Qil degani, seni uyaltiradigan ishlarni qilma degani deb tushunishimiz kerak
deydi Imom Navaviy rahmatullohi alayh.
Hayo aybdan yoki malomatga qolishdan qo ‘rqib chekinish.
Jurjoniy rahmatullohi alayh aytadiki “Hayo nafsni bir narsadan tortinishi va
malomatdan ehtiyot bo ‘lishi va qilmoqchi bo‘lgan ishini tark etishi. Hayo
insonni kabohat va yomon ishni tark etishiga sabab bo‘ladi”.
Ibn Muflih Hanbaliy rahmatullohi alayh “Hayoning haqiqati shuki, u bir
xulq bo‘lib go‘zal narsani qilishga, yomon narsani tark etishiga
undaydi,nmana bu hayo” deganlar.
Ulamolarimiz aytadiki hayo xulqi qalbning tirikligiga qarab bo‘ladi.
Rasululloh s.a.v. bir hadisda “Hayo bilan iymon bir-biriga egiz, ularning biri
bo‘lamsa ikkinchisi ham bo‘lmaydi. Agar bir kishida iymon bo‘lsa unda
albatta hayo bo‘ladi, hayosi bo‘lmasa iymoni ham bo‘lmaydi” deganlar.
6
Hayoning eng yuqori darajasi bu Allohdan bo‘ladigan hayodir. Inson
Allohdan hayo qilishda avvalo Allohning nematlarini , yo‘qdan bor qilganini
va qilgan yaxshiliklarini o‘ylasa gunoh qilishdan hayo qilib qoladi.Avvalo
shularning boshida iymon turadi, yo‘qdan bor qilib yaratgan Allohning
ne’matlarini inson mulohaza qilsa unga iymon keltirmasdan ,unga kufr
keltirishdan hayo qiladi.
Allohdan bo‘ladigan hayo insonni zohirida-yu botinida gunohdan
saqlaydi.Alloh ko‘rib, bilib turibdi, degan tuyg‘u insonni yolg‘izlikda ham
gunoh qilishdan hayo qilishga o‘rgatadi.Inson boshqa odamlardan berkinib
gunoh ishlarni qiladi, ammo Alloh ko ‘rib turganini unitadi, vaholanki
insonlarda ko ‘ra Alloh hayo qilishga haqliroqdur.Alloh quronda aytadi :
“Agar sedanani donichalik undan ham kichik amalni agar yerni ostiga
Do'stlaringiz bilan baham: |
