Har qanday o‘lchov vositasi sifatni nazorat qilish jarayonidan o‘tishi kerak

Ikkinchidan, kirish testlari tanlangan mutaxassislik bo‘yicha kimning o‘qishga tayyorligini bilish uchun o‘tkazilishi kerak. Testlar — bu eng ko‘p «chalkash» savollarga javob bera oladigan g‘olib aniqlanadigan televizion o‘yin emas. Oliy yoki kasb-hunar ta’limi muassasalaridagi cheklangan o‘rinlarga nomzodlarni noto‘g‘ri tanlab olish natijasida mablag‘ va vaqt behuda sarflanadi, mamlakatda esa kelajakda malakali kadrlar tanqisligi yuzaga kelishi mumkin.
Uchinchidan, xotirani tekshirishga qaratilgan testlar baholashning muhim sifat talabi — ishonchlilik talabiga javob bermaydi. Ishonchlilik — bu bir xil auditoriyada testlarni qayta ishlatganda natijalarning bir-biriga yaqinligi. Odatda ahamiyatsiz hisoblangan ma’lumot inson xotirasida odatda qisqa vaqt saqlanadi. Demak, testlarni topshirish uchun ma’lumotlarni yod olgan, ammo kerakli kompetensiyalar shakllanmagan abituriyent imtihondan so‘ng ushbu ma’lumotlarni unutib yuboradi.
Testlar natijalarini qayta ishlash: adolat va adlatsizlik orasi bir qadam
Quyidagi holatni tasavvur qilaylik. Og‘ir atletika bo‘yicha musobaqa tashkil etildi. G‘oliblikka da’vogarlardan biri 100 pud, ikkinchisi 105 funt, uchinchisi 110 kilogramm tosh ko‘tarib kuchini ko‘rsatdi. Kimni g‘olib deb e’lon qilamiz? 110 soni 100 va 105dan katta bo‘lgani uchun 110 kg ko‘targan sportchini g‘olib deb e’lon qilsak adolatdan bo‘ladimi? Aslo yo‘q. Avvalo biz ushbu qiymatlarning barchasini yagona o‘lchov tizimiga keltirishimiz kerak va shundan keyingina kim ko‘proq ko‘targanligini taqqoslash mumkin bo‘ladi.
DTM tomonidan o‘tkaziladigan testlarda har bir abituriyentga kompyuter tomonidan generatsiya qilingan test varianti beriladi. Bu variant boshqa abituriyentning variantiga o‘xshamaydi. Kompyuter ma’lum bir algoritmga asosan topshiriqlarni variantga kiritsa-da, barcha variantlarning qiyinlik darajasi bir xil bo‘lishini ta’minlash imkonsiz. Bilimi kuchliroq abituriyentga qiyinroq variant tushib qolsa, u bilimi kuchsizroq, biroq osonroq variantni yechgan abituriyentga nisbatan kamroq ball to‘plashi mumkin. Agar imtihon natijalarida hatto bir ballning o‘ndan biri ham hal qiluvchi ahamiyat kasb etishini hisobga olsak, biz yuqorida tasvirlagan vaziyat yuzaga keladi: aslida kamroq «yuk ko‘targan» g‘olib deb e’lon qilinadi. Bu esa adolatdan emas.
Turli xil test variantlarini yechgan abituriyentlarga nisbatan DTM adolatni qanday ta’minlaydi, degan savolga shunday javob oldik: «Test variantlari maksimal darajada bir xil bo‘lishiga harakat qilinadi. Masalan, parallel testlardan foydalanish, har bir variant oldindan tasdiqlangan test tafsilotlari bo‘yicha shakllantirilishi ularning qiyinlik darajasi bir xil bo‘lishini ta’minlashga yordam beradi».
Qo‘shilmaslikka ijozat bergaysiz. Test tafsilotlaridan (spetsifikatsiyalaridan) foydalanish test variantlarida test topshiriqlarining fan bo‘limlari va mavzular kesimida bir xil taqsimlanishini ta’minlashga yordam beradi (Tafsilotlarning tashkilot saytida e’lon qilinmasligi shaffoflik tamoyilining buzilishidir, deb olin ham aytgan edik, ammo hozir gap bu haqida emas). Oddiy qilib aytganda, tafsilotlarga rioya qilinsa, har bir test variantida turli mavzulardan test topshiriqlari soni teng bo‘ladi.