Hammaga omad) Moddalar almashinuvi bosqichlari

Boshqaruv vazifasi. Ba’zi boshqaruv moddalar - gormonlar oqsil tabiatiga ega. Masalan, insulin 
gormoni, yuqori biologik aktiv modda bo'lib, modda almashinuvini boshqaruvida ishtirok etadi. 
9.
Irsiy vazifasi. Irsiy axborotni saqlovchi xromosomalar murakkab oqsillar nukleoproteidlardan 
iborat. 
Oqsillarda o‘ziga xos bo‘lgan eritmalaming yuqori yopishqoqligi, kam diffuziya, bo‘kish 
qobiliyati, optik faolligi, elektr maydonida harakatlanishi, past osmotik bosim va yuqori onkotik 
bosim, 280 nmda nurlami yutish kabi fizik-kimyoviy xususiyatlari mavjud. Oqsillarda erkin NH
2
- 
va COOH-guruhlari bo‘lganligi sababli aminokislota kabi amfoterlik xususiyatiga egadirlar. Ular 
uchun kislota va asoslaming barcha xususiyatlari xosdir. Muhit pHi, kislota va asos tabiatiga ega 
bo'lgan aminokislotalaming nisbatiga bog‘liq ravishda oqsillar eritmalarda manfiy yoki musbat 
zaryadga ega bo‘lib, anod yoki katodga qarab harakatlanadilar. Ularning bu xususiyatidan 
elektroforez usuli bilan oqsfillarni ajratislida foydalaniladi. Shuningdek, oqsillarda gidrofil 
xususiyatlari ham mavjuddir.
Azot muvozanatiga erishish odam salomatligini saqlash va uning yuqori ishlash qobiliyatini 
ta’minlash uchun ovqatlanishda oqsil normasini aniqlash lozim. Chunonchi, katta yoshdagi aqliy 
mehnat bilan shugullanuvchi va o'rtacha jismoniy faoliyati bor odamda energetik sarflanish 12000 
kJ bo'lsa, sutkasiga 100-120 g oqsil iste’mol qilish kerak. Mehnat sharoiti o'zgarganda va 
energetik sarflanish yuqori bo'lsa, ushbu me’yor har bir 2100 kJ hisobiga 10 g ga oshadi. Ogir 

---

50 
jismoniy ish bajaruvchi ishchilar sutkada 130-150 g oqsil iste’mol qilishi lozim. Homiladorlik va 
laktatsiya paytida, shuningdek, ayrim patologik holatlarda (organizm siydik yoki assit suyuqligi, 
ekssudatlar bilan oqsil yoqotsa, masalan: nefritlarda, ogir infeksion kasalliklarda, kuyganda, 
jarohatlanganda va hokazo) oqsilga bo'lgan ehtiyoj keskin oshadi. Yosh bolalaming oqsilga 
bo'lgan ehtiyoji birinchi navbatda ulaming yoshi va tana og'irligi bilan aniqlanadi. Tananing bar 
bir kg og'irligiga 1,5 g oqsil ko'payib borishi lozimdir (Rubner koeffitsenti). Hattoki, go'dak 
bolalar ham sutkada 55-72 g oqsil qabul qilinishiga muhtojdir. Yoshi ulgayishi bilan (12-15 
yoshgacha) oqsilning ushbu normasi katta yoshdagi odamning me’yorigacha oshadi. Oqsilga 
bo'lgan ehtiyoj ma’lum darajada sutkalik ratsionning kaloriyaligiga ham bog'liqdir. Ovqatlanish 
kaloriyasi yetarli bo'lmasa, oqsillar birinchi navbatda organizmning energetik ehtiyojlarini 
qondirish uchun sarflanib, anobolik jarayonlarda foydalanilmaydi. 
Azot balansi 
ovqat bilan birga tushgan azot miqdori bilan organizmda chiqarib turiladigan (asosan 
mochevina tarkibida) azot miqdori o'rtasidagi farqdir. Katta yoshdagi sog'lom odamda ovqat 
normal bo'lganida azot muvozanati qaror topadi, ya’ni organizmdan chiqariladigan azot miqdori 
unga tusbadigan azot miqdoriga teng bo'lib turadi. Organizm unib-osib boradigan davrda 
shuningdek, holdan toydiradigan kasalliklardan sogayib kelinayotgan paytda organizmga tushib 
turadigandan ko'ra kamroq azot chiqarib turiladi. Bu musbat azot balansidir. Odam qariganda, och 
qolganda va holdan toydiradigan kasalliklar avjida azot tushganidan ko'proq chiqib turadi. Bu 
manfiy azot balansidir. Kaloriyalaming soni jihatidan yetarli bo'lgan ratsionda azot muvozanadni 
saqlash uchun zarur oqsillarning eng kam miqdori 30-50 g ni tashkil etadi. Ammo bu miqdor 
salomatlik va ish qobiliyati uchun zarur optimumni ta’minlab bermaydi. O'rtacha jismoniy mehnat 
bilan shugullanuvchi katta yoshli odam bir kecha-kunduzda 100 g oqsil qabul qilishi kerak.