H. R. To`xtaеv, K. A. Cho`lponov, M. B. Qosimova, R. Sh. Zaripova
Download 7.36 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Azotning kislorodli birikmalari.
- Nitrat kislota va uning tuzlari.
- ammiak, H 2 N-NH 2 - gidrazin, HN 3 - azotovodorod kislotasi. NH 3 - Tabiatda ko‘p miqdorda oqsil moddalar tarkibida, ammoniy tuzlari holida uchraydi. NH 3 - rangsiz gaz, xarakterli hidi bor. T.k.- 33,40S, d=0,593. 1 litr ammiak= 0.7709 gr. >tº
2NH 3 N 2 + 3H 2
-46,19 kJ
H
H : N : H
H
H H Suyuq ammiak ishqoriy metallar bilan reaksiyaga kirishadi: 4Na + NH 3 = 2NaNH 2 + H
2
NaNH 2 - ammiakni nordon tuzi. PbNH NH 3 - qaytaruvchi kuchli oksidlovchilar ta'sirida N 2 , NO va boshqalarga oksidlanadi: NH 3
2 = 3HJ + NJ 3 Ammiak hosil bo‘lishining P ga bog‘liqligi. t 0
1atm 100 atm
1000 atm 200
15,30 80,6
98,3 600
0,049 4,5
31,4 1000
0,0044 0,44
< 12,9 Odatda tº =500-600ºC P=1000 atm, katalizator- Fe + H 2 O
O 2 atmosferasida:
4NH
3 + 3O
2 = 6H
2 O + 4N
2
4NH 3 + 5O
2 = 6H
2 O + 4NO
NH 3 + 3J 2 = 3HJ + NJ 3 – azot yodid 358
NJ 3 + NH 3 = NH
3 .NJ
3
3NH 3 + 3HJ = 3NH 4 J Cl 2 atmosferasida:
NH
+ Cl 2 = NH 2 Cl + HCl 2NH 3
2 = 6HBr + N 2
3 = 6NH
4 Br
Ammiak 300 0 C qizdirilgan KClO 3 ustidan NaOH ishtirokida o‘tkazilsa, NH 3 NO
- gacha
oksidlanadi. 3NH
3 + 4KClO
3 + 3NaOH = 3NaNO 3 + 4KCl + 6H 2 O
NH 3 + 9OH - - 8e
- → NO
3 - + 6H 2 O 3 ClO 3
+ 3H 2 O + 6e - → Cl
- + 6OH
- 4
Ammiak kompleks birikmalar hosil qilishi mumkin, chunki unda 2 ta bo‘linmagan elektronlar jufti mavjud. [NH
3 ]HCl ammoniy tuzlari [Ag(NH 3
2 ]Cl, [Cu(NH 3 )
]SO 4 kompleks aminlar NH 3 + H 2 O= [NH
4 ] - + OH - kuchsiz ishqor Ammiakning olinishi: Laborotoriyada: 1. (NH 4
2 SO 4 + Ca(OH) 2 = 2H 2 O + 2NH
3 + CaSO 4
2. 2NH 4 Cl + CaO 2NH
3 + CaCl
2 + H
2 O 3. Mg 3 N 2 + 6H 2 O = 3Mg(OH) 2 + 2NH
3
Tajriba 1. NH 3 + H 2 O= NH
4 OH fenolftalein-pushti rang Texnikada: 1. Ko‘p miqdorda ammiak toshko‘mirni koksga aylantirganda hosil bo‘ladi. 2. Ko‘p miqdorda ammiak Tober metodi bilan olinadi. H 2
2 2NH 3 + 46.19 kJ./mol 3.Franko va Karlo usuli kalsiy tsianamidga suv bugi ta'siriga asoslangan. CaCN
2 + 3H
2 O = CaCO
3 + 2NH
3
CaCN 2 - paxtani defolianti sifatida ishlatiladi. CaCO 3
2 + 3CO
CaC 2 + N 2 = CaCN
2 + C
Ca = N – C ≡ N 4. Eerlek metodi: AlN + 3H
