Harbiy psixologiya fani. Psixika va ongning rivojlanish tarixi. Harbiy psixologiya fanining mazmuni haqida gapirishdan oldin umuman «psixologiya»

92. Qo‘lostidagilarni mustaqil ta’lim olishiga va o‘zini-o‘zi tarbiyalashga ofitserni rahbarlik ishidagi asosiy yo‘nalishlar.
Qo‘lostidagilarni mustaqil ta’lim olishiga va o‘zini-o‘zi tarbiyalashga ofitserni rahbarlik ishidagi asosiy yo‘nalishlar. Ofitser o‘z faoliyatida qo‘lostidagilarni mustaqil ta’lim olishga va o‘zini-o‘zi tarbiyalashda to‘g‘ri rahbarlik qila olishni bilishi kerakdir. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, jangchilar o‘zini-o‘zi tarbiyalashda va mustaqil ta’lim olish jarayonida qiyinchilikka duch kelishmoqda:

• 
  O‘zini baholash va o‘zini-o‘zi bilish ko‘nikmalarini sust darajada egallashi;
  
• 
  Mustaqil ta’lim olish va o‘zini-o‘zi tarbiyalash ishini vazifasi va maqsadini aniqlash;
  
• 
  O‘zini ustida ishlashni rejalashtirishini noto‘g‘riligi.
  

Bu shundan dalolat beradiki, qo‘lostidagilarni o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olishni o‘z holiga qo‘ymaslikni mumkinligini anglab etish lozim.
O‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olishga rahbarlik qilish og‘ir, ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, o‘z oldida o‘qitish tuzimini, tarbiyalashni, tadbirlarni tashkillashtirishi, maqsadga muvofiq yunalishini ta’minlash, o‘zini shaxsini mukammallashtirishda har bir jangchi har tomonlama ishlashi va uni doimiyligi.
Rahbarlikni asosiy vazifasi shundan iboratki, jangchini o‘z ustida faol ishlashga uyg‘otishni maqsadga muvofiqligi, har tomonlama mukammallashtirishini sabablarini mosligini ularda ishlab chiqishi, mana shuning kerakli sharoitlarini yaratilishi.
Jangchilarni o‘zini-o‘zi tarbiyalashni va mustaqil ta’lