H. Po'Iatov, N. Sodiqov Turk ertaklari (H. Po'Iatov, N. Sodiqov tarj.). T

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

ham bardosh berolmayapti. 

— Qo'zichog'im, Qora soqol! Bu jarohat til jarohati. Til uning boshiga musibat soldi. 

Birovga  otda  kelaman  deb  sirini  aytib  qo'ydi.  Buo'shaning  jarohati.  Bundayjarohatni 

mingtadan bitta dori tuzatishi mumkin! Shu tog'ning orqasida Soqov buloq bor. Agar oyning 

oxirgi chorshanba kuni uch marta: «Dunyoda sening nomingga o'xshash nom yo'q, suving 

ham  tengi  yo'q  suv»,  deyilsa,  buloq  uch  qultum  suv  beradi.  Shu  suvni  go'zallar 

mamlakatidan kelgan qiz Kojibekka eltib bersa, u hech narsa ko'rmagandek tuzalib ketadi. 

Suvni  ichib  bo'lgandan  keyin,  uch  marta:  «Seni,  tilginam,  qiyma-qiyma  qilib 

tashlayman», 

desa, boshiga hech qachon musibat tushmaydi. 

Kumush  qiz  Oq  soqol  bilan  Qora  soqolni  ko'rib  anjirni  unutib  qo'yibdi. 

«Ko'zlarimga ishonaymi yoki quloqlarim-gami?» — deb, ularning gapiga quloq solibdi. 

Omadni 

qarangki, shu kecha oy oxiridagi chorshanba kuni ekan! Taqdiri ilohiy nimalarga qodir-a: un 

elasang, g'alvirda kepagi qoladi! 

Bir vaqt shunaqangi qorong'i tushibdiki, hech narsani ko'z ilg'amasmish. Kumush qiz 

daraxtdan tushib, toqqa yo'l olibdi. U tong otmasdan yetib olarmikanmari, deb o'ylabdi. 

Qiz  hamma  narsadan  umidini  uzib  ketayotgan  ekan,  qoya  ortidan  past  bo'yli,  to'ladan 

kelgan  odam  ko'rinibdi.  Uning  sochlari  qop-qora,  soqoli  esa  qordek  oppoq  emish.  Ikki 

yonida  ikkita  dumaloq  tugun  bor  emish,  biri  xuddi  sochidek  qop-qora,  ikkinchisi 

soqolidek oppoqmish. 

Kumush qiz: «Bu qanaqa odam, qo'lidagi nimaykin?» — deb o'ylabdi. Uning yoniga 

borib, so'rabdi: 

— Kimsan? Mo'ysafid cholmisan yo Qora tog'amisan? 

Nimani o'rab, nimani yozyapsan? 

Mo'ysafid chol ham, Qora tog'a ham emasman, degandek boshini qimirlatibdi-da: 

— Nima qilayotganimni so'rayapsanmi? Kechasi g'altakka 

o'rayman, kunduzi yozaman, — debdi. 

Kumush qiz bu gapni eshitib, oq g'altakni yulqib olib qochibdi. Choi qora g'altakni 

yozib qolaveribdi. Tun rosa cho'zilibdi. Hadeganda tong otmabdi. 

Kumush  qiz  toqqa  kun  chiqmasdan  yetib  kelibdi.  Pash-maloq  odamlar  aytganidek 

qilib  Soqov  buloqdan  suv olibdi.  U oq g'altakni Oppoq cholga tashlagan paytda hamma 

uyquda  ekan.  Endi  dongdor  yigitlar  o'lkasiga  qarab  yo'lga  tushibdi.  Yo'l  yuribdi,  yo'l 

yursa  ham  mo'l  yuribdi,  qosh  qoraymasdan  podshohlikka  yetib  kelibdi.  Qarasa,  birov 

uchib yurganmish, yana birov qochib ketayotganmish. Otlari jilovsiz, eshaklari no'xtasiz, 

mushuklari dumsiz, tozi itlari quloqsiz emish. Xullas, bu ana shunday ajib o'lka emish. 

Uning boshi qayer-da-yu, oyog'i qayerdaligini bilib bo'lmasmish. 

Kumush qiz debdi: 

— 

Xudo  biladi,  bu  Kojibekning  o'lkasi  emasmikan?  Qarasa,  temir  chorig'i  yirtilib, 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

temir hassasi yeyilib ketganmish. Qiz sevinganidan qo'shiq aytib yuboribdi. 

— Men  tabibman,  men  qoziman.  Mening  kimligimni  hech  kim  bilmaydi.  —  U 

shunday deb uyma-uy yuribdi, biroq unga hech kim parvo qilmabdi. 

Kumush qiz shunda ham umidini uzmabdi. 

— Men tabibman, men qoziman. Mening kimligimni 

hech kim bilmaydi, — deyaveribdi. 

Bemor  har  narsadan,  hatto  parrandadan  ham  najot  kutadi.  Bir  vaqt  Kojibek  qizning 

ovozini eshitib qolibdi-da, onasiga: 

— Onajon,  dono  onajonim!  Quloq  soling,  qandaydir  tabib  yoki  qozining  ovozi 

kelyapti, — debdi. 

Onasi unga: 

— Ey bolaginam, bu yoqlarda tabib bilan qozi nima qiladi? U tentaklarning boshlig'i 

Tentak Umar yo bo'lmasa har yerda hozir-u nozir Kalo'g'lon bo'lsa kerak, — debdi. 

Biroq Kojibek o'z gapida turib olibdi: 

— Yo'q,  dono  onajon,  axir  menga  ko'llarimizda  kumush  simon  xonbaliqlar  borligi 

ma'lum-ku.  Agar  u:  «Shu  kuniga  ham  shukur»  yoki  «Ko'rguliklar  o'tib  ketadi»,  desa 

bo'ldi. 

Shunda umrim qirq yil cho'ziladi. Onasi bu gapga ishonmabdi, lekin o'ziga o'zi: «Mayli, 

o'g'limning so'nggi iltimosini bajo keltiray», — debdi-da, borib eshikni ochibdi. Qarasa, 

ostonada Tentak Umar ham, Kalo'g'lon ham emas, momiqdek Kumush qiz turganmish! 

Uni  uyga  boshlab  ki r i b di .   Kumush  qiz  Kojibekning  kasal  bo'lib  yotganligini  ko'rib, 

dovdirab qolibdi. Og'zidagi gapini, qilmoqchi bo'lgan ishini ham unutib qo'yibdi. Turgan 

yerida indamay unga tikilib turaveribdi. Onaning jahli chiqib: 

— Ey  qiz!  Tuya  temirchiga  tikilgandek,  namuncha  qarab  qolding?  Buyigit  qirq 

yeridan  jarohatlangan.  Jarohatlari  ichida  eng  og'iri  yurak  jarohati.  Qo'lingdan  kelsa 

davola! — debdi. 

Kumush qiz o'ziga kelibdi-da, tabiblik mahoratini ko'rsata boshlabdi. Qo'llarini har bir 

jarohat  ustidan  asta  yurgizibdi-da,  Soqov  buloqning  suvidan  uch  qultumini  ichibdi  va 

uch qultum Kojibekka ichirgan ekan, qirqta jarohati bitib ketibdi. 

Keyin u uch marta: «Tilim, men seni qiyma-qiyma qilib tashlayman», debdi, bu so'zni 

Kojibek  ham  uch  marta  qaytaribdi.  Til  keltirgan  jarohat  shu  zaylda  bitibdi.  Yurak 

jarohati ham tuzalib ketibdi. Biroqhaliyam qizni tanishmabdi. 

— Muhtarama  shifokorim,  qo'llaring  ikki  dunyoda  dard  ko'rmasin.  Nima  tilaging 

bo'lsa, tilagingga yet, — debdi Kojibek. 

Onasi esa: 

— Ey  tabib  qiz,  sen  mening  orzularimga  yetkazding.  Olio  seni  ham  niyatingga 

yetkazsin,—  debdi-da,  o'g'lining  tuzal-ganligini  qo'shnilariga  aytgani  ketibdi.  Qiz  aziz 

mehmonlarga atalgan yerga o'tiribdi. Bir vaqt Kojibek boshini ko'tarib tikilib qarasa, 

«Mcning kimligimni hech kim bilmaydi», degan kimsa Kumush qizning o'zginasimish. 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

— Eh besabr qiz!  — xitob qilibdi u va  oh  tortgan  ekan,  og'zidan  olov  sachrab,  tog' 

yonib ketibdi. Buni qarindosh-urug'lari a rang o'chirishibdi. 

Shu vaqtda qiz bilan yigit churq etmay, bir-birlariga qarab yig'lashibdi. Ularto'kkan yosh 

yuraklaridagi  dard-alamni  yuvib  ketibdi.  Shunda  qalblari  pok  bo'libdi.  Boshlariga 

tushgan savdoni eslab bir-birlariga ta'na qilishmabdi. Axir bunga ikkovlari ham aybdor: 

biri sir saqlay olmagan, ikkinchisi esa sabr qilolmagan ekan-da. Bunga unchalik ko'p vaqt 

ketmaydi.  Ikkovlari  bir  yilda  sabr  kitobini  o'qib  tushirishadi.  Ular  bugun  yig'lashni  bilib 

olishsa, ertaga kulishni ham o'rganib olishadi. 

Kumush  qiz  mehmonlarga  atalgan  joyda  izzat-ikromda  o'tiribdi.  Oldida  ko'ngli 

tusagan  noz-u  ne'matlar  muhayyo  emish.  Kunlardan  bir  kuni  Kojibek  ko'z  ilg'amas 

tog'larda uchib yurganda, Kumush qiz uning dono onasi bilan suh-batlashib o'tiribdi. 

Shunda u onadan: 

— Onajon,  mushtipar  onajon!  O'g'lingga  shuncha  azob  uqubatlar  bergan  odamni 

ko'rsang nima qilarding? — deb so'rabdi. 

Ona boshini qimirlatibdi-da, debdi: 

— 

Uch hovuch qonidan ichardim. 

Bu  gapdan  u  g'azablanibdi.  Bundan  keyin  u  Kumush  qizni  yumshoq  o'rinlarga 

yotqizmabdi, hatto uni ko'chalarni aylan-tirgani ham olib chiqmaydigan bo'libdi. Kumush 

qiz bu gapni aytganiga pushaymon yebdi, lekin aytilgan so'z — otilgan o'q. Qiz bularni 

Kojibekka shipshitib qo'yibdi. Shunda Kojibek: 

— Ey, jonsaragim. Ishlaringni besabrlikdan qilding. Nega toshga bolta urding. Agar ish 

shu taxlitda davom etsa, bemahal shamol esib, ishimiz pachavalashadi, — debdi. 

Onasi ularning pichirlashib gaplashayotganini ko'rib turgan ekan, qizni yumma talabdi: 

— Hay,  yerga  qarab  yurgan  qizdan  yaxshilik  chiqmaydi.  Men  senga  ko'rsatib 

qo'yaman!  Sening  hiyla-nayranglaring  endi  ma'lum  bo'lib  qoldi.  Sen  tabib  ham,  qozi 

ham  emassan.  Sen  o'sha  o'g'limni  jarohatlagan  besabr  qizsan.  Shuncha  qilg'iliklaring 

yetmagandek, meni o'g'limdan judo qil moqchimisan? 

Shunday deb qizga yopishgan ekan, o'g'li  o'rtaga tushibdi: 

— Onajon,  jon  onajon.  Agar  bergan  sutingni  oq  qilmoqchi  bo'lsang,  mayli,  unda  bu 

qizning qonini icha qol. Axir mehmonga qo'l ko'tarmaydilar-ku! 

Onasi qo'lini tortibdi. 

Bir kuni ona yasan-tusan qilibdi. Uydan chiqar ekan, Kumush qizga: 

— Yerga qarab yurgan qizdan yaxshilik chiqmaydi! 

Bugun kechqurun Kojibekni xolasining qiziga unashish sharafiga sharbat ichiladi. Men 

o'sha yoqqa ketyapman. Sen nima qilishingni bilmay o'tirmagin. Beshikqoyaga tegirmon 

qur-da, bug'doy tort, undan keyin bilib ishingni qil, — debdi. 

Ona  jo'nab  ketibdi.  Beshikqoya  esa  Kumush  qizning  tepasida  osilib  qolibdi.  Endi 

nima qilsin, dardini kimga aytsin? Uylanayotganligini aytmagan Kojibekning unga rahmi 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

kelarmidi?  Begona  yurtlarda  uning  sabr  toshidan  bo'lak  suyanchig'i  yo'q.  Qiz  toshni 

qo'ynidan olibdi-da, yuragidagi dardini unga aytibdi. Sabr toshi ham indamabdi. 

