Hakamlik sudlari to'g'risida

47-modda. Arbitraj tribunalining qarorini ajratish asoslari


Arbitraj tribunalning qarorini ajratish toʻgʻrisidagi arizani koʻrib chiqishda vakolatli sud arbitraj tribunali tomonidan oʻrnatilgan holatlarni tekshirmasligi yoki arbitraj tribunalning foydasi toʻgʻrisidagi qarorini koʻrib chiqmasligi mumkin.
Arbitraj tribunalining qarori, agar arbitraj tribunalining qarorini ajratish uchun qoʻllanilgan arbitraj ishlariga taraf dalil koʻrsatgan taqdirda vakolatli sud tomonidan ajratiladi:
hakamlik sudining qonunchilik aktlari bilan ta'minlanganligi to'g'risidagi ariza haqiqiy emas;
arbitraj tribunalining qarori arbitraj shartnomasida ko'rsatilmagan yoki uning shartlariga bo'ysunmagan nizo bo'yicha qabul qilinadi yoki arbitraj shartnomasi doirasidan tashqaridagi masalalar bo'yicha xulosalar mavjud. Arbitraj kelishuvi bilan qamrab olingan masalalar boʻyicha arbitraj tribunalining natijalari bunday kelishuv bilan qamrab oʻtmagan masalalar boʻyicha boʻlganlardan ajratilishi mumkin boʻlsa, faqat arbitraj kelishuvi bilan qamrab oʻtmagan masalalar boʻyicha xulosalarni oʻz ichiga olgan arbitraj tribunalining qarorining bir qismi ajratilishi mumkin;
arbitraj sudining qarori ushbu Qonunning 10-moddasining birinchi va uchinchi qismlari talablariga zid ravishda qabul qilindi;
arbitraj tribunalining tarkibi yoki hakamlik sudining ish yuritish tartibi ushbu Qonunning 14, 15, 16 va 25-moddalari bilan belgilangan tartibda bajarilmaganligi;
hakamlik sudining qarori qabul qilingan hakamlik sudining qaroriga qarshi bo'lgan tomon hakamlik sudi yig'ilishining vaqti va joyi to'g'risida arizachilarni saylash (tayinlash) to'g'risida tegishli ravishda xabardor qilinmagan va shuning uchun uning tushuntirishlarini hakamlik sudiga taqdim eta olmagan.
Arbitraj tribunalining hal qiluv qarori, agar arbitraj tribunali tomonidan koʻrib chiqilgan nizo qonun hujjatlariga muvofiq arbitraj ishlarining subʼekti boʻla olmasa, vakolatli sud tomonidan ajratiladi.

Qarorni ajratish asoslari vakolatli sud ishning foydasiga arbitraj tribunali tomonidan berilgan mukofotni ajratishga majbur boʻlgan mavjudligi toʻgʻrisidagi izohlangan maqolada qayd etilgan holatlardir.

Sharhlangan maqolaning birinchi qismi arbitraj tribunalining qarorlarini tekshirish uchun vakolatli sudlarning vakolatlarini cheklash majburiy qoidalarini belgilaydi, shuning uchun arbitraj tribunalining qarorini ajratish asoslari to'liq va keng talqinga bo'ysunmaydi.
Hakamlik sudi qarorining to'g'riligi va qonuniyligini tekshirishga vakolatli sudning huquqining yo'qligi, arbitraj tribunalining qarorini ajratish asoslarini belgilovchi Qonunning sharhlangan moddasi mazmunidan kelib chiqqan holda yuz beradi. Bekor qilish uchun asoslar bo'yicha arbitraj tribunalining qarorida mavjudligi yoki yo'qligini aniqlash uchun vakolatli sudning arbitraj tribunalining qarori matni va uning asosidagi hakamlik sudi to'g'risidagi bitim, shuningdek, hakamlik sudining yig'ilishi o'tkazilishi vaqti va joyi to'g'risida partiyalarni xabardor qiluvchi hujjatlar bilan tanishishi kifoya.
Art. 25 qonunning birinchi qismiga muvofiq, taraflar tomonidan kelishilgan arbitraj qoidalari boʻlmaganda, arbitraj ishlari doimiy arbitraj sudining qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi.
"Hakamlik sudlari to'g'risida"gi qonunning imperativ-dispozitiv xususiyatiga asoslanib, hakamlik sudi qarorini bekor qilish uchun asoslar mavjudligini shunga qarab baholash kerak. Agar Qonunning protsessual qoidasi majburiy bo'lsa, u holda vakolatli sud uning buzilishini arbitraj tribunalining qarorini ajratish uchun asos sifatida tan olishi kerak. Dispozitiv tartibga solishda doimiy arbitraj tribunalining qoidalari (qoidalari, reglamenti) va arbitraj tribunali tomonidan belgilangan sud jarayonining qoidalari hisobga olinadi.
Qonunning sharhlangan maqolasida ko'rsatilgan hakamlik sudining qarorini bekor qilish asoslari shartli ravishda ikki turga bo'linishi mumkin. Bunday asoslarning bir turi arbitraj sud ishlarini buzganlik sababli arbitraj tribunalining qarori barbod bo'lgan va bunday buzilishlarning mavjudligini isbotlash burchi arbitraj tribunali mukofotini ajratish to'g'risida vakolatli sudga ariza bergan tarafga tegishli bo'lgan ishlarni o'z ichiga oladi.
Hakamlik sudining qarorini ajratish uchun asoslarning yana bir turiga, mukofotning kamchiliklari ishning arbitraj tribunalining vakolatiga kirmaganligi va qonunda belgilangan tartibda arbitraj ishlarining subʼekti boʻla olmasligi tufayli kelib chiqadigan holatlar kiradi.
Hakamlik sudining qarorlarini hakamlik sudining hal qilmayotganini shubha ostiga qo'yib, quyidagi asoslarga ko'ra, sharhlangan maqolaning ikkinchi qismida ko'rsatilgan. Bular quyidagilarni o'z ichiga oladi, ammo ular bilan cheklanmaydi:
a) hakamlik sudining qonun hujjatlarida ko'rsatilgan asoslarga ko'ra haqiqiy emasligi.
Arbitraj tribunalining qarorini vakolatli sud tomonidan ajratish uchun bunday asosga ariza berish toʻgʻrisidagi arizaga qoʻyiladigan talablarning buzilishi sabab boʻlishi mumkin. Agar taraf arbitraj tribunalining qarorini belgilangan asosda ajratishni soʻragan boʻlsa, vakolatli sud ushbu Qonunning 12-13-moddalariga muvofiqligini tekshiradi.
Arbitraj shartnomasining shakli va mazmuniga qo'yiladigan asosiy talablar ushbu maqolalar bilan belgilanadi va agar ushbu talablarga taraflar ushbu talablarga rioya qilmagan bo'lsa, masalan, nizoni ko'rib chiqayotgan arbitraj tribunalining aniq nomini ko'rsatmagan bo'lsa, u holda arbitraj shartnomasi tuzilmagan deb hisoblanadi va shuning uchun bu holat arbitraj tribunalining qarorini bekor qilish uchun asos bo'ladi. Vakolatli sud Qonunning 12-13-moddalarining ushbu moddalarini qoʻllashga majbur va ulardan oshib ketmasligi mumkin. Masalan, asosiy shartnoma haqiqiy emas deb eʼlon qilinganligi sababli arbitraj shartnomasini haqiqiy emas deb eʼlon qilib boʻlmaydi;
b) arbitraj sudining arbitraj shartnomasida koʻrsatilmagan yoki uning shartlariga boʻysunmagan nizo toʻgʻrisidagi yoki arbitraj shartnomasi doirasidan tashqaridagi masalalar boʻyicha xulosalarni oʻz ichiga olgan hal qiluv qarori. Agar arbitraj kelishuvi bilan qamrab olingan masalalar boʻyicha arbitraj tribunalining natijalari bunday kelishuv bilan qamrab oʻtmagan masalalar boʻyicha boʻlganlardan ajratilishi mumkin boʻlsa, faqat arbitraj kelishuvi bilan qamrab oʻtmagan masalalar boʻyicha xulosalarni oʻz ichiga olgan arbitraj tribunalining qarorining bir qismi ajratilishi mumkin.
Arbitraj tribunallari qarorida arbitraj shartnomasining chegarasidan tashqariga chiqish ham keng, ham arbitraj shartnomasining chegaralaridan cheklovsiz chiqish shaklida oʻtkazilishi mumkin. Chegaralardan bunday chiqib ketishning ikkala turi ham qabul qilinmaydi, chunki bu holatda arbitraj tribunali tomonlarning muayyan xorijiy nizo ko'rib chiqish irodasini buzadi va tergovga havola etilmagan masalalarni ko'rib chiqadi yoki, aksincha, bahslashayotgan tomonlar javob olishni kutayotgan o'sha bahsli masalalarni ko'rib chiqmaydi. Arbitraj tribunalining qarorini ajratish uchun asos sifatida arbitraj shartnomasidan chetga chiqish toʻgʻrisidagi qoidalarning qoʻllanilishi vakolatli sud tomonidan arbitraj bitimi doirasidan tashqariga chiqib ketgan arbitraj tribunali qarorining oʻsha qismigagina nisbatan qoʻllanilishi mumkin.
