Hakamlik sudlari to'g'risida

44-modda. Hakamlik sudining tugatilishi


Hakamlik sudi hakamlik sud ishlarini tugatishi kerak, agar:
arbitraj tribunali hakamlik sudi unga ko'rsatilgan nizoni eshitish vakolatiga ega emas, deb qaror chiqardi;
da'vogar o'z da'vosidan voz kechdi va sudlanuvchi ariza ishining to'xtatilishiga e'tiroz bildirmadi;
hakamlik sudining taraflari hakamlik sud ishlarini tugatish to'g'risida kelishuvga erishdilar;
hakamlik sudining taraflari hal qilish shartnomasini tuzgan va u hakamlik sudining qarori bilan tasdiqlangan;
arbitraj ishlarining taraf boʻlgan yuridik shaxs qonun hujjatlarida belgilangan tartibda lizingga olinganligi;
arbitraj ishlariga taraf bo'lgan tabiiy shaxs vafot etgan yoki o'lgan deb e'lon qilingan yoki bedarak yo'qolgan deb e'lon qilingan va ariza beruvchidan arizani davom ettirish to'g'risida ariza yo'q;
vakolatli sudning yoki arbitraj tribunalining hal qiluv qarori mavjud bo'lib, u aynan hakamlik sudining taraflari o'rtasida, aynan shu mavzuda va bir xil asoslar bo'yicha nizo kelib chiqqan holda kuchga kirgan.
Ushbu moddaning birinchi qismining ikkinchi xatboshisida ko'rsatilgan asoslarga ko'ra hakamlik sudlari tugatilgan nizo, tugatilgan hakamlik sudining taraflaridan biri tomonidan vakolatli sudga ko'rsatilishi mumkin.

Arbitraj ishini tugatish - bu ish tugaydigan hakamlik sud ishlarini tugatish shakli, ammo nizo foyda bilan hal qilinmaydi.

Hakamlik sudining tugatilishi faqat nizo ko'rib chiqish mumkin bo'lmagan yoki befoyda bo'lgan har qanday holatlar mavjud bo'lgan taqdirda amalga oshirishi mumkin. Shu sababli, arbitraj tribunali ushbu me'yordan faqat Qonun tomonidan taqdim etilgan asoslarda foydalanish huquqiga ega, ularning ro'yxati to'liq, yopiq va keng talqinga bo'ysunmaydi.
Arbitraj ishlarini tugatish uchun asoslar boʻlmasa, arbitraj tribunali nizoni koʻrib chiqadi va daʼvoni qanoatlantirish yoki uni qanoatlantirishni rad etish toʻgʻrisida qaror qabul qiladi.
Keling, qonunning sharhlangan moddasining birinchi qismida sanab o'tilgan hakamlik sud ishlarini to'xtatish uchun asoslarning har birini alohida ko'rib chiqaylik.

1. Arbitraj tribunali o'z hal etilishi uchun nazarda tutilgan nizo ko'rib chiqish vakolatiga ega emas, deb qaror chiqardi.

Qonunning 24-moddasiga asosan, hakamlik sudi o'z hal etish uchun taqdim etilgan nizoning mavjudligi yoki yo'qligi to'g'risida mustaqil ravishda qaror qabul qiladi, buning uchun tomonlarning tegishli tarkib bilan yozma kelishuvi bor-yo'qligini bilib oladi, nizo mavzusini va da'volar qanday holatlarni aniqlaydi.
arbitraj tribunallari nizoni eshitish vakolati yo'qligini tan olishning eng ko'p uchraydigan sabablaridan biri quyidagilardir: a) muayyan arbitraj tribunalga havolaning arbitraj shartnomasida yo'qligi va bunday sudga nisbatan taraflarning niyatlarini aniqlay olmaslik; b) nizoning sub'ekti bilan da'voning asoslari bilan ularni arbitraj shartnomasida taraflar tomonidan aniqlash yo'li o'rtasidagi tafovut; c) ish San'at tufayli hakamlik sudining yurisdiktsiyasiga bo'ysunmaydi. 9 ushbu Qonun, yoki ushbu hakamlik sudining yurisdiktsiyasiga bo'ysunmaydi.