Shunda o'ziga-o'zi tasalli berib: «Asragan ko'zga cho'p tushadi», — debdi-da, yuragi 

dard-alamga  to'la,  ko'zlarida  yosh,  yo'lga  tushibdi.  Endi  uch  qadam  yurgan  ekan, 

Kojibek paydo   bo'libdi-da: 

— Mening  jonsaragim,  nimaning  g'amini  chekyapsan?  Sening  g'aming  —  mening 

g'amim, mening g'amim — sening g'aming. Namuncha kuyib-pishmasang? — debdi. 

— Men kuymay kim kuysin! — deb javob beribdi qiz va bo'lib o'tgan voqeani unga 

aytib beribdi. 

— Unashilayotganim  to'g'ri,  lekin  bu  hozircha  sir  bo'lib,  sabr  qilish  kerak.  Agar 

uddasidan  chiqsang,  bularni  mening  ko'zimdan  uqib  ol.  Xudo  meni  sening  oldingga 

yubordi.  Gapimga  quloq  sol.  Qo'lim  qaysi  tomonni  ko'rsatsa,  o'sha  tomonga  yur. 

Tepalikni  oshib  o'tyapgan  vaqtingda  oldingdan  bo'rilar  chiqib,  senga  dap  qilishadi, 

orqangdan  itlar  uvillaydi.  Lekin  sen  ularga  o'girilib  qarama.  Oldinga  ketaversang 

Beshikqoyani  ko'rasan.  Shundasen:  «Ey  Beshikqoya,  ilohim  ostonang  tillodan  bo'lib, 

beshiging  chaqaloqsiz  qolmasin, sen  hammaga in'om qilasan,  menga ham in'om qil», deb 

niyatingni  ayt.  Kech  kirmasdan  oldingda  tegirmon  paydo  boiadi,  tog'dan  suv  keladi, 

bug'doyzordan  esa  don.  Tegirmonning  o'zi  tortib,  unini  ham  o'zi  elaydi.  Sen  o'z 

g'alviringni osib qo'y. Faqat sabr-qanoatli bo'lsang bo'lgani, — deb tayinlabdi. 

Kojibek  shu  gaplarni  aytibdi-yu,  g'oyib  bo'libdi.  Kumush  qiz  Kojibek  aytgandek 

qilibdi. Uning oldi bug'doy solingan qoplarga toiib ketibdi. Bir payt ona kelibdi. Qarasa, 

bug'doy  tortilgan,  un  elangan  g'alvir  osig'liq  turgan  emish.  Bularni  ko'rib,  uning  og'zi 

ochilib   qolibdi: 

— Yerga qarab yuradigan qizdan yaxshilik chiqmaydi. O'zingga ehtiyot bo'l! Bularni 

o'zim qildim deb kerilma. Bu sening aqlingdan chiqqan narsa emas, tentak o’g’limning 

aqli. Demak, hali sening bu dunyoda nasibang bor ekan! 

Ertasiga ona yana yasan-tusan qilib o'sma-surmalarini qo'yibdi. Uydan chiqar ekan, 

Kumush qizga: 

— Yerga qarab yuradigan qizdan yaxshilik chiqmaydi! Bugun Kojibekning qaylig'inikida 

qiz oshi boiadi, men o'sha yoqqa ketyapman. Kelgunimcha zerikib o'tirma, uylarni supurib-

sidir, par, jun to'shaklarni savab, ko'pchit, ko'za bilan xurmachalarni 

yog'-asalga toidirib qo'y, — deb tayinlabdi. 

Qizning boshiga tog' ag'darilgandek boiibdi! Endi nima qiladi? Dard-hasratini kimga 

aytadi? Kojibekning o'y-fikri qaylig'ida, endi buning tashvishi qolganmidi unga? Uning 

sabr toshidan bo'lak hasratlashadigan kimi bor? U qo'ynidan sabr toshini olibdi-da, dard-

hasratini unga aytibdi. Sabr toshi bu safar ham churq etmabdi. 

Shunda Kumush qiz o'ziga o'zi: «Bolta chaxlangan, paymonam to'lgan ekan», -debdi-

da,  ko'zlarida  yosh,  yurak-bag'ri  o'rtanib,  yo'lga  tushibdi.  Yetti  qadam  yurgan  ekan, 

baxtidan bo'lib, oldidan Kojibek chiqib: 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

— Ey  mening jonhalagim, nega xafasan? Agar g'am  meniki bo'lsa, musibat seniki, 

shungayam kuyib-pisha- sanmi? — debdi. 