Arbitraj kelishuvi bilan qamrab olingan masalalar boʻyicha arbitraj tribunalining natijalari bunday kelishuv bilan qamrab olanmaganlardan alohida boʻlishi mumkin boʻlgan joyda, arbitraj tribunali qarorining taraflar oʻrtasidagi shartnomada arbitraj shartnomasida kelishilgan masalalar boʻyicha xulosalarni oʻz ichiga olgan qismi saqlanib qolishi mumkin. Arbitraj sudining arbitraj shartnomasida koʻzda tutilmagan qarorining faqat oʻsha qismi bekor qilinishiga duchor boʻladi.
Bu holatda arbitraj shartnomasining haqiqiy emasligi masalasi shunchaki emas, balki arbitraj tribunalining undan oshib ketganligi va kelishuv bilan qamrab olina olmaydigan masalalarni hal qilgani. Masalan, kelishuv shartnoma shartlarini oʻzgartirish tartibi toʻgʻrisidagi nizolarni hal qilishni oʻz ichiga olgan boʻlib, arbitraj tribunal shartnomani bekor qilish toʻgʻrisida qaror chiqargan. Bu holat, masalan, arbitraj tribunali zararni tiklash va shartnomadan qochish to'g'risidagi nizolarni hal qilgan bo'lsa, arbitraj shartnomasi faqat zararni tiklash to'g'risidagi nizolarni ko'rib chiqishni qamrab olgan bo'lishi mumkin;
v) ushbu Qonunning 10-moddasining birinchi va uchinchi qismlari talablarini buzgan holda hakamlik sudining qarorini qabul qilish.
Umuman olganda, qonunning 10-moddasida hakamlik sudi qarorini bekor qilish uchun ikkita asoslar keltirilgan: O'zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarini buzish va qonunning analogini qo'llashda buzilishlar, qonunchilikning analogi va yaxshi e'tiqod, oqilonalik va adolatlilik talablari.
Bu erda hakamlik sudining faoliyatida qonun ustuvorligi va qonuniylikni nazarda tutuvchi mexanizm qoʻllanilgan.
Qonunning ushbu moddalari tufayli hakamlik sudining qarori bo'lishi mumkin emas. Buning natijasida qonun bilan taqiqlangan, yoki uchinchi shaxslarning manfaatlari va huquqlarini buzuvchi yoki mos kelmaydigan harakatlar sodir etiladi davlatimiz va jamiyatimizning konstitutsiyaviy prinsiplari jamiyatimizda umumiy qabul qilingan axloq va odob qoidalariga zid.
San'atning uchinchi qismi tomonidan o'rnatilgan asoslarni belgilash. 10 qonunning analogi va qonunning analogiyasini qo'llash qoidalariga rioya qilish, biznes aylanmasi bojxonasi - arbitraj amaliyotining eng dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi.
vakolatli sud, birinchidan, ishni arbitraj tribunali tomonidan hal qilishda qonunning analogi, qonunning analogini qoʻllash zarurati bor-yoʻqligini, agar analog qoʻllanilishi kerak boʻlsa, arbitraj tribunali analogni toʻgʻri qoʻllaganmi yoki yoʻqmi, taraflardan birortasining qonuniy huquq va manfaatlari buzilganligini baholashi kerak;
d) hakamlik sudi tarkibining yoki hakamlik sudlarining San'at qoidalariga zidligi. ushbu Qonunning 14, 15, 16 va 25-sonlari.
Qonunning ushbu moddasiga koʻra, agar arbitraj tribunali yoki arbitraj ishining tarkibi taraflarning kelishuviga yoki amaldagi qonunchilikka rioya qilmagan boʻlsa, qaror ajratilishi mumkin.
Shunday qilib, Qonunning 14-moddasida arizachiga qo'yiladigan talablar, Qonunning 15-moddasi - arbitraj tribunalining tarkibini tuzish tartibi to'g'risida, Qonunning 16-moddasi - arizachini barbod qilish uchun asoslar bo'yicha, qonunning 25-moddasida esa - arbitraj qoidalarini belgilash to'g'risida ish olib boriladi.
