Hakamlik sudlari to'g'risida

12-modda. Hakamlik sudining shakli


Arbitraj shartnomasi yozma shaklda boʻladi. Arbitraj shartnomasi shartnomaning ajralmas qismi boʻlgan shartnomadagi shart tarzida yoki alohida bitim tarzida rasmiylashtirilishi mumkin.
Arbitraj shartnomasi, agar u arbitraj shartnomasi taraflari tomonidan imzolangan hujjatda keltirilgan boʻlsa yoki bunday bitimning toʻgʻrilanishini taʼminlovchi elektron yoki boshqa aloqa vositalaridan foydalangan holda xat yoki aloqa almashish yoʻli bilan tuzilgan boʻlsa, yozma shaklda tuzilgan deb hisoblanadi.
Ushbu maqolaning birinchi va ikkita qismida ko'rsatilgan talablarga rioya qilinmagan taqdirda, hakamlik sudining arizasi haqiqiy emas deb hisoblanadi.
13-modda. Arbitraj shartnomasining mazmuni


Arbitraj shartnomasida arbitraj shartnomasi taraflari oʻrtasida yuzaga kelgan yoki yuzaga kelishi mumkin boʻlgan barcha yoki ayrim nizolar arbitraj tribunali tomonidan koʻrib chiqilishi, shuningdek nizo arbitraj tribunaliga havola etilgan taqdirda doimiy arbitraj tribunalining nomi koʻrib chiqilishi taʼminlanishi toʻgʻrisida taʼminot boʻlishi kerak.
Arbitraj shartnomasida arizachilar soni, arbitrajning oʻrni va tili, arbitrajning amaldagi qoidalari, nizo koʻrib chiqish davriga oid maʼlumotlar boʻlishi mumkin.
Ushbu maqolaning birinchi qismida ko'rsatilgan talablarga rioya qilinmagan taqdirda, hakamlik sudining arizasi haqiqiy emas deb hisoblanadi.

Sharhda 12 va 13 maqolalari birlashtirilgan bo'lib, ular yanada mos keladi, chunki arbitraj shartnomasining shakli va mazmuni va uni tuzish tartibi uzluksiz bog'liq va shuning uchun ularni birgalikda ko'rib chiqish to'g'riroq. Arbitraj - iqtisodiy aylanmaning ko'plab ishtirokchilari fikriga ko'ra, nizolarni ko'rib chiqishning eng maqbul usuli, tomonlarning yarashishiga va nizolarning oldini olishga hissa qo'shadi. Shu sababli, arbitrajda nizolarning yurisdiktsiyasini aniqlash uchun savdolarning huquqiy xavfsizligi alohida ahamiyatga ega.

Nizoni hakamlik sudi tomonidan ko'rib chiqishning eng muhim sharti - hakamlik sudida nizo chiqaruvchi tomonlarning kelishuvini sud tarkibi tomonidan o'rganish va undan keyingi huquqiy baholash - hakamlik sudi deb ataladigan (hakamlik) to'g'risidagi shart yoki hakamlik (hakamlik) shartnomasi.
Bunday kelishuvning yakunlanishi, kelajakda allaqachon yuzaga kelgan yoki yuzaga kelishi mumkin boʻlgan taraflar oʻrtasidagi nizolar oʻzlari tanlagan arbitraj tribunaliga koʻrsatilishini anglatadi. Ushbu kelishuv tomonlar uchun majburiydir va tomonlardan biri nizoning arbitraj tribunaliga o'tkazilishidan qochishga haqli emas. Ammo ular arbitraj shartnomasini bekor qilish huquqiga ega, agar har ikki tarafning roziligi boʻlsa, nizo koʻrib chiqish uchun boshqa organni tanlang.
Ushbu bitimning katta ahamiyati shundaki, u muayyan arbitraj tribunalining kompetentligini va sud ishlarini yuritish tartibini belgilovchi asosiy hujjat hisoblanadi. Bunday kelishuv bo'lmaganda hakamlik sudi tomonidan nizoning ko'rib chiqilishi mumkin emas.
Arbitraj shartnomasi shartnomada arbitraj sharti shaklida yoki alohida kelishuv tarzida yozma shaklda tuziladi. Kelishuv mazmuniga aniq talablar qoʻyilmaydi, ammo uning matnida taraflarning nizoni arbitraj tribunaliga oʻtkazishga boʻlgan irodasi aks ettirilishi kerak.
Hakamlik sudi huzuridagi nizolarni hal etishga qiziqqan shaxslarga "hakamlik sudi" deb nomlangan shartnoma va shartnomalarga ular tomonidan tuzilgan shartnomalar va shartnomalarni kiritish tavsiya etiladi. Biroq, bunday shart shartnoma yoki shartnoma matniga butunlay yoki shartnomaning bir qismi sifatida alohida imzolangan "hakamlik sudi to'g'risida" qisqacha ma'lumot berish yo'li bilan kiritiladi.
Shartnoma yoki shartnomalarga kiritish uchun hakamlik sudining arizasi matnini tavsiya qilamiz:

"Ushbu shartnomadan kelib chiqqan yoki u bilan bog'liq har qanday nizo, kelishmovchilik, da'vo, shartnoma yoki uning buzilishi, to'xtatilishi yoki bekor qilinishi, shuningdek Tomonlarning boshqa qonuniy jihatdan majburiy harakatlarini amalga oshirish tartibi va shartlari to'g'risidagi kelishmovchiliklar Toshkent shahrida joylashgan huquqiy muammolarni o'rganish markazining Arbitraj sudi tomonidan, uning Ariza to'lovlari to'g'risidagi Nizomlari, qoidalari va qoidalarida nazarda tutilgan tartibda hal qilinadi, taraflarning xarajatlari va xarajatlari".

Agar tomonlar shartnomaga bunday shartni kiritmagan bo'lsa, bu sheriklarni nizo kelib chiqqan taqdirda ishni hakamlik sudiga o'tkazish to'g'risida alohida kelishuv tuzish huquqidan mahrum qilmaydi. U nizo kelib chiqqan shartnomaning tegishli moddasiga o'zgartirish kiritish yoki nizoning hakamlik sudiga murojaat qilish faktini hal qiluvchi alohida hujjat shaklida tuzilishi mumkin. Ikkinchi holatda, nizoning arbitraj tribunaliga o'tkazilishi faktinigina emas, balki sud tarkibini va sudyalarning har biridan olingan da'volarni aniqlash ham maqsadga muvofiqdir.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining arbitraj to'g'risidagi asosiy ko'p tomonlama konventsiyalarida (1958-yilgi Chet el arbitraj mukofotlarini tan olish va ularga amal qilish to'g'risidagi Nyu-York konvensiyasi va 1961-yilgi Chet el tijorat arbitraji to'g'risidagi Yevropa konventsiyasida) arbitraj shartnomasi ham yozma shartnomadagi shart, ham tomonlar tomonidan imzolangan yoki xatlar, telegrammalar va boshqalar almashinuvida mavjud bo'lgan alohida bitim sifatida tushuniladi.
Arbitraj shartnomasi shakliga kelsak, ustun nuqtai nazarga ko'ra, yozish foydalidir, garchi og'zaki kelishuvlar ba'zi mamlakatlar qonunlari bilan tan olingan. Qonunning 12-moddasida majburiy yozma kelishuv shakli belgilangan. «Art. 12 of the Law»ning ikkinchi qismiga ko'ra, bitim tomonlar tomonidan imzolangan hujjatda mavjud bo'lsa yoki bunday bitimning to'g'rilanishini ta'minlovchi aloqa yo'li bilan xat yoki aloqa almashish orqali tuzilgan taqdirda yozma shaklda tuzilgan deb e'tirof etiladi (bular xatlar, fakslar, telegrammalar va h.k.).
Yozma arbitraj shartnomasi, birinchi navbatda, tomonlar davlat sudiga yoʻl olish konstitutsiyaviy huquqidan voz kechishining isbotidir.
Shu asosda, tomonlar tomonidan ushbu variantlarni tanlashdan qat'i nazar, hakamlik sudi tarkibining asosiy vazifasi nizoni arbitraj tribunaliga topshirish istagida yozma ravishda qayd etilgan har bir ishtirokchining irodasining aniq ifodasi borligiga aniq ishonch hosil qilishdir.
Ishni koʻrib chiqishda arbitraj tribunalining tarkibi, birinchi navbatda, ushbu ish boʻyicha uning kompetentligi toʻgʻrisidagi savol boʻyicha qaror qabul qilishga majburdir. Shu maqsadda arbitraj shartnomasi shakliga ham, uning mazmuniga ham eʼtibor berish zarur.
Kelishuvning majburiy sharti aniq arbitraj tribunali taraflarining ko'rsatkichi bo'lishi kerak, bu esa ushbu sudga ular o'rtasida yuzaga kelgan nizo yuzasidan ko'rib chiqish huquqini beradi.
