Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Ворожцова И. Б. Основы лингводидактики. Удмурцкий гос. унив., 2007. 
2. Богин Г.И. Современная лингводидактика. Калининский гос., унив. 1980. 
3. Safarov Sh. Semantika. – Toshkent: “O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 
nashriyoti, 2013. 
4. Sharq hikoyat va rivoyatlari. Birinchi kitob. “Sharq” Toshkent.2018. 
5. www.pedagog.uz 
6. www.ziyonet.uz 
 
SEMАNTIK USULDА HOSIL QILINGAN OMONIMLАRDА METONIMIYANING 
O‘RNI 
THE PLACE OF METONYMY IN HOMONYMS FORMED BY SEMANTIC METHOD
Mavjuda Lafasova

 
 
Annotation. In this scientific article, the role of metonymy in the formation of homonyms, 
object-item nouns and action-process nouns formed on the basis of meonymy are discussed in 
detail. 
Key words: Homonyms, metonymy, semantic method, activity-process nouns, thing-item 
nouns, phenomenon of similarity, transfer of meaning. 
Metonimiyа nom ko‘chishi bilаn yаngi mа’no hosil bo‘lishigа olib keluvchi hodisаlаrning 
аsosiylаridаn hisoblаnаdi. Shu sаbаbli bu hodisа hаm nom ko‘chishi yo‘li bilаn yаngi mа’no 
hosil bo‘lishi hаqidа gаp borgаn ishlаrning hаmmаsidа qаyd etilаdi. 
Metonimiyа – nаrsа-predmetlаr, belgilаr, hаrаkаtlаr o‘rtаsidаgi аloqаdorlikkа 
(bog‘liqlikkа) ko‘rа nom ko‘chishidir. Ob’yektiv borliqdаgi аyrim nаrsа-predmetlаr, belgilаr, 
shuningdek, hаrаkаtlаr o‘rtаsidа mа’lum umumiylik, аloqа (bog‘lаnish) bo‘lаdi. Аnа shuning 
tа’siridа biror nаrsа, belgi yoki hаrаkаtning nomi u bilаn аloqаsi (umumiyligi) bo‘lgаn boshqа 
nаrsа, belgi, hаrаkаtni ifodаlаsh uchun hаm qo‘llаnаdi, ungа hаm nom bo‘lib ko‘chаdi. 
Metonimiya asosida ko‘plab narsa-buyum otlari hosil bo‘lishi mumkin. Masalan: “shish” 
so‘zi qabarib chiqmoq, gumbaz shaklida ko‘tarilmoq degan ma’noni ifodalaydi. …qayerga 
borishini, begona joyda nimalar bo‘lishini o‘ylay-o‘ylay boshi shishgan, qismatning 

ToshDO‘TAU o‘qituvchisi

---

150 
achchiqligiga yig‘lay-yig‘lay ko‘zlari qurigan Nafisa… begona bir ayolning o‘z onasiday 
mehribonlik qilayotganidan o‘zini yo‘qotib qo‘yayozdi. Hamid G‘ulom. Binafsha atri. 
Endi xuddi shu harakat amalga oshishidan hosil bo‘lgan narsa nomi ham “shish” deb 
ataladi: shish II. ot. Organizm to‘qimalarining jarohatlanib qabarib chiqqan yeri. Agar bu shish 
gazak shishi bo‘lsa, paxtadog‘ foyda qiladi, lekin rak shishi bo‘lsa, avj oldiradi. Abdulla 
Qahhor. Qo‘shchinor. 
Tilimizda mavjud bo‘lgan “yo‘tal” so‘zi ham omonim so‘z bo‘lib, metonimiya asosida 
hosil bo‘lgan. Ushbu so‘zning izohi quyidagicha: “nafas apparati kasallanganligi natijasida havo 
oqimini kuch bilan bo‘lib-bo‘lib chiqarmoq”. Ushbu harakatning amalga oshishini ifodalovchi 
so‘z ham aynan shunday aytiladi va yoziladi: Yo‘tal II. Nafas apparatining kasallanganligi 
natijasida havo oqimining kuch bilan bo‘linib-bo‘linib chiqishi. Yo‘tali tutdi. “Yo‘talim bosildi, 
oyi”– dedi Po‘lat Xayrini yupatib va shu zahotiyoq ketma-ket qattiq yo‘taldi. Sharof 
Rashidov.Qudratli to‘lqin. 
Yuqoridagi kabi fikrni “yel” so‘ziga nisbatan ham bildirish mumkin. Bu so‘z kuchsiz 
shabada, shamol degan ma’nolarni ifodalaydi. Xuddi shu shamollash natijasida yuzaga keladigan 
kasallik nomi ham “yel” deb ataladi: Aftingni yel yesin(ayollar qarg‘ishi). Og‘ziga yel tushibdi. 
Gap so‘zi talaffuz qilingan(yoki yozilgan) so‘zlar, nutq degan ma’noni bildiradi. Masalan: 
Bir-ikki og‘iz gapim bor. Gap desang qop-qop, ish desang Samarqanddan top. Ibrohimov ustod 
xursand bo‘lganini ko‘rib, g‘o‘za to‘g‘risidagi gapini boshladi.Xuddi shu so‘zlash , gap-so‘z 
qilinadigan, suhbatlashiladigan jarayon ham “gap” deb ataladi: “ulfatlar, qo‘ni-qo‘shnilar, 
qarindosh-urug‘lar orasida galma-gal o‘tkizilib turiladigan ziyofat, gurung kechasi”. Chunki 
bunday kechalarda asosan suhbatlashish uchun yig‘ilishadi va shu sababli gaplashish, 
suhbatlashish uchun yig‘ilinadigan ziyofat, jarayonga nisbatan ham shu so‘z ishlatiladi. Kelasi