Shunda Kumush qiz javob beribdi: 

— 

Men xafa bo'lmay, kirin xafa bo'lsin? 

U onasining ko'za va xurmacha to'g'risidagi gaplarini aytib beribdi. 

— Besabr,  —  debdi  Kojibek,  —  qiz  oshi  berilishi  aniq.  Faqat  men  buni  senga 

aytolmayapman, sen esa tushunolmayapsan. Agar uddasidan chiqsang, ko'zlarimdan 

uqib  ol.  Ko'za  bilan  xurmachaga  kelsak,  onam  ko'zani  sening  boshingga  urib 

sindirmoqchi.  Xudo  seni  yarlaqaydi.  Karami  keng  parvardigor  meni  sening  oldingga 

yubordi.  Sen  tutun  chiqib  turgan  mo'rkon  oldiga  borgin-da:  «Tog'lar,  tog'lar,  hoy 

Kojibekning tog'lari, shamol turg'azib, menga rahm-shafqat qiling. Men kelinning uyini 

supurib,  zardo'zi  choyshablar  yozay»,  deb  qichqir.  Shunda  yomg'ir  yog'ib,  shamol 

guvillaydi,  bittasi  yuvadi,  ikkinchisi  supuradi.  Senga  ish  qolmaydi!  Keyin  boqqa 

kirasan-da: «Qushlar, qushlar, uchib o'tadigan qushlar! Menga bir tutam par bilan bir 

donadan  qanotingiz  patidan  beringlar.  Men  Kojibekka  to'shak  qilaman»,  deysan.  Yetti 

tog'ning  qushlari  boshingda  aylanib,  pat  va  parlaridan  tashlaydilar.  Undan 

xohlaganingcha  ko'rpa-to'shak  qilib  olasan!  Bu  ishlar  bitgach,  eshikni  lang  ochib 

qo'ygin-da: «Ko'zalar, ko'zalar, bozorga g'izillab borib, yog' bilan asal to'latib kelinglar. 

Men  Kojibekni  mehmon  qilaman»,  degin.  Ular  yiqila-surila  yugurib  ketishadi  va  to'lib- 

toshib qaytib kelishadi. Faqat sabr-qanoatli bo'l,— deb tayinlabdi va shu zahoti ko'zdan 

g'oyib bo'libdi. 

Kumush qiz hamma ishni Kojibek aytgandek qilibdi. Yomg'ir yog'ib, shamol turibdi, 

tepasida yetti tog'ning qushlari aylanibdi va ko'zalar bozorga jo'nashibdi. 

Dono  ona  qaytib  kelibdi.  Qarasa,  uylar  supurilgan,  hammayoq  saranjom-sarishta, 

ko'rpa-to'shaklar yangi, ko'zalar va xurmachalar asal va yog'ga to'la emish. Buni ko'rib 

vaysay ketibdi: 

— Yerga  qarab  yuradigan  qizdan  yaxshilik  chiqmaydi!  Bularni  o'zim  qildim  deb 

kekkayma.  Bu  sening  qo'lingdan  keladigan  ish  emas,  qushlar  aqli  bilan  mening  o'g'lim 

qilgan. Bu dunyoda yana bir lain nasibang bor ekan. 

Ertasiga  dono  ona  yana  yasanib-tusanib  uydan  chiqib  ketibdi.  Keta  turib,  Kumush 

qizga: 

— Bugun Kojibekning to'yi. Men kelinni olib kelgani ketyapman. Kelgunimcha bo'sh 

o'tirmay, yaqin orada Qora tog' bor. U yerda Tillabek ismli akamning o'g'li turadi. 

Uning  qirq  xil  ovoz  beradigan  qirq  simli  tori  bor.  G'irillab  borib  shuni  olib  kel,  — 

debdi. 

Ona ketibdi. Kumush qizning ustiga go'yo Qora tog' ag'darilgandek bo'libdi. Bechora 

qiz  dard-hasratini  kimga  aytsin,  kirn  bilan  dardlashsin?  Kojibek  uni  allaqachon  esidan 

chiqarib  yuborgan  bo'lsa!!!  Bu  yerlarda  birdan-bir  hamdardi  sabr  toshidan  boshqa 

nimasi bor? U sabr toshini qo'ltig'idan olibdi-da, dard-hasratini unga to'kib-solibdi. Sabr 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

toshi bu safar ham indamabdi., Shunda Kumush qiz xitob qilibdi: 

— Peshanam sho'r bo'lgandan keyin, kirn menga yordam 

bera oladi! 