2. Da'vogar o'z da'vosidan voz kechdi va sudlanuvchi arizani to'xtatishga qarshilik ko'rsatmadi.

Da'vo bo'yicha da'vo arizasidan voz kechish arbitraj tribunali nizoning foydasi to'g'risida qaror qabul qilishidan oldin sodir bo'lishi mumkin va da'vogar yoki da'vogar tomonidan vakolatli shaxs tomonidan og'zaki yoki yozma bayonot shaklida qabul qilinishi kerak.
Da'vogarning da'vodan chetlatilishi sabablari juda boshqacha bo'lishi mumkin - da'vogarning da'voning asossizligi yoki noqonuniyligi to'g'risida xabardorligidan tortib, da'vogarning da'volarini suddan qoniqishigacha.
Respondent daʼvo arizasidan voz kechishning arbitraj tribunali tomonidan qabul qilinishiga eʼtiroz bildirish huquqiga ega va nizoning foydasiga koʻrib chiqilishini taʼkidlashi mumkin, bunday pozitsiyaning asosi sudlanuvchining nizoni hal qilishda qonuniy qiziqishi bo'lishi mumkin bo'lsa-da, bu odatda ayblanuvchining shartnoma majburiyatlarini o'z vaqtida va to'g'ri bajarish faktini tasdiqlovchi sud qarorini olishi, boshqa nizolarni hal etishga tegishli faktlarni o'rnatish va boshqalar bilan izohlanadi.
Ish boʻyicha ishni toʻxtatish maqsadida arbitraj tribunali daʼvo arizasidan voz kechish daʼvogarning irodasining haqiqiy ifodasi yoki yoʻqligini tekshirishga va ayblanuvchi nizoni foyda boʻyicha koʻrib chiqishni taʼkidlayotganligini tekshirishga majburdir.

3. Hakamlik sudining taraflari hakamlik sudining ishini to'xtatish to'g'risida kelishuvga erishdilar.

Hakamlik sud ishlarini to'xtatish asoslaridan biri tomonlar tomonidan erishilgan kelishuvdir, bu nizoning davom etayotgan yoki yaqinlashib kelayotgan hal qilinishi natijasidir.
Sharhlangan maqola kelishuv shakli boʻyicha jim boʻlgani uchun, arbitraj tribunali yigʻilishida aytilgan va yozuvda qayd etilgan taraflarning ogʻzaki bayonotlarini toʻxtatish kifoyadek tuyuladi.

4. Arbitraj ishlari taraflari kelishuv bitimini tuzishgan va u hakamlik sudining qarori bilan tasdiqlangan.

Hakamlik sudi nizoning foydasi to'g'risida qaror qabul qilishdan oldin, tomonlar kelishuv shartnomasini tuzishlari va uning roziligi uchun sudga murojaat qilishlari mumkin. Bunday shartnomalar tomonlarning murosasi bo'lib, tomonlarning nizolarni hal qilish tartibi va shartlari to'g'risidagi kelishuvini yozma ravishda tuzatadi. Kelishuv shartnomasida da'vogar tomonidan to'lanadigan qarzning shartlari va miqdori, da'vogarning jarimalarni, foizlarni, da'voni taqdim etish bilan bog'liq xarajatlar taraflari o'rtasida taqsimlanishi va ishni olib borishdan bosh tortishi (to'liq yoki qisman) tuzalishi mumkin.
Arbitraj tribunali kelishuv shartnomasining qabul qilinishiga toʻsqinlik qiluvchi asoslar yoʻqligini tekshirgandan soʻng, uni oʻz qarori bilan tasdiqlaydi (qarang Qonunning 38-moddasining toʻrtinchi qismiga sharh).

5. Arbitraj ishlarining taraf bo'lgan yuridik shaxs qonun hujjatlarida belgilangan tartibda lizingga olinadi.

Lizing – bu yuridik shaxsning faoliyati boshqa shaxslarga lizingga berilayotgan shaxsning huquq va majburiyatlari o'tkazilmasdan tugatilishi natijasida amalga oshirilayotgan jarayondir. Shuni yodda tutish kerakki, San'atga ko'ra. O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 55-moddasiga ko'ra, yuridik shaxsni tugatish shaxs tugallangan hisoblanadi, va yuridik shaxs - yuridik shaxslarning birlashgan davlat reestrida bu haqida yozuv qilgandan keyin mavjud bo'lishni to'xtatdi, shuning uchun, arbitraj tribunali nizoga taraf bo'lgan yuridik shaxsning o'rnatilgan tartibiga muvofiq lizingni tasdiqlovchi zarur dalillarga ega bo'lsa, keyingi sud jarayoni imkonsiz va u bekor qilinishi mumkin, bu arbitraj tribunal tomonidan belgilanadi.

6. Arbitraj ishlariga taraf bo'lgan shaxs vafot etgan yoki o'lgan deb e'lon qilingan yoki bedarak yo'qolgan deb tan olingan va vorisdan arbitraj ishlarini davom ettirish to'g'risida ariza yo'q.

Sud jarayonining taraf bo'lgan fuqaroning (jismoniy shaxsning) o'limi, shaxslarning o'lgan deb e'lon qilinishi yoki yo'qolgan shaxslarning tan olinishi arbitraj jarayonini imkonsiz qilib qo'yadi. Fuqarolarni bedarak yo'qolgan, o'lgan deb tan olish San'at. 33 va San'at. 36 O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 36-moddasiga muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu holatlar amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanishi sharti bilan, hakamlik sudi hal qilmishiga qadar tugatadi.

7. Yuridik kuchga kirgan vakolatli sud yoki arbitraj tribunalining qarori bor, arbitraj ishlarining aynan taraflari o'rtasidagi nizoda, aynan shu mavzuda va bir xil asoslarga ko'ra qabul qilingan.

Arbitraj tribunal, agar, xuddi shu mavzu bo'yicha va xuddi shu asoslarga ko'ra, bir xil tomonlar o'rtasidagi da'vo vakolatli yoki hakamlik sudi tomonidan allaqachon ko'rib chiqilgan bo'lsa va majburiy qaror bo'lsa, hakamlik ishini to'xtatadi. Agar bunday holat allaqachon yuz bergan bo'lsa, qiziqqan tomon ishni ko'rayotgan hakamlik sudiga xabar beradi va ushbu faktni ilgari ko'rib chiqilgan ish bo'yicha vakolatli yoki hakamlik sudining qarorini taqdim etgan holda tasdiqlaydi.
Qarorning mazmuni bilan tanishish va olingan ma'lumotlarni ko'rib chiqilayotgan ish materiallari bilan taqqoslash arbitraj tribunaliga da'volarning tasodifi va shaxsini aniqlashga imkon beradi.
Agar olingan ma'lumotlarning tahlili da'volarning kimligi to'g'risida oqilona xulosa chiqarishga imkon bersa, u holda ishni ko'rib chiqishni davom ettirish mumkin emas.
Umumiy yurisdiktsiya sudining yoki iqtisodiy sudning qarori kuchga kirganligini aniqlashda protsessual qonun hujjatlarining moddalaridan oʻtish zarur. Arbitraj tribunalining qaroriga kelsak, ushbu qarorga Sanʼatda koʻrsatilgan tarzda urgʻu berilganmi yoki yoʻqmi, bilib olish zarur. Izoh berilgan Qonunning 46 tasi, yaʼni Sanʼatda koʻrsatilgan asoslarga koʻra majburiy buyruq chiqarishdan bosh tortish. Qonunning 53-moddalari.

Hakamlik sudining tugatilishi fuqarolik protsessual qonunchiligida va iqtisodiy protsessual qonunchilikda qo'llaniladigan ish bo'yicha ishlarni to'xtatib turish, sud ishlarini kechiktirish, da'vo arizasidan e'tibor bermasdan voz kechish kabi qoidalardan ajratilishi kerak.

Ushbu Qonun ushbu muassasalarni tartibga solmaydi, ammo shu bilan birga, arbitraj jarayonini rivojlantirishga bo'lgan ehtiyojlar ushbu muassasalarni qo'llash zaruratiga olib kelishi mumkin, masalan, hakamlik sudi sud majlisida tomonlarning ishlamasligi sabablarini aniqlash zarurati bilan bog'liq holda sud jarayonini keyinga qoldirishi kerak bo'lishi mumkin. Hech shubha yoʻqki, arbitraj tribunali bu ish boʻyicha sud majlisini orqaga surish uchun protsessual imkoniyatga ega boʻlishi kerak, bu ham arbitraj ishlarining toʻxtatilishining bir turi hisoblanadi.
Ushbu masala odatda arbitraj sudlari qoidalari bilan tartibga solinadi, shuning uchun, masalan, San'atga muvofiq. 39 Huquqiy muammolarni o'rganish markazi hakamlik sudi qoidalari, agar kerak bo'lsa, tomonlarning iltimosiga yoki arbitraj tribunalining tashabbusi bilan, ishni ko'rib chiqish kechiktirilishi yoki to'xtatib qo'yilishi mumkin, bu aniqlanadi.
Protsessual qonunchilikda mavjud bo'lgan, san'at normalarida mavjud bo'lgan tamoyillarga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi fuqarolik protsessual kodeksining 102. 215 COD RUz, ish bo'yicha sud jarayoni to'xtatilgan taqdirda, xuddi shu shaxslar o'rtasidagi nizo bo'yicha sudga xuddi shu mavzu bo'yicha va shu asoslar bo'yicha ikkinchi murojaat qilishga yo'l qo'yilmaydi.
Ko'rinadiki, ushbu qonun normalarini hakamlik sudlari faoliyatida bir ish bo'yicha ishlarni to'xtatish to'g'risidagi masalani hal qilishda qo'llash mumkin.