Harakatchan tashuvchilar,ionofor va kanal hosil qiluvchilar

.

• 
  Qisqarish jarayoni amalga oshishida ishtirok etgan Са2+ ionlari muskul tolasi tinch holatida xujayra sarkoplazmatik retikulum to’rlari tizimida saqlanadi. Bu sharoitda sarkoplazmatik retikulum membranasining kalsiy ioni uchun o’tkazuvchanligi juda past, oz miqdorda mioplazmaga chiqqan ionlarni kalsiy nasosi retikulum ichiga haydab, unda kalsiy ionlari konsentratsiyasi miqdorining yuqori bo’lishini saqlab turadi. Sarkoplazmatik retikulum bo’shlig’ida kalsiy ionlari konsentratsiyasi mioplazmadagiga nisbatan taxminan o’n ming marta yuqori konsentratsiya qiymatiga ega. Muskul hujayrasi plazmatik membranasida joylashgan potensialga bog’liq Са2+ ion kanallari orqali Са2+ ionining hujayra ichiga kirib kelishi ta‘sirida sarkoplazmatik retikulum membranasining faollanishi undagi Са2+ -kanallarining ochilishiga va konsentratsion gradiyent bo’yicha Са2+ ionining aktin va miozin tolalar atrofiga chiqishiga olib keladi. Yurak miokard to’qimasi hujayralarida sarkoplazmatik retikulum membranasida joylashgan Са2+ -kanallari faollanishi uchun miotsit membranasida vujudga kelgan qo’zg’alish natijasida ko’ndalang naychalar T- tubula tizimi devorida joylashgan ion kanallari orqali Са2+ ionlari kirib kelishi muhim ahamiyatga ega. T-tubula tizimi miotsit tashqi membranasining sarkomer ichiga botib kirgan qismi hisoblanib, naychaning diametri 50 nm ni tashkil etadi. Ko’ndalang naychalarga perpendikulyar bo’lib, miofibrillalarga parallel holda uzunchoq naychalar tizimi joylashgan. Uzunchoq naychalarning ikki uchi kengayib, sisternalar hosil qiladi. Bunda ko’ndalang naycha va ikki tarafdagi sisternalar uchliklarga birlashgan ko’rinishga ega.
  

• 
  Umumiy holatda motoneyron tola orqali muskul tolasiga yetib kelgan impuls tashqi membranada harakat potensialini vujudga keltiradi. Hosil bo’lgan harakat potensiali butun muskul tolasi membranasi bo’ylab tarqaladi. Bunda xarakat potensialining hosil bo’lishi jarayoni asosan muskul xujayrasi plazmatik membranasining ionlarga nisbatan o’tkazuvchanlik qiymatining o’zgarishi Na+ ionlarining hujayra ichiga va К+ ionlarining hujayra tashqarisiga chiqarilishiga asoslansada, bunda muhitda Mg2+ va Са2+ ionlari nisbatida ham o’zgarishlar vujudga keladi. Natijada bu holat Са2+ ionlari ishtirokida aktomiozin kompleksining fermentativ faolligi kuchayib, ATF gidroliziga sabab bo’ladi. Hosil bo’lgan harakat potensiali ko’ndalang Ttubula tizimi orqali tarqalib, sisterna membranasini faollashtiradi. Са2+ ioni yuqoridagi ko’rinishda qisqarish mexanizmini ishga soluvchi omil hisoblanadi. Muskul tolasi qisqarishini ta‘minlovchi jarayonlar quyidagilardan iborat: ta‘sirot→harakat potensialining vujudga kelishi→uning miofibrilla ichkarisiga o’tkazilishi→Са2+ ionlarining membrana ichkarisiga kirib kelishi,→ sarkoplazmatik retikulum membranasi ion kanallarining faollashishi natijasida Са2+ ionlarining undan chiqishi hamda aktin va miozin tolalar atrofiga yig’ilishi →aktin tolalarining miozin tolalar oralig’iga sirpanishi va sarkomerning kaltalashishi → Са2+ kanallarning faollashishi va erkin kalsiy konsentratsiyasini kamayishi → miofibrillalarning bo’shashishi.
  

• 
  Shu bilan birga muskullar qisqarish mexanizmini faqat sirpanuvchi tolalar nazariyasi bilan tushuntirib bo’lmasligini ko’rsatuvchi ilmiy qarashlar ham mavjud.
  
• 
  Masalan, G.M.Frank tomonidan qisqarish jarayonida muskul tolasida aktin va miozin tolalari o’zaro sirpanishi bilan birga o’zlari ham faol qisqarish xususiyatiga ega ekanligi ko’rsatib berilgan. Muskullar qisqarishi va bo’shashishi jarayonida bu jarayonlar amalga oshishini ta‘minlovchi omil 108 mavjudligi Marsh tomonidan ta‘kidlanadi. Marshning bo’shashtiruvchi omili muskul tolasi qisqarish jarayonida hujayra sarkoplazmasida Са2+ ionlari miqdorining ko’payishi ta‘sirida faoliyatinini susaytiradi, so’ngra faollashishi natijasida Са2+ ionlarining sarkoplazmatik retikulum sisternalariga yig’ilishini ta‘minlaydi. Shuningdek bu omil muskul tolalari bo’shashish boskichida ATF aza fermenti faoliyatini susaytiruvchi ta‘sir ko’rsatishi ta‘kidlangan