2 O = Al(OH) 3 + NH
3
Nitrid. Ishlatilishi: NH 3 , HNO
3 , (NH
4 ) 2 SO 4 , NH 4 NO 3 olish uchun ketadi. Soda (Solovet), mochevina Ca(NH 2 )
, 10 % NH 4 OH – nashatir spirti. Nitridlar – azoining har xil elementlar bilan birikmasi. K 3 N, Mg 3 N 2
3N 2 + 6Mg 2Mg
3 N 2 Mg 3 N 2 + 6H 2 O= 3Mg(OH) 2 + NH
3
Texnik ahamiyatga AlN ega. d - elementlarning nitridlari yuqori qattiqlikka ega. Yuqori suyuqlanish, issiqlikka chidamli va yuqori mustahkamlikka ega. VN – Tc = 2300ºC, ZnN – Tc = 2588ºC, TaN – Tc = 3087ºC. Natriy amid - NaNH 2 , rangsiz kristall. Tc = 210ºC 2Na + 2NH 3 =2NaNH 2 + H
2
Kristalli yoki suyuq ammiak 2NaNH
2 + 2Na = 2Na 2 HN + H
2 2NHNa 2 + 2Na= 2NNa 3 + H
2
natriy nitridi
Shunday qilib, kislotali muhitda konts. NH 4 Cl, F
2 , Cl
2 , Br
2 , J
2 bilan azotgalogenidlarni hosil qiladi. Hamma izotoplarning galogenidlari kuchli portlovchi moddalar. Olingan amidlari, imidlari, nitridlari gidrolizga uchraydi: NaNH 2 , Na
2 HN, Na
3 N
359
NaNH 2 + H
2 O= NH
3 + NaOH
Na 2 NH + H 2 O= NH
3 + 2NaOH Ammoniyning hamma tuzlari issiqlikka chidamli emas. Ammoniy tuzlari termik parchalanishi mumkin.
1.Ammoniy tuzlari uchuvchan birikmalar hosil qilib parchalanishi: t 0
(NH 4 ) 2 CO 3 3NH 3 + H 2 O + CO 2
NH 4 Cl = NH 3 + HCl
2.Qisman termik parchalanishi: t 0
(NH
4 ) 2 SO 4 NH 3 + [NH 4 ]HSO
4
t 0
(NH 4 ) 3 PO 4 3NH 3 + H 3 PO 4 yoki piro- va meta- kislotalar
t 0
2Mg[NH 4 ]PO
4 Mg 2 P 2 O 7 + 2NH 3 = H
2 O t 0
NaNH 4 HPO
4 NaPO 4 + NH
3 + H
2 O 3.Disproportsionalanish reaksiyasi. t 0
NH 4 NO 2 N 2 + H
2 O NH 4 NO
= N 2 O + H 2 O [NH 4 ] 2 Cr 2 O 7 N 2 + 4H
2 O + Cr
2 O 3 [NH
4 ] 2 Cr 2 O 4 N 2 + 2NH
3 + 5H
2 O + Cr
2 O 3 NH 4 Cl kons. eritmasi galogenlar bilan pH muhitga qarab ammiakning har hil birikmalari hosil bo‘ladi. рН> 8.5 NH 4 Cl + Cl 2 = NH
2 Cl + 2HCl xloramin
рН = (4,5-5,0) NH 4 Cl + 2Cl 2 = NH
2 Cl + 3HCl
рН = (4.5-5.0) NH 4 Cl + 3Cl
2 = NH
2 Cl + 4HCl nitrid xlorid (azot xloridi) Tajriba: NH 3 + 3J
2 = 3NH
4 J + 3NJ
3
Hosil bo‘lgan moddalarni bir necha marta efirda ekstraktsiya qilinsa NH 4 J efirda erib, cho‘kmada NJ 3 qoladi. NJ 3 mexanik kuch ta'sirida portlaydi. 2NJ 3
N 2 + 3J 2
Ammiakatlar [Ag(NH 3 ) 4 ]Cl;
[Cu(NH 3 ) 4 ]SO
4 ; [Zn(NH 3 ) 6 ](OH) 2 ; [Co(NH 3 ) 6 ]Br
3 ; [Ni(NH 3 ) 6 ](NO 3 ) 2 .
Gidrazin. H 2 N-NH 2 - rangsiz, havoda tutaidigan suyuklik. Azotning oksidlanish darazhasi -2, valentligi 3. H
N N H
Suvda va ishqorda yaxshi eriydi. H 2 N-NH 2 + HCl = N 2 H 4 HCl=N 2 H 5 [N 2
4 ] 2 HCl - dixlorgidrazin; [N 2 H 4 ]H 2 SO 4 - gidrazin sulfati N 2 H 4 - kuchli qaytaruvchi, O 2 , J
2 va boshqalar bilan oksidlanadi. N 2
4 + O
2 = N
2 + 2H
2 O N 2 H 4 + 2J 2 = N 2 + 4HJ
N 2 H 4 + 4AuCl
3 = 3N
2 + 12HCl + 4Au N 2
4 + HNO
2 = HN
3 + 2H
2 O azotvodorod kislotasi 360
H 2 N-NH
2 ning olinishi: NH 3
2 Cl + NaOH kons. kons.
NH 2 Cl + NH
3 = H
2 N-NH
2 + HCl
HCl + NaOH= NaCl + H 2 O Azotning kislorodli birikmalari. Azot (I) oksidi. Rangsiz, kuchsiz hidli, shirin mazali gaz. Suvda kam eriydi, xona temperaturasida barqaror. NH 4 NO 3 = N 2 O + 2H
2 O N 2 O + H
2 O = H
2 N 2 O 2
HNO - giponitrid kislotasi deyiladi. Olinishi: Gidroksil aminga nitrit kislotasi ta'sir ettirib olinadi. NH 2
3 = H
2 O + H
2 N 2 O 2
H 2 N 2 O 2 erkin holda uchramaydi. Lekin uning tuzlari ma'lum - Ag 2 N 2 O 2 . N 2 O yuqori temperaturada kuchli oksidlovchi: H 2 + N 2 O = H 2 O + N
2
S + 2N 2 O = SO
2 + 2N
2
2P + 5N 2 O= P
2 O 5 + 5N 2
N 2 O meditsinada narkoz sifatida ishlatiladi. U bilan nafas olinsa mast qiladi va kishi xursand bo‘ladi. Azot (II) oksid. Rangsiz, zaharli gaz. Olinishi: 1.
2 + O
2 = 2NO
2.
4NH 3 + 5O
2 = 4NO + 6H 2 O
1.
2KJ + 2KNO 2 + 2H
2 SO 4 = 2K 2 SO 4 + 2NO + J 2 + 2H
2 O 2. Cu + 8HNO 3 = 3Cu(NO) 2 + 2NO + 4H 2 O
SO 2 + 2NO= SO 2 + N
2 O oksidlovchi 2NO + Cl 2 =2NOCl nitrozilxlorid hosil bo‘ladi. Azot (IV) oksidi. NO 2 - sovutilganda qizil-qo‘ng‘ir suyuqlikka aylanadi. T.suyuqlanish 22,45ºC sovutila borgan sari sarg‘ish oq, keyin rangsiz bo‘ladi. -11,2ºC rangsiz kristall hosil qiladi. Isitilganda uning rangi o‘zgarib to‘qlashadi, 140ºC da rangli bo‘ladi. N 2
2 O= HNO
3 + HNO
2
2NO 2 + 2NaOH= NaNO 3 + NaNO
2 + H
2 O Shuning uchun u aralash angidrid deyiladi. HNO 2 beqaror. 3HNO 2
3 + 2NO + H 2 O
2 issiq suvda ta'sirlashib: 6NO 2
2 O= 4HNO
3 + 2NO
3NO 2 + H 2 O= 2HNO
3 + NO
O 2 ishtirokida NO 2 to‘la HNO 3 ga aylanadi. 4NO 2 + O 2 + 2H
2 O= 4HNO
3
NO 2 kuchli oksidlovchi, qaytaruvchi. U uglerod, azot, oltingugurt, vodorod, metallarni oksidlaydi. 7H 2 + 2NO 2 = 4H 2 O + 2NH
3
Kuchli oksidlovchilar Br 2 , F
2 bilan u qaytaruvchi. 2NO 2
2 + 2H
2 O= 2HNO
3 + 2HF
2NO 2 + H 2 O= HNO
3 + HNO
2
Olinishi: 1.
2NO + O 2 = 2NO
2
2. 2Pb(NO
3 ) 2 = 2PbO + 4NO 2 + O 2
3. Cu + 4HNO 3 = Cu(NO
3 ) 2 + NO 2 + H 2 O
361
4. As 2 O 3 + 4HNO 3 = 2HAsO
3 + H
2 O + 4NO
2
Laborotoriyada olinishi: 1.
As 2 O 3 + 2HNO 3 + 2H 2 O= 2H
3 AsO
4 + N
2 O 3 2.
NaNO 2 + H 2 SO 4 = NaHSO 4 + HNO 2
Nitrit kislotasi uning suyultirilgan eritmalari va tuzlari ma'lum. Nitrit kislota kuchsiz elektrolit K=4·10 -4 . U ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi. 2HNO 2 + O 2 = 2HNO
3
2HNO 2 = NO + NO 2 + H
2 O KJ, H 2 S ishqoriy metallarning amalgamasi bilan nitrit kislotasining oksidlovchi xossasi namoyon bo‘ladi. H 2 S + 2HNO 2 = 2H 2 O + S + 2NO 2KJ + 2KNO 2 + 2H 2 SO 4 = J 2 + 2NO + 2K 2 SO 4 + 2H 2 O 5NaNO 2 + 2KMnO 4 + 3H
2 SO 4 = 5NaNO 3 + 2MnSO 4 + K
2 SO 4 + 3H 2 O 2FeSO 4 + 2KNO 2 + 2H
2 SO 4 = Fe 2 (SO 4 ) 3 + K 2 SO 4 + 2NO + H 2 O
H 2 O + N 2 O 5 = 2HNO 3
N 2 O 5 = NO + NO 2 + O
2
HNO 3 + P
2 O 5 = 2HPO 3 + N 2 O 5 Natriy nitrat holatida oz miqdorda havoda hosil bo‘ladi.Atmosferadagi elektr razryadi paytida ham hosil bo‘ladi.
Nitrat kislota rangsiz suyuqlik yorug‘lik ta'sirida parchalanadi. 4HNO 3
2 O + 4NO
2 + O
2
Nitrat kislota suv bilan har qanday nisbatda aralashadi. Konsentrlangan nitrat kislota qaytarilish mahsuloti har xil bo‘lishi mumkin. Nitrat kislota nodir metallardan boshqa hamma metallarni oksidlaydi. Sn + 4HNO 3 = H
2 SnO
4 + 4NO
2 + H
2 O 3Cu + 8HNO 3 = 3Cu(NO
3 ) 2 + 2NO + 4H 2 O 4Mg + 10HNO 3 = 4Mg(NO 3 ) 2 + NH 4 NO 3 + 5H
2 O PbS + 8HNO 3 = 3PbSO
4 + 4H
2 O + 8NO
3HCl + HNO 3 = 2H 2 O + 2Cl
2 + NOCl
Platina ham zar suvda eriydi. 3Pt + 4HNO 3 + 4HCl= 3PtCl 4 + 4NO + 8H 2 O
2KNO 3 + S + C = K 2 S + N
2 + 3CO
2 +169 kkal Og‘ir metallar nitratlarining va ishqoriy metallar nitratlarining parchalanishi: 2KNO
2 = 2KNO
2 + O
2
2Zn(NO 3 ) 2 = 2ZnO + 4NO 2 + O 2
2AgNO 3 = Ag + 2NO 2 + O
2
Hg(NO 3 ) 2 = Hg + 2NO 2 + O 2
Nitrat kislotasining sanoatda olinishi: Oldingi paytda nitrat kislotasi chili selitrasidan olinar edi. NaNO 3 + H 2 SO 4 = NaHSO 4 + HNO 3
Hozirgi paytda ammiakni yoki azotni oksidlab NO ga aylantiriladi. NO dan NO 2 va
so‘ngra nitrat kislota olinadi. N 2 + O 2 = 2NO 2NO + O 2 = 2NO 2
2NO 2 + H
2 O= HNO
3 + HNO
2
3HNO 3 = HNO
3 + H
2 O + 2NO
Hozirgi paytda konsentrlangan nitrat kislota N 2 O
va O 2 dan 50 atmosfera bosimda 75ºC da olinadi.
2NO 2 + O
2 + 2H
2 O = 4HNO
3
362
Azot birikmalarining tibbiyotda ishlatilishi. Azotning barcha birikmalari zaharli. Bularning ichida natriy nitrit stenokadiya va tomirlarni kengaytiruvchi modda sifatida ishlatiladi. Download 7.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling