Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

ANATOLİAN TURKİSH LANGUAGES: THE EXAMPLE OF "SHAJARAYİ TURK" 
TRANSLATİONS 
Ho-Lim Song
 
 
Annotation. The purpose of this study is to identify the similarities between Ottoman and 
Central Asian Turkic languages in terms of "pure Turkic elements" and to observe the extent to 
which the speakers of both dialects were accessible each other in the 19th century. For this 
purpose, it lexically compared the 1871 Chaghatai Turkic manuscript of Abulghazi Bahadur 
Khan's "Shajara-yi Turk" and its Ottoman language translations by Dr. Riza Nur in 1925. 
Key words: Uzbek language, Turkic language, Ottoman language, Oghuz Turkic, Old Turkic
“Shajarayi turk” asarining 1871-yilda rus sharqshunosi Baron De Mazoʻn tomonidan 
tahrirlanib, toshbosmadan nashr qilingan chigʻatoy turkiy nusxasi mavjud. Bu “Sankt-Peterburg 
nusxasi” ham deyiladi. Shuningdek, ushbu Sankt-Peterburg nusxasi 1925-yilda Istanbulda 
Usmonli Imperiyasidan Doktor Rizo Nur tomonidan tarjima qilinib, chop etilgan. Bu nashr 
“Usmonli-Istanbul nusxasi” deb yuritiladi. [Bahadir Han, 1925: 4-5] Bu ikki nusxa ustida 
toʻxtalib, ikki lahjaning sinonimlari feʼllar, otlar, sifatlar va ravishlar shaklida qisqacha tahlil 
qilindi. Biz Buxorolik mashhur ulamo va diplomat Shayx Sulaymon Effendi Oʻzbek al-Buxoriy 

 Doktorant, Hankuk chet tillar universiteti va Samarqand davlat universiteti [e-mail]

---

405 
tomonidan nashr qilingan 1882 - yilgi “Lugʻoti Chigʻatoy Turkiyi va Usmoniy" asarini ham 
yanada chuqurroq tahlil qilish maqsadida koʻrib chiqdik. (Sevda, 2019: 85-93) 
Asl usmonli va eski oʻzbek tilining forsiy-arab yozuviga qoʻshimcha tarzda, usmonli 
lahjasidagi odamlar va joy nomlari hozirgi turk lotin alifbosiga oʻgirildi. Eski oʻzbek tili esa 
zamonaviy oʻzbek lotin yozuvida yozildi. 
“Shajarayi turk” asarida oʻsha davr turkiy adabiy tilini namoyon etuvchi arabiy va forsiy 
unsurlar sezilarli darajada chiqarib tashlangan. Avvalo, ingliz tilidagi “of” predlogiga mos 
keluvchi “izofa” (ﻪفﺎضﺍ) ni ishlatilishi kamaytirilgan. “Shajarayi turk” asarining sarlavhasidagi 
“hamza” ( ء) belgisi yuqori qismida oldingi va keyingi ot va sifatlarni ifodalovchi “of” mavjud. 
Shunday boʻlsa-da, matnda ushbu ishoradan foydalanish boshqa shu kabi adabiy asarlarga 
qaraganda ancha kam. 
ﺮجﺷ
ۀ
ﻙﺮﺗ