Ko'zidan  duv-duv  yosh oqib, yurak-bag'ri  ezilib, yo'lga tushibdi. To'qqiz qadamcha 

yurgan ekan, yana ro'parasida Kojibek paydo bo'libdi: 

— Mening  jonsaragim,  nega  kuyib-pishib  nola  qilyap-san?  Ustingga  Sivas  qal'asi 

ag'darildimi yoki norg'ul yigitdan ajraldingmi? 

— Men yig'lamay kim yig'lasin! — deb javob beribdi Kumush qiz va onasining qirq 

xil ovoz beradigan qirq simli tor haqidagi gapini so'zlab beribdi. 

— Jonhalagim, — debdi Kojibek, — to'y haqidagi gap so'zlar to'g'ri, ochig'ini senga 

hozircha aytolmayman, aytganim bilan ham uqmaysan. Agar uddasidan chiqsang, 

yuz-ko'zimdan  uqib  ol.  Onam  seni  borsa  kelmas  tomonga  yubormoqchi.  Lekin 

xudoning o'zi senga madadkor. Hozir to'ppa-to'g'ri ketaversang, oldingdan Mismil bilan 

Mundar 

degan  ikkita  daryo  chiqadi.  Ikkalasi  ham  nihoyatda  chuqur  va  keng.  Sen  undan  suzib 

o'tolmaysan.  Suvi  zahar.  Sen  daryoga  qarab:  «Dunyoda  sening  nomingdek  nom  yo'q, 

sening 

suvingdek mazali suv yo'q», degin-da, engashib suvidan uch hovuch ich. Shunda ikkala 

daryo yo'lga aylanib, o'rniga butazor paydo bo'ladi. Uning tikanaklari oyog'ingga kiradi. 

Shunda sen: «Bu tikanaklar muncha nozik, xuddi gulaga o'xshaydi-ya», de. Bir daraxtda 

boyo'g'li o'tirgan bo'ladi. 

Agar  sen:  «Bu  qushning  ovozi  xuddi  bulbulnikiga  o'xshash  yoqimli-ya»,  desang, 

indamay  seni  o'tkazib  yuboradi.  Ana  shunda  sen  Sivasning  bog'-rog'larini  ko'rasan. 

Undan keyin 

tog'amning  bog'lari  boshlanadi...  Tog'amning  o'g'li  seni  ko'rishi  bilan  senga  pichoq 

tiqmoqchi  bo'ladi.  Shunda  sen  u  bilan  til  uchida  salomlash,  shunda  u  jahlidan  tushib, 

sehrli  torni  olib  kelib  beradi.  Faqat  sabr-bardoshli  bo'l,  uqdingmi,  —  deya  xayrlashish 

oldidan qayta-qayta tayinlabdi va ko'zdan g'oyib bo'libdi. 

Kumush  qiz  hamma  ishni  Kojibek  aytgandek  qilibdi.  Daryolar  yo'lga  aylanibdi, 

butazor yo'l berib, o'tkazib yuboribdi, tog'asining o'g'li torini keltirib beribdi. Qiz sog'-

salomat qaytib kelibdi. 

Ona qaytib kelib, torni ko'ribdi, ovozini eshitibdi-yu, tutaqib ketibdi: 

— Yerga qarab yuradigan qizdan yaxshilik chiqmaydi! 

 Jodugarlarning  oynasiga  qaramay  qo'ya  qol.  Hamma  ishni  o'zim  qildim,  deb  meni 

laqillatmoqchimisan.  Bular  sening  qo'lingdan  keladigan  ish  emas,  bunga  o'g'lim 

aralashgan. Bundan chiqdi, haliyam seni yaxshi ko'radiganga o'xshaydi! Yaxshi, bugun 

ham to'y, ham nikoh, o'g'lim: «Uy — mening uyim, xotin — mening xotinim», deyishi 

kerak. Bo'lmasa men lining butun ishlarini barbod qilaman. Seni nima qilishimni yolg'iz 

men-u xudo biladi. 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

Ona shunday deb o'z xonasiga kirib ketibdi. 

Xullas,  kun  o'tib,  kech  kiribdi.  Taklif  qilingan  mehmonlar  yig'ilishibdi.   Taklif 

etilmaganlar  ham  kelishibdi.  To'y  boshlanibdi,  bunaqangi  to'yni  men  aytmay,  sen 

eshitma. Bunaqa to'y yetti iqlimda bo'lmagan ek.an. Erkaklari tor chalib, qizlari raqsga 

tushishibdi. 

Yosh-yalang o'yin-kulgi qilishgan vaqtda Kojibekning  ko'zi javdirab, Kumush qizni 

axtaribdi.  Lekin  u  to'yxonada  yo'q  ekan.  Kojibek  qattiq  xafa  bo'libdi,  ko'zidagi  yoshni 

yashiribdi.  «Jonsaragim  bironta  chuqurga  tushib  ketgan  bo'lsa-ya»,  —  deb  o'ylabdi  va 

tashqariga chiqib, quduqning atrofini qarabdi. O'sha tomondan ingragan ovoz eshitilibdi. 

Kojibek quloq solsa, Kumush qiz sabr loshiga arz-dod qilayotganmish: 

— Ey sabr toshi! Bir paytlar men ham bog'dagi uchta gulning biri  edim.  Meni  erkalab 

oppoq  gul,  deyishardi.  Meni  m a l i k a l a r d e k   katta  q i l i s h d i ,   so'ng  qirchang'i  otga 

mindirishdi-da, hayyo-huv deb Qof tog'iga jo'natishdi. Shunda sen: «Sabr qil!» deding, 

men  sabr  qildim.  Ba'zi  kunlari  och  qoldim,  ayrim  kunlari  esa  suvsaqib,  tomog'im 

qaqradi. Odam  b o l a s i n i  ko'rmadim, uning ovozini eshitmadim, dala-dashtlarda tanho 

o'zim  daydib  yurdim.  Bir  musibatdan  qutulsam,  ikkinchisiga  duchor  bo'ldim.  Sen 

shunda:  «Sabr  qil!»  deding,  men  sabr  qildim.  Butog'imga  qush  kelib  qo'ndi,  ko'z 

oldimda  qasrlar  paydo  bo'ldi,  lekin  men  baxtsizlarning  eng  baxtsizi  bo'lib  qolaverdim: 

qiz chog'imdan beva ayolga aylandim, oltinlarim misga aylandi. Qushim — kaptarim esa 

q i r q   yeridan  jarohatlanib,  butog'imdan  uchib  ketdi.  Shunda  sen:  «Sabr  qil!»  deding, 

men  sabr  qildim.  Hakim  bo'lib  kelib,  Kojibekni  o'limdan  asrab  qoldim.  Biroq 

yaxshiliklarim  o'rniga  yomonlik  qaytdi!  Dono  o.ia  ketma-ket  boshimga  musibat  solib, 

o'lim  ketidan  o'lim  yuboraverdi.  Shunda  sen:  «Sabr  qil!»  deding,  yana  sabr  qildim. 

Boshimga ne-ne savdolar tushdi. Men sir nimaligini va uni saqlashni bildim. Endilikda 

baxt  qushi  qo'limdan  uchib  ketdi,  suyanadigan  odamim  qolmadi.  Bu  kecha  meni 

Kojibekdan  ayiradilar.  Ertaga  esa  jonimga  qasd  qiladilar.  Oh,  pichoq  borib  suyakka 

qadaldi!  Ortiq  chidol-mayman!  Ey,  sabr  toshi!  Mening  o'rnimda  sen  bo'lganingda  bu 

sitamlarga chidarmiding? 

Shunday deyishi bilan sabr toshi tars yorilib, maydalanib, kulga aylanibdi. 

Kumush qiz: 

— Tosh bo'laturib senki chiday olmading, men inson bolasi qanday chiday! — deb 

xitob qilibdi. 

Qizning  xayoliga  bir  fikr  kelib,  irg'ib  o'rnidan  turgan  ekan,  Kojibek  uni  ushlab 

qolibdi. Kumush qizning  og'zidan  chiqqan har bir so'z uning ko'zlarida yosh qalqitibdi. 

Kojibek ikki ko'zi jiqqa yoshga to'lib, gapira   boshlabdi: 

— Ey,  sabr-matonatli  qiz!  Sir,  sabr  nimaligini  sen  bilmasding.  Endi  sen  bularni 

tushunding.  Toshbag'ir  edim,  ko'zlarim  yig'ini  bilmasdi.  Sen  meni  yigiashga 

o'rgatding... 

Mayli,  u  yoqda  to'y-tantana  boiaversin,  lekin  onam  bizni  bir-birimizdan  judo 

www.kitob.uz – Respublika bolalar kutubxonasi sayti. Elektron kitoblar va darsliklar yuklab oling

 

qilolmaydi.  Buning  ustiga  sen  menga  kulishni  ham  o'rgatib  qo'ysang,  onam  u  yoqda 

tursin, hatto 

ajal  ham  oramizga  raxna  sololmaydi.  Aziz  joningga  qasd  qilma,  bizning  davr-davron 

suradigan vaqtimiz endi keldi. 

Yigit  shu  gaplarni  aytib,  burgutga  aylanibdi-da,  Kumush  qizni  qanotlariga  o'tqazib 

osmonga ko'tarilibdi. Shu tun kechasi osmon xuddi quyosh botmagandek yorug' emish. 

Ular toshqoyadan uchib o'tishibdi, bir vaqt Kojibekning yuragiga g'ulg'ula tushibdi: 

— Ey,  sabr-matonatli  qiz,  —  debdi  u,—  men  orqamga  o'girilib  qarolmayman.  Sen 

o'girilib qara-chi, bironta odam bizni quvlab kelmayapganmikin? 

Kumush qiz javob beribdi: 

— Ey mening dono Kojibegim! Atrofimizda hech zog' yo'q, kim bizga dap qilardi? 

Faqat Gek tog'idan qora bulut suzib kelyapti. 

Kojibek bu gapni eshitib, titrab-qaqshabdi: 

— Boshimizga qanday balo yopirilib kelayotganini bilasanmi? U bulut emas, mening 

kichik xolam bo'ladi. 

Demak,  ular  bizning  qochganimizni  bilib  qolishibdi-da.  U  sehrli  gilamda  bizga  yetib 

oladi. Ularni tutib kel, deb xolamga onam aytgan. Endi bundan qanday qutuldik-a. Uning 

yuragi  kuyyapti.  Agar  u  suv  topolmasa,  ikkimizni  yutib  yuboradi.  Vaqt  g'animatda 

biron chora topish kerak. 

U yerga qo'nibdi-da, kaftiga urib, qizni buloqqa aylan-tiribdi; o'zi esa tilla yog'log'iga 

aylanibdi.  Xolasi  yetib  kelibdi.  Suvni  ko'rib  hamma  narsani  unutibdi.  Xuddi  qirq  yildan 

bed  tashna  bo'lib  yurgan  odamdek  boshini  suvdan  ko'tarmay  icha  boshlabdi.  Keyin: 

«Ichmagan odam o'lsin»,— debdi-da, uchar gilamiga o'tirib, uyiga ravona bo'libdi. Yetib 

kelib,  opasiga  qayerlardan  uchib  o'tgani,  qaysi  buloqdan  suv  ichganlarini  gapirib  beribdi. 

Kojibekning onasi baqirib, uning tizzasiga uribdi-da: 

— Nima  qilib  qo'yding,  jinni!  Axir  buloq  —  bu  o'sha  yerga  qarab  yuradigan  qiz, 

yog'log'i  esa  yurak-bag'rimizni  kuydirib  ketgan  o'g'lim-da.  Agar  sen  buloqdan  suv 

ichmay,  yog'log'i  bilan  qirg'og'iga  urganingda  sehr  yo'qolardi.  Shunda  qiz  bilan  o'g'lim 

ajralishib, ikkisi ikki tomonga ketgan bo'lardi. 

To'y-tomosha ham davom etaverardi. 

Keyin u o'rtancha singlisiga debdi: 

— Singlim!  Agar  o'g'limga  rahming  kelmasa  ham  qizingga  rahming  kelsin.  Kichik 

singlim: «Xudo menga nasib qilmagan narsa boshqalarga ham nasib etmasin», deb hasad 

qilganga o'xshaydi. Qizing erdan ajralib, sharmanda bo'lib qoldi. Vaqt o'tmasin! O'z teringga 

o'tirib, qamchi bosgin-da, tez jo'na! 

Osmonda uchib ketayotib Kojibek qizdan so'rabdi: 

— Sir  saqlovchi,  bardoshli  qiz,  ko'z  oldimni  tuman  qoplayapti,  agar  o'girilib  qaray 

olsang, ko'r-chi, orqamizdan birov quvlab kelmayaptimikan? 

Kumush qiz orqasiga qarab, javob beribdi: