H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

C

C

M

T

R

P







bu yerda P - osmotik bosim, C - konsentratsiya, β – molekulyar tutinish
kuchlarini hisobga olish uchun kiritilgan kattalik. 
YuMB eritmalari ham quyi molekulyar moddalarning eritmalari kabi
elektrolitlarga va elektrolitmaslarga bo’linadi. Yuqori molekulyar elektrolitlar 
eritmada ionlarga ajraladi: ularning o’ziga xos dissotsilanish darajasi bor.
Tarkibida aminokislotalar qoldig’i bo’ladigan oqsillar yuqori molekulyar 
elektrolitlarga misol bo’la oladi. Aminokislotalar tarkibidagi karboksil guruh –
COOH kislota xossalarini, aminoguruh – NH
2
esa asos xossalarini namoyon qiladi. 

Shu sababdan aminokislotalar va, demak, oqsillar ham amfoter xossalarga ega.

Aminokislotalarning kislotali funksiyasini quyidagicha tushuntirish mumkin. 
Aminokislota molekulasi suvdagi eritmada dissotsilanadi:
RNH

2
-COOH↔RNH

2
-COO

-
+ H

+
(I) 

---

---

26

bu yerda R – uglevodorod radikali. Dissotsilanish natijasida vodorod ioni va
katta o’lchamli anion RNH
2
COO

-
hosil bo’ladi. 

Aminokislotalarning asos xossalari quyidagicha tushuntiriladi: aminokislota
tarkibiga kiruvchi aminoguruh suvdagi vodorod ionlari bilan birikib, eritmada 
gidroksil ionlarini hosil qiladi:
RNH

2
-COOH+H

2
O↔HR+ H

2
N-COOH + OH

-
(II)

Tekshirishlarning ko’rsatishicha, aminokislotalarning kislota xossalari asos

xossalaridan kuchlidir. 
Ammo kislotali muhitda oqsilning vodorod ionlari hosil qilish bilan
boradigan dissotsilanish zaiflashadi: (I) muvozanat chapga siljiydi va 
aminokislotalarning vodorod ionlarini biriktirib olish jarayoni kuchayadi (II)
muvozanat o’ngga siljiydi. Eritmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi 
ma’lum bir qiymatga yetganda, oqsil molekulalari biriktirib oladigan vodorod
ionlarning soni ular ajralganda hosil bo’ladigan vodorod ionlari soniga teng 
bo’ladi. Shuning uchun oqsil zarrachalari sirtida musbat zaryadlarning miqdori
manfiy zaryadlarning miqdori bilan baravarlashadi, ya’ni oqsil neytral holatga 
keladi. Barcha zaryadlarning yig’indisi nolga teng bo’lib, sistema izoelektrik
holatga keladi. Izoelektrik nuqtada oqsil molekulasi RNH
2
COOH yoki OOC-R-

NH
3

+

tarkibli bo’ladi. Sistemaning izoelektrik holatga kelgan vaqtidagi pH