘r bo‘lmasligi, xukumron sinflar 
tomonidan aholining himoya qilinmagan guruhlari talabiga beadablik bilan 
pisand qilmaslik.