H. R. To`xtaеv, K. A. Cho`lponov, M. B. Qosimova, R. Sh. Zaripova
II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI
Download 7.36 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- UGLEROD
- Sian va uning birikmalari – (CN) 2 yoki disian С = N – N = С
II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI Ta'lim shakli. Ish bosqichi Faoliyat
talabalarniki
1-boqich. O`quv mashg`ulotiga kirish(3 daq)
1.1.
Mashg`ulot mavzusi
va maqsadini aytadi, talabalarning kutilayotgan natijalar еtkaziladi; Mashg`ulot ko`rgazmali ma'ruza
shaklida borishini ma'lum qilinadi. 1.2. Aqliy hujum yordamida ushbu mavzu bo`yicha ma'lum bo`lgan tushunchalarning aytilishini taklif
etiladi. Tinglaydilar, yozib oladilar
2-boqich. Asosiy bosqich (70 daq) 2.1. Mavzu bo`yicha ma'ruza matni tarqatiladi va uning rеjasi, asosiy tushunchalar bilan tanishish taklif qilinadi. Slaydlarni Pover point tartibida 1 VА guruh elеmеntlari haqidagi ma'lumotlar bilan tanishtiriladi. 1 VА guruh elementlari va birikmalari asosidagi dori shakllari to`g`risida ma‘lumot beriladi. O`qiydilar.
Tinglaydilar, rеaktsiya tеnglamalarini daftarga ko`chirib oladilar. Savol bеradilar.
2.3. 1У Ш А guruh elеmеntlari asosida tеzkor so`rov o`tkaziladi. Savollarga tеzkor javob bеrishadi; 2.4.
1У А guruh elеmеntlari kislotalari va tuzlari bilan tanishtirish. Tinglaydilar, yozib oladilar. Savol bеradilar.
343
2.3. Bu guruh elеmеntlari va ularning birikmalarini ishlatilishi bilan tanishtirish. Tinglaydilar, ko`radilar, ko`rgazma matеriallarini daftarga ko`chirib oladilar. Savol bеradilar.
3-boqich. Yakuniy (7 daqiqa) 3.1.Mavzu bo`yicha yakun qiladi, olingan bilimlarni kеlgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e'tibori qaratiladi. 3.2.Mustaqqil ish uchun topshiriq bеriladi. Savollarga javob bеradi Savollar bеrishadi
Tayanch so‟zlar:allotropiya, uglerod,kremniy va ularning birikmalari. IV А GURUH ELEMENTLARI UGLEROD VA KREMNIY
IV А guruh asosiy guruhchasiga 5 ta element kiradi. Uglerod, kremniy,germaniy qalay va qo‘rg‘oshin bu elementlar uchun eng chetki qavatda 4 tadan elektron bor. Ularning oksidlanish darajasi –4, +2 va +4 bo‘lishi mumkin. Qaytaruvchixossasiatomradiusiortishibilankuchayadi. Oksidlovchixossasiugleroddanqo‘rg‘oshingaqarabkamayadi.1- jadvaldaguruhelementlariningengmuhimxossalarikeltirilgan. 1-jadval. 1Y A guruh elementlarining eng asosiy xossalari Xossalar Elementlar 6 12 C 14 28 Si 32 73 Ge 50 119 Sn 82 207 Pb Electron formulasi 2s 2 2p 2
3s 2 3p 2
4s 2 4p 2 5s 2 5p 2
6s 2 6p 2
Ionlanish energiyasi 11,26
8.15 7,90
7,34 7,42
Atom radiusi 0,077 0,117
0,139 0,158
0,175 Elektro
manfiyligi 2,5
1,75 2,0
1,70 1,55
Zichligi Ol.3,54
Gr.2,25 2,33
5,35 7,28
11,34 Syuql. temp. Ol.3540 Gr.3800
1413 958
232 327
Qayn. temp.
4347 2630
2730 2350
1750 UGLEROD Uglerodkengtarqalgankimyoviyelementlarjumlasigakiradi, uko‘pnoorganikvaorganicmoddalartarkibigakiradi. Uglerodmineraliko‘proqkarbonatlarholidauchraydi:
Na
CO 3 10H 2 O – soda,Na 2 CO 3 CaCO
3 2H 2 O– pireonit.
MgCO
3 - magnezit, MgCO 3
3 – dolomit, CaCO 3 – viperit va temir shpati – FeCO 3 .
MnCO 3 , ZnCO 3
– marganesvaruxshpatiholatidauchraydi.Shuningdeksuvnitarkibidakalsiyvamagniygidrokarbanatlar iholatidauchraydi.
344
Organik dunyoda uglerod eng asosiy element hisoblanadi. Uning miqdori hamma kimyoviy elementlar miqdoridan 10 marta ko‘p. Bu oqsil, vitaminlar, yog‘ neft, ko‘mir asosida qazilma boyliklar, antrasen qo‘ng‘ir ko‘mir slanes va boshqalar. 7 14
0 1 n = 6 14 C+ 1 1 H Fizik xossalari. Uglerod tabiatda grafit va olmos holida uchraydi. Sintetik usulda olingan karbin va polikumulen allotropic shakl o‘zgarishlar ham ma‘lum. Olmos. Qattiq rangsiz kristall modda. sp 3 gibridlanish tufayli har bir uglerod atomi boshqa uglerod atomi bilan sigma bog‘ yordamida bog‘langan. Olmos va boshqa nodir metallar og‘irligi karatlarda belgilanadi (1 karat0,2 g). HozirgachatopilganolmoslarichidaengkattasiJanubiyAfrtkadatopilgan“Kulinom”olmosi.Uningo g‘irligi3020 karatyoki604 g. Olmosrangli, rangsizvaqoraolmoslargabo‘linadi.Olmosdanmetallarniteshishda, burg‘ilashda, aniqinstrumentlartayyorlashdaishlatiladi.
Bundauglerodatomlarisp 2 tuzilishgaega. Bundaharbiratom 3 takovalentbog‘ hosilqiladi. 4 taelektrondan 2 tasibog‘ hosilqilishdaishtiroketmaydi. Grafitelektrodlartayyorlashda, yog‘lashmateriallaritayyorlashdavayadroreaktorlaridaneytronlarnisekinlashtiruvchimoddasifatida ishlatiladi. Grafitda 100000 atmbosimda 3000 – 3500 С dasun‟iyolmosolinadi. 1000 С qizdirilsaolmosgrafitgaaylanadi. 1750 С bujarayontezlashadi. Amorfko’mir (uglerodyokisaja). Amorfko‘mirninghammaturisun‘iyusuldaolinadi. Saja
– qattiq,
suyuqvagazsimonko‘mirtutganmoddalarnito‘layonmasliginatijasidahosilbo‘ladi. Sajadanbo‘yoqlar, tush, kauchukkaqo‘shiladiganqo;shimchasifatidaishlatiladi. Yog’ochko’miri – ko‘mirniquruqhaydashorqalihavosizjoydaolinadi. Kimyoviyxossalari. Uglerodninghammaallotropicshaklo‘zgarishlarikimyoviyjihatdaninert. Masalan, olmosko‘pkimyoviyreaktivlarbilanta‘sirlashmaydi. Ungayuqoritemperaturadakuchlioksidlovchilarta‘siretadi. Masalan, kislorod, zar suvi, nitrat kislota. Bunda u СО 2 gacha oksidlanadi. Grafit –kimyoviy ta‘sirga olmosga qaraganda kuchliroq ta‘sir etadi. Amorf ko‘mir grafitga qaraganda tezroq reaksiyaga kirishadi. Kuchli oksidlovchilar ta‘sirida uglerodning II yokiIV valentli birikmalari hosil bo‘ladi. 2С + О
2 = 2СОС + О 2 = СО
2
Yuqori temperaturada uglerod vodorod bilan reaksiyaga kirishadi. Shuningdek temperature ta‘sirida oltingugurt, kremniy va bor bilan ta‘sirlashadi. Karbidlar odatda kristall moddalar. Ularda kimyoviy bog‘lanish tabiati har xil. Uglerodning metallar bilan birikmasi karbidlar deyiladi. I, II, III guruh elementlarining karbidlari ion bog‘lanishga yaqin bog‘lanishga ega. Bularga misol qilib alyuminiy karbid va kalsiy karbidni olish mumkin. Al 4 C 3 Al C
Al
C
Al
C
Al C CaC 2
Ca C
Al 4 C 3 + 10H
2 O = 4Al(OH) 3 + 3CH
4
CaC 2 + 2H
2 O = Ca(OH) 2 + C
2 H 2 Kremniy va bor karbidlari atomlari orasidagi bog‘ kovalent SiC vaB 4 C
. d – elementlar karbidlari har xil. MeC (TiC, ZrC, HfC, VC), Me 2 C (Mo 2 C, W
2 C),
Me 3 C (Mn 3 C, Te
3 C, Co
3 C).
345
Bularning ko‘pi metallik xossalarini namoyon
etadi. Ularningelektro‘tkazuvchanligiyuqori, metallicyaltiroqligibor. d – elementlarkarbidlariqattiq, issiqqachidamli, yuqorisuyuqlanishtemperaturasigaega. TiC – 3140 C, Zr
2 C – 3530
C, HfC - 3890 C.
MеС – karbidlar juda ussiqqa va temperaturaga chidamli, masalan: TiC, VC, NbC, Mo 2 C, W 2 C. Uglerodqo‘shoksid. Ko‘pmiqdorda СО 2
Undanmineralsuvlartayyorlanadi. CаСО
3 + 3НСl = CaCl 2 + CO
2 + H
2 O Sanostda kalsiy karbonatdan olinadi: СaCO 3 = CaO + CO 2
Karbonat angidrid havodan 1,5 marta og‘ir gaz. U g‘orlarning tagida, shaxtalarda yig‘iladi. СО 2 sovutilgandamuzhosilbo‘ladi. Usuvdaeribkarbonatkislotahosilqiladi. СО 2 + Н 2 О = H
2 CO 3 CaCO 3 + H 2 O + CO
2 = Ca(HCO 3 )
NaOH + CO 2 = NaHCO 3
CO 2 – oksidlovchi xossasini namoyon etadi: 2Mg + CO 2 = MgO + CO C + CO 2 = 2CO H 2 CO 3 – beqaror kislota, unga quyidagi orto kislota to‘g‘ri keladi: Н 4 СО
bularning tuzlari barqaror. Texnikada ichimlik sodasi – NaHCO 3 , soda – Na 2 CO 3 va potash – K 2 CO 3 va ohaktosh ahamiyatga ega (CaCO 3 ). Soda. Kuchli elektrolit. Soda kalsiy, strontsiy, bariy va magniy ionlari bilan erimaydigan karbonatlar hosil qiladi: Ba(NO 3
2 + Na
2 CO 3 = BaCO 3 + 2NaNO 3
Boshqa kationlar bilan magniy, vismut, temir va alyuminiy ionlari olinsa, ulardan karbonatlar va gidrokarbonatlar hosil qiladi. Al 2 (SO 4 ) 3 + 3Na
2 CO 3 + 3H 2 O = 2Al(OH) 3 + CO
2 + 3Na
2 SO 4
Hozirgi kunda soda olishning 3xil usuli bor: Leblan, Solvey va elektrolitik usullar. 1. Leblan usuli: 1781 y. Fransiyalik olim yaratgan. Buning uchun osh tuziga konsentrlangan sulfat kislota qo‘shiladi: 2NaCl + H 2 SO 4 = Na
2 SO 4 + 2HCl Sulfatni ohak ko‘mir bilan aralashtirib pechda kuydiriladi. 2С + Na 2
4 = Na
2 S + 2CO
2 Na 2 S + CaCO 3 = Na 2 CO 3 + CaS
Olingan HCl xlorid kislota olishiga ketadi. CaS – oltingugurt olish uchun ketadi. Kamchiliklari.Olinadigan moddalar qimmat. Sodaning sifati yaxshi emas.
NaCl hamda NН 4 НСО
3 orasidagi reaksiyadan foydalaniladi.
NaCl + NН 4 НСО
3 = NНСО
3 + NН
4 Сl
Jarayon quyidagicha amalgam oshiriladi. Kalsiy va magniy ionlaridan tozalangan osh tuzini
ammiak bilan
to‘yintirib СО 2 yuboriladi. ShundaNaНСО 3 cho‘kmasitushadi. BunifiltrlabNН 4 Сlajratibolinadi. NaCl + NH 4 CO 3 = NaHCO
3 + NH
4 Cl
yokireaksiya NaCl + NH 3 + CO
2 + H
2 O = NaHCO 3 + NH
4 Cl
Agar gidrokarbonat kuydirilsa:
2NaHCO
3 = Na
2 CO 3 + H 2 O + CO 2
CO 2 kalsiy karbonatdan olinadi. CaCO 3
2
CaO ammiakni regeneratsiya qilishda ishlatiladi. 346
CaO + H 2 O = Ca(OH) 2
Ca(OH) 2 + 2NH 4 Cl = CaCl 2 + 2NH
3 + 2H
2 O
Solvey usuli bilan olingan soda 98,5% natriy karbonat, 0,75% osh tuzi, 0,03% natriy sulfat tutadi.
olingan natriy gidroksid СО 2 bilan to‘yintiriladi. NaOH + CO 2 = NaHCO 3
Soda juda
muhim mahsulot. Ushishaolishda, sovunishlabchiqarishda, to‘qimachiliksanoatidavasuvningqattiqliginiyo‘qotishdakerakbo‘ladi. IchimliksodasiNaHCO 3 100
gsuvdaxonatemperaturasida7 gichimliksodasieriydi.Meditsinada va oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi. Muhim o‘g‘itlardan biri karbamid hisoblanadi: CO 2 + 2NH 3 = (NH 2 ) 2 CO + H 2 O Yuqorida ko‘rsatilganlardan tashqari COCl 2 CCl 4 , COS, CS 2 va H
2 CS 3 ma‘lum. Uglerod (II) oksid. Rangsiz gaz, hidi yo‘q, t suyuq - 205
С, t
qayn – 191,5
С.
U zaharli is gazi deyiladi. СOuchlamchi bog‘ hisoblanadi, valent bog‘ metodiga ko‘ra 2 ta juftlashmagan elektronlar hisobiga 2 ta kovalent bog‘ hosil bo‘ladi. СОС О. NaOH + CO = HCOONa CO – ancha kuchli qaytaruvchi, ayniqsa yuqori temperaturada oksidlanadi. 1.
2 = 2CO
2
2. CO + Cl
2 = COCl
2
3. CO + NiO = CO 2 + Ni
4.
Co + H 2 O = CO
2 + H
2
5. CO + PdCl 2 + H
2 O = CO
2 + Pd + 2HCl Kuchsizoksidlovchilikxossasininamoyonqiladi: 3Н 2 + СО = СН 4 + Н 2 О 2Н 2 + СО = СН 3 ОН 300 - 600 , р – 500 atm. Disproportsiyalanish: СО + СО = С + СО 2
СО – (+) zaryadlangan Ме
kationlariganisbatanligantbo‘lishimumkin. Bundametallarnikarbonillarihisoblanadi. СО –
shuninguchunqondagigemoglabin О 2 eritishxossasiniyo‘qotadi, organizm СО bilannafasolsazaharlanadi. LaboratoriyadachumolikislotasigakonsentrlanganН 2 SO
ta‘sirettiribolinadi: HCOOH = CO + H 2 O
4 Fe(CN) 6 + 6H 2 SO 4 + 6H 2 O = 2K 2 SO 4 + FeSO 4 + 3(NH 4 ) 2 SO 4 + 6CO Sanoatda СO generator gazi, suv gazi va aralash gazlardan olinadi: 1. Generator gazi: toshko‘mir to‘la yonganda hosil bo‘ladi. 25% СО, 70% N 2 , 4% CO
2 qolganlari CH 4 , H
2 , O
2 . Q = 3347 – 4602, kJ/m 3
Suvgazi: qizibturgancho‘g‘ ko‘mirustidansuvbug‘Io‘tkazibolinadi: С + Н
2 О = СО + Н
СО + Н
2 О = СО
2 + Н
2
Aralashgaz:birpaytningo‘zidacho‘g‘ holdagiko‘mirningustidanhavovasuvbug‘io‘tkazibolinadi: Tarkibi:30 % СО, 15 % Н 2 , 5 % СО 2 , 50 % N
2 .
3
СО asosida chumoli kislotasi, fosgen, methanol, sun‘iy benzin olinadi. Sian va uning birikmalari – (CN) 2 yoki disian С = N – N = С Disian – rangsiz gaz, achchiq mindal hidiga o‘xshaydi, zaharli. Suvda, efirda, spirtda yaxshi eriydi. 347
Kimyoviy jihatdan u qaytaruvchi. (CN) 2 + Cl 2 = 2CNCl Cl 2 4 , В
2
va oksidlovchi Н 2 + (CN)
2 = 2НCN 2Nа + (CN) 2 = 2NаСN Sinil kislotasi: - НCN – sian rangsiz, oson harakatlanuvchan, achchiq mindal hidli, kuchli zahar. Azotning elektromanfiyligi yuqori bo‘lgani uchun, kovalent bog‘ uni tarafiga surilgan. НCN = Н +
- kuchsiz elektrolit. НCN suv bilan reaksiyaga kirishib, ammoniy formiat hosil qiladi: НCN + 2Н
2 О = НСООNН 4
КCN + Сl 2 + 2КОН = КCNО + 2КСl + Н 2 О КCN + S = KCNS Sintez: 3C + N 2 + BaO = CO + Ba(CN) 2
Ba(CN) 2 + H
2 SO 4 + 2HCN Texnikada: CO + NH 3 = HCN + H 2 O HCN zaharli modda. Texnikada KCN, NaCN, Ag va Au olishda ishlatiladi. Kompleks birikmalari: K Ag(CN)
2 , K 3 Fe(CN) 6 , K 4 Fe(CN) 6 . Rodanid kislotasi – HCNS, yog‘simon, suv bilan yaxshi aralashadi, kuchli kislota. Rodanid tuzlari: KCNS, NaCNS, NH 4 CNS
KCN + S = KCNS Hg(CNS)
2 . Olinishi: Hg(NO 3
2 + 2KCNS = Hg(CNS) 2 + 2KNO
3
Fir‘avn iloni: CNО
- birikmalari sianatlar deyiladi.
Sianatlar 2 xil tautomer holatda bo‘ladi: Н – О – С ≡ N СаС 2 + N 2 = СаCN
2 + С
НCNS – radanid kislotasi. Rangsiz moysimon suyuqlik. Gazmollarnibo‘yashdaishlatiladi. Fe +3 ochiladi. Fe +3 + 3CNS - = Fe(CNS) 3 KREMNIY Si – eng ko‘p tarqalgan ximiyaviy element.
SiO
2 – qumtuproq.
NaAlSi
2 O 8 – albast, KAlSi 3 O 8 – ortoklaz, Al 2 O
·2SiO 2 ·2H 2 O– kaolin, NaAlSiO 4 –
nefelin, Mg 3 Si 2 O 7 ·2H 2 O – asbest. Fizik xossalari: Si 2 allotropik modifikatsiyada uchraydi: 1) kristall; 2) amorf.
1. Kristall. Si – to‘q kulrang modda (oktaedr) d = 2,328. T = 1423 C; elektr tokini o‘tkazadi.
2. Amorf. Si – qo‘ng‘ir poroshok, ximiyaviy aktiv. Kimyoviy xossalari: kuchli oksidlovchi, galogenlar, O 2 , S, Si qaytaruvchi. Si + 2F
2 = SiF
4
Si + 2Cl 2 = SiCl
4 Si + O
2 = SiO
2
3Si + 2N 2 = Si
3 N 4 Si + C = SiC Si + 3B = SiB 3
Si ftorid kislotada eriydi:
Si + 4HF = SiF 4 + 2H
2
Ishqoriy eritmalarda Si erkin H 2 bilan kremniy kislotasining tuzlarini hosil qiladi: Si + 2NaOH + H 2 O = Na
2 SiO
3 + 2H
2
2Mg + Si = Mg 2 Si
Olinish usullari:
Laboratoriyada: 2Mg + SiO 2 = 2MgO + Si
Mg ortiqcha bo‘lsa, Mg 2 Si hosil bo‘ladi.
Tex. Usulda olinishi SiO 2 kremnozemni qayt. Asoslangan.
Ishlatilishi: Si ferrosilitsiy holida qotishmalar olishda ishlatiladi. SiCl 4 olinadi. 348
Si vodorodli birikmalari:
Uglevodorodlarning gomolog qatoriga o‘xshab: C n H 2n+2
Si n H 2n+2
Si-Si bog‘I (174,56 kJ/mol) bo‘sh, C-C (347,6 kJ/mol), shuning uchun uzun zanjir bog‘ hosil qolmaydi.
Monosilan – SiH 4 ; yoqimsiz hidli gaz, havoda o‘z-o‘zidan alangalanadi. SiH 4
2
SiH 4 + 2H
2 O = SiO
2 + 4H
2 ; SiH
4 + 2O
2 = SiO
2 + 2H
2 O
Bu reaksiya o‘z-o‘zidan yonish bilan - 191 C boradi. Xlor bilan portlash bilan oksidlanadi:
SiH
4 + 4Cl
2 = SiCl
4 + 4HCl
SiH
4 + 8AgNO
3 + 4H
2 O = H
4 SiO
4 + 8Ag + 8HNO 3
2 Si ta‘sir ettirib olinadi:
Mg
Si + 4HCl = 2MgCl 2 + SiH 4
Si metallar bilan silitsidlar hosil qiladi., bu karbidlarga o‘xshaydi. Karbid kremniy SiC d=3,17 qattiqligi jihatidan olmosga yaqin. SiC – karborund t = 1830 C, juda chiroyli kristall. 3C + SiO 2 = 2CO + SiC Karborund – shliflash va qayrash materiallari tayyorlanadi, issiqqa chidamli materiallar olinadi. Xlorli birikmalari: 2FeSi + 7 Cl 2 = 2FeCl
3 + 2SiCl
4
Si 2 Cl 6 va Si 3 Cl 8 aralash 2Si 2
6 = Si + 3SiCl 4 – xlorangidrid SiCl 4 + 4H 2 O = H
4 SiO
4 + 4HCl
Si 2 Cl 6 + Cl
2 = 2SiCl
4
SiF 4 – o‘tkir hidli rangsiz gaz. SiF 4
2 O = H
4 SiO
4 + 4HF
SiF 4 + H 2 F 2 = H 2 [SiF 6 ] – geksaftorkremniy kislotasi 4Na + SiF 4 = 4NaF + Si Olinishi: 1. Si + 2F 2 = SiF
4
2. SiO 2 + 2CaF
2 + 2H
2 SO 4 = 2CaSO 4 + SiF 4 + 2H
2 O 3.Ba[SiF 6 ] = BaF
2 + SiF
4 H 2 SiF 6 – silitsiy kislotasi H 2 SO 4 ga o‘xshash Olinishi: 1. 2HF + SiF 4 = H 2 [SiF
6 ] 2. Ba[SiF 6 ] + H
2 SO 4 = BaSO 4 + H 2 [SiF
6 ] 3. 3SiF 4 + 4H
2 O = H
2 SiO
4 + 2H
2 [SiF
6 ] Vodorod tetraftor kremniy kislotasi dezinfektasiya qilish xossasiga ega. KREMNIYNING KISLORODLI BIRIKMALARI Kislorod bilan Si kremniy (II) oksidi SiO va kremniy qo‘sh oksidi SiO 2 hosil qiladi. SiO 2 tabiatda kvars, kristallobolit, kizelgur nomlari bilan ma‘lum. SiO 2 kislotalar ta‘siriga chidamli: 2NaOH + SiO 2 = Na 2 SiO
3 + H
2 O
Na 2 SiO 3 + SiO
2 = Na
2 SiO
3 + CO
2 SiO
2 sement eritmalar, shisha, fosfor ishlab chiqarishda va eruvchan shisha olishda ishlatiladi. H 2 SiO 3 metakremniy kislotasi. Tabiatda silikat kislota tuzlari holida uchraydi. Silikat kislota suvda erimaydi. Na 2 SiO 3 + HOH = H 2 SiO
3 + 2NaOH H 2
3 + 4HF = 3H 2 O + SiF
4
2HF + H 2 SiO
3 = H
2 [SiF
6 ] Silikat kislotasi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga kirishmaydi. 349
Olinishi: Na 2 SiO 3 + 2HCl = 2NaCl + H 2 SiO
3 SiCl
4 + 4H
2 O = Si(OH) 4 + 4HCl
Silikat kislota zolini vakuumda qizdirib quruq H 2 SiO 3 olinadi, bu modda silikagel deyiladi. Silikagel adsorbtsion xossaga ega. Neft va moylarni tozalashda ishlatiladi. H 2 SiO 3
zolini gazlamaga, yog‘och va qog‘ozga singdirish uchun ishlatiladi. Kremniy kislotasi va uning tuzlari: 2H 2 SiO 3 = H 2 Si 2 O 5 + H 2 O H 2 O · 2SiO
2
3H 2 SiO
3 = H
2 Si 3 O 7 + H 2 O H 2 O · 3SiO
2 2H 4 SiO 4 = H 6 Si 2 O 7 + H 2 O Shisha. Oq qum, soda va ohaktosh shisha olishda asosiy xomashyo hisoblanadi. CaCO 3 + SiO 2 = CaSiO
3 + CO
2
SiO 2 ga kaliy karbonat va qo‘rg‘oshin (II) oksidi qo‘shilsa va suyuqlantirilsa xrustal shisha hosil bo‘ladi, Kremniy organic birikmalar. 1936 yili sovet olimi K. A. Andrianov kremniy organic birikmalar sintez qilish usulini topdi. Buning uchun ortokremniy kislotasining organic murakkab efirlari olindi. Bunda u gidroksil gruppasini uglevodorod radikallariga almashtirdi: 3 | CH 3 O – Si – OCH 3
| OCH 3 ortokremniy kislotasining tetrametilefiri Bu moddalarni gidrolizlab tarkibida gidroksil guruhlari tutgan birikmalar olish mumkin. CH 3 CH 3
| | OH O H OCH 3 OCH 3
| | | | HO – Si – OH + HO – Si – OH → HO – Si Si – OH | | | | OH OH OCH 3 3
Kondensatsiyalanish darajasiga qarab, n kichik sonlar bo‘lganda suyuqlik, n katta bo‘lsa silicon kauchuklar olinadi. Bu kauchuklar organism uchun mutlaqo bezarar bo‘lgani uchun undan odam organizmi uchun ichki protezlar tayyorlanadi.
Jonlantirish uchun savollar 1. III A guruh elementlariga umumiy tasnif. 2. Bor, uning birikmalari. 3. Borning kimyoviy xossalari. Birikmalari. 4. Borning gidridlari. 5. Alyuminiy, uning xossalari va birikmalari. 6. Alyuminiy oksidi va gidroksidi, ularning amfoterligi va ko‘p tarqalgan birikmalari. rining umumiy tasnifi. 2.Uglerod uni tabiatda uchrashi. 3.Uglerodning metallmaslar bilan ta‘siri.Uglerodning oksidlari. Ularning olinishi. 4.Kislotalari.Uning sanoatda olinishi. 5.Uglerodning bora birikmalari. 6.Kremniy ,uning tabiatda uchrashi.Kremniy oksidlari. 7.Kremniyning vodorodli birikmalari.Silisidlar. 8.Kremniyning kislotalari. Kremniy organik birikmalari. Uglerod va kremniyning tibbiyotdagi ahamiyati. |
ma'muriyatiga murojaat qiling