Masalan, Qonunning Art. 15-moddasida hakamlik sudi tarkibini shakllantirishning ma'lum tartibi belgilangan. Bu tartib taraflarning kelishuvi bilan belgilangan qoidalar bilan boshqacha tarzda o'rnatilgan hollarda doimiy arbitraj sudi tomonidan qo'llaniladi. Shu sababli, vakolatli sud, hakamlik sudining tarkibini shakllantirish tartibi buzilganligi to'g'risidagi taraflardan birining da'volarini baholab, ushbu Qonun normalariga nisbatan arbitraj sudining qoidalarini o'rganishi kerak (14-16, 25-moddalarga sharhga qarang);
e) hakamlik sudiga tarafning noto'g'ri xabarnomasi.
Arbitraj tribunalining qarori qabul qilingan tarafga arizachilarni saylash (tayinlash) toʻgʻrisida yoki arbitraj tribunali yigʻilishining vaqti va joyi toʻgʻrisida tegishli ravishda xabardor qilinmagan yoki boshqa sabablarga koʻra oʻz tushuntirishlarini arbitraj tribunaliga taqdim eta olmagan boʻlsa, arbitraj tribunalining qarori ajratilishi mumkin.
Bu holatda biz arbitraj sudi faoliyatidagi protsessual qoidalarning buzilishi haqida gapiryapmiz. San'atga muvofiq. Qonunning 34-moddasiga muvofiq, hujjatlar va boshqa materiallar taraflarga ular tomonidan kelishilgan tarzda va ular tomonidan ko'rsatilgan manzillarga yuboriladi. Taraflar boshqacha kelishilgan boʻlmasa, hujjatlar va boshqa materiallar arizaga taraf boʻlgan tashkilotning oxirgi maʼlum joyiga yoki ular tomonidan koʻrsatilgan arbitraj ishlariga taraf boʻlgan shaxsning yashash joyiga qabul qilish toʻgʻrisidagi xabarnoma bilan yoki ushbu hujjatlar va materiallarni etkazib berishni tuzatishni nazarda tutuvchi boshqa tarzda roʻyxatdan oʻtkazilgan pochta orqali yuboriladi. Shu bilan birga, hujjatlar va boshqa materiallar ularni etkazib berish kuni qabul qilinadi, garchi manzil manzili ushbu manzilda joylashgan bo'lmasa yoki yashamasa.
Respondentning rad etilgan taqdirda, hakamlik sudi yig'ilishining vaqti va joyi to'g'risida tegishli ravishda xabardor qilingan va ishni ko'rib chiqishda ishtirok etgan taqdirda, hakamlik sudi ishni ko'rib chiqish huquqiga ega;
e) sharhlangan maqolaning uchinchi qismi ariza beruvchi tribunalning qarorini ajratish uchun asoslar beradi, chunki nizo qonunda belgilangan tartibda arbitraj mavzusi bo'la olmaydi. Shunday qilib, arbitraj tribunaliga ishning yurisdiktsiyasining yoʻqligi arbitraj tribunali tomonidan koʻrib chiqilgan nizo arbitraj mavzusi boʻla olmasligi bilan ifodalanadi.
Qonunning 9-moddasiga muvofiq, fuqarolik huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan har qanday nizolarni, shu jumladan tadbirkorlik subʼektlari oʻrtasidagi iqtisodiy nizolarni arbitraj sudiga oʻtkazishga ruxsat etiladi. Ushbu qoida majburiy deb tasniflanishi kerak va shu tariqa ma'muriy va boshqa jamoatchilik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizo har qanday vaziyatda arbitrajga tortilmaydi. Masalan, soliq toʻlovchi va soliq organi oʻrtasida ular oʻrtasida soliq toʻlash bilan bogʻliq nizoning arbitraj sudiga oʻtkazilishi toʻgʻrisida tuzilgan arbitraj shartnomasi qonuniy hisoblanmaydi. Agar arbitraj tribunali bunday arizani foyda boʻyicha koʻrib chiqsa ham, arbitraj tribunalining qarori ajratiladi.
Arbitraj tribunalning qarorini shubha ostiga olish va ajratish uchun asoslarning toʻliq roʻyxati shuni koʻrsatmoqdaki, arbitraj tribunali qonunni qoʻllashda xatoga yoʻl qoʻygan yoki taqdim etilgan dalillarni notoʻgʻri baholagan boʻlsa ham, vakolatli sud oʻz qarorini ajratishga haqqi yoʻq.