Ba'zan, arbitraj kelishuvlarida tomonlar nizolar hal qilinishi kerak bo'lgan arbitraj tribunallarining noto'g'ri yoki to'liq bo'lmagan nomlarini ko'rsatib beradilar. Tomonlar kelishuvga kirishda aslida qaysi arbitraj tribunalni nazarda tutganliklarini har doim ham tushuntirib bera olmaydilar. Masalan, nizolarni ko'rib chiqish organi "Tadbirkorlar uchun tijorat sudi", yoki "Toshkent arbitraj sudi" (Toshkent shahrida bir nechta hakamlik sudlari mavjud) yoki shunga o'xshash nomni bildiradi.
Arbitraj tribunali nomining toʻgʻriligi va toʻgʻriligiga shubhalar sud tarkibini kelishuvni tuzishda tomonlarning aslida qanday irodaga yoʻnaltirilganini bilishga majbur qiladi. Bunga tomonlar vakillarining tushuntirishlaridan, shartnomani tuzishdan oldingi yozishmalardan va nizoning hal etilishiga oid suddan oldingi yozishmalardan aniqlik kiritilishi mumkin. Birgalikda olib borilgan ushbu materiallar taraflar ular oʻrtasida kelib chiqqan nizo koʻrib chiqilgan aniq arbitraj tribunalni nazarda tutayotgan degan xulosaga olib keladi. Bunday holatda sud taraflar oʻrtasida arbitraj tribunalining vakolati toʻgʻrisida kelishmovchilik boʻlmasa, nizoning foydasini koʻrib chiqishga haqli, degan xulosaga kelishi mumkin.
Agar tomonlarning tushuntirishlari, shartnomadan oldingi va suddan oldingi materiallar ushbu muayyan hakamlik sudida nizo ko'rib chiqilishi to'g'risida oqilona xulosa chiqarish uchun asoslar bermasa, sudning tarkibi hakamlik sudi to'g'risida tomonlar o'rtasida kelishuvning yo'qligiga e'tibor qaratishi va bunday nizo ko'rib chiqish kompetentligining yo'qligini tan olishi kerak.
Ba'zan bitim tuzishda tomonlar o'rtasida yuzaga keladigan nizolar iqtisodiy yoki fuqarolik (davlat) sudida yoki aniq arbitraj sudida ko'rib chiqilishini belgilab beradilar. Yurisdiktsiyani bunday tanlash arbitraj tribunalining nizoni foyda boʻyicha koʻrib chiqishiga toʻsqinlik qiluvchi sabab emas va arbitraj tribunali toʻgʻrisidagi kelishuvning haqiqiyligini shubha ostiga qoʻya olmaydi, balki har ikki taraf ham nizo arbitraj tribunali tomonidan eshitilishiga rozi boʻlishi sharti bilan. Agar tomonlardan biri uning tanlash huquqi ma'nosini anglatganligini e'lon qilsa va u iqtisodiy sudni tanlasa, unda, albatta, bu holda ish iqtisodiy sudga yuboriladi.
Vakolatli shaxs (arbitraj sudi raisi yoki kelib tushgan daʼvo materiallarini olish va qayta ishlash boʻyicha zarur funktsiyalarni amalga oshirish yuklatilgan boshqa shaxs) tomonidan daʼvo arizasi toʻgʻrisidagi bayonnomani olishda daʼvogarning daʼvoni koʻrib chiqish uchun arbitraj tribunalining kompetentligini oqlashiga eʼtibor qaratish lozim. Agar bu masala da'vo bayonida aks ettirilmagan bo'lsa, da'voga ilova qilingan materiallarning mazmunini tekshirish zarur. Agar ishning ushbu sudga nisbatan vakolati to'g'risida xulosa chiqarishning imkoni bo'lmasa, da'vogardan ushbu masala yuzasidan aniqlik kiritishni so'rash zarur.
Odatda, da'vo arizasida da'vogar hakamlik sudi to'g'risidagi bitim taraflar tomonidan qaysi va qanday shaklda tuzilganligini ko'rsatadi. Shuning uchun daʼvogarning gapi rostligiga ishonch hosil qilish yoki daʼvogarga tegishli soʻrov yuborish zarur.
Sud, olingan da'vo materiallari asosida, arbitraj sudi to'g'risidagi kelishuvning halol ekanligi va da'vogar ushbu sud qoidalarining barcha zarur talablarini bajarganligi to'g'risida xulosaga kelgandan so'ng, da'vo arizasi zarur materiallar bilan sudlanuvchiga yuboriladi.
Odatda, sudlanuvchidan da'voga e'tiroz bildirish va sud tarkibini shakllantirish bo'yicha takliflarni xabardor qilish so'raladi. Agar javobgar nizoni eshitish uchun arbitraj tribunalining vakolatiga urgʻursa, sud daʼvogarni ushbu eʼtirozlar bilan tanishtirsin. Bunday e'tirozlar orasida arbitraj shartnomasining haqiqiy emasligi, nizoni ushbu arbitraj sudiga sudlanmaganligi va boshqalar haqida ma'lumotlar mavjud. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, bunday e'tirozlarga ega bo'lgan da'vogarlar, qoida tariqasida, ishni ko'rishga tayinlashga rozi bo'lmaydilar va qat'iy talab qilmaydilar.
Respondentning hakamlik sudining vakolatlariga bo'lgan e'tirozlaridan tashqari, respondent shunga qaramay asosiy va muqobil hakamlarni saylashi kerak. Bunday holatni hech qachon arbitraj tribunalining vakolatiga boʻlgan eʼtirozlari boʻyicha javobgar rad etish deb hisoblash mumkin emas. Agar sud tarkibi, tomonlarning ushbu masala bo'yicha kelishmovchiliklarini ko'rib chiqib, nizolarni ko'rib chiqish va uning foydasiga hal etishga vakolatli deb hisoblasa, sudlanuvchining sud tarkibini shakllantirish bo'yicha takliflari juda o'z vaqtida bo'ladi.
Shunday qilib, ishni arbitraj tribunali kotibiyatining ko'rib chiqish uchun dastlabki tayyorgarlik bosqichida tomonlarning har biri hakamlik shartnomasi va hakamlik sudining vakolatlari to'g'risida o'z fikrini bildirishini ta'minlash kerak. Bu sudning ish yuritilishi uchun tarkib topishi, har bir tomonning kompetentlik masalasi bo'yicha fikriga ega bo'lishi va bu borada asosli va halol qaror qabul qilish imkoniyatiga ega bo'lishi uchun zarurdir.
Huquqiy va faktiy holatlar va uning tufayli arbitraj tribunali o'zini vakolatli deb e'lon qiladi yoki muayyan nizo ko'rib chiqishga yaroqsiz deb e'lon qiladi, arbitraj tribunal tomonidan chiqarilgan akt (qaror, qat'iyat) da aks ettirilishi kerak.

Nizoni arbitrajga koʻrsatish toʻgʻrisidagi kelishuvga quyidagilar misol boʻladi:

Shunday qilib, ishni arbitraj tribunali kotibiyatining ko'rib chiqish uchun dastlabki tayyorgarlik bosqichida tomonlarning har biri hakamlik shartnomasi va hakamlik sudining vakolatlari to'g'risida o'z fikrini bildirishini ta'minlash kerak. Bu sudning ish yuritilishi uchun tarkib topishi, har bir tomonning kompetentlik masalasi bo'yicha fikriga ega bo'lishi va bu borada asosli va halol qaror qabul qilish imkoniyatiga ega bo'lishi uchun zarurdir.
Huquqiy va faktiy holatlar va uning tufayli arbitraj tribunali o'zini vakolatli deb e'lon qiladi yoki muayyan nizo ko'rib chiqishga yaroqsiz deb e'lon qiladi, arbitraj tribunal tomonidan chiqarilgan akt (qaror, qat'iyat) da aks ettirilishi kerak.

Nizoni arbitrajga koʻrsatish toʻgʻrisidagi kelishuvga quyidagilar misol boʻladi: