Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

9. Qonuniy huquq……………………………………………………………..........105

10. Huquqbuzarlik…………………………………………………………….........129

Hans Kelsen. General Theory of Law and State. – Cambridge: Harvard University Press, 2009. – ­Р.181-191.

1-Mavzu: Davlat real sotsiologik yoki yuridik shaxs sifatida

Davlat milliy huquqiy tizimining jonlanishi
“Davlat” tushunchasi har-xil murakkab obyektlarning umumiy tushunchalari berilgan atamalaridan yaratilgan. Bu so’z ba’zan juda keng ma’noda “jamiyat” yoki jamiyatning maxsus shakli sifatida ifodalash mumkin. Ammo, bu so’z jamiyatning o’ziga xos a’zosini ifodalash uchun juda tez-tez tor ma’noda ham ishlatiladi, masalan, hukumat yoki hukumat subyektlari, “millat” yoki shu hududda yashovchi. Siyosiy nazariyaning ayrim holatlarda – asosan davlat nazariyasida - shuni ta’kidlash lozimki, har-xil mualliflar bitta atamani turli-xil ma’noda ishlatishyapti.

Davlat yuridik nuqtai nazardan muhokama qilinganda vaziyat oddiyroq bo’lardi. Davlat faqat huquqiy hodisa, yuridik shaxs, uyushma sifatida nazarda tutiladi. Binobarin, uyushmaning tabiati oldingi ta’rifi bilan prinsipal aniqlanadi. Davlat boshqa uyushmalardan qanday farq qiladi degan savol tu`giladi. Davlat korporatsiyalarining normativ tizimiining negizida har-xillik yotadi. Davlat milliy huquq tizimi tomonidan (xalqaro huquqdan farqli ravishda) yaratilgan jamiyatdir. Yuridik shaxs sifatida davlat jamiyatning bir timsoli yoki bu jamiyatni tashkil etuvchi milliy huquqiy tizimidir. Yuridik nuqatai nazardan, davlatning muammosi milliy huquqiy tizimining muammosi kabi o’rtaga chiqadi.

Pozitiv huquq xalqaro huquqiy tizimida bir-biri bilan o’zaro bog’liq milliy huquqiy tizimilarning shakllarida namoyon bo’ladi. Bunda absolyut huquq yo’q bo’lib, bunda bir necha huquqiy normalarning tizimi – ingliz, fransuz, amerika, meksika huquqi va boshqalarning huquqiy doirasi o’ziga xos cheklangan; shunga qo’shimcha qilib normalarning jamlanmasi biz xalqaro huquq haqida gapiryapmiz. Huquqni aniqlash uchun inson xatti-harakatini tizimiga soluvchi huquqiy normalar deyiladigan normalar va boshqa normalar o’rtasidagi farqni tushuntirish o’zi yetarli emas. Biz normalar tizimining o’ziga xos tabiati nima qaysiki pozitiv huquqning aniq ko’rsatmalari asoslanganligini, ular qanday cheklanganligini va qanday bog’liqligini aniq ko’rsatishimiz kerak. Davlatni huquqiy hodisa sifatida muhokamaga qo’yish va davlat nazariyasining vazifalarini hal qilish huquq nazariyasining bo’limi kabi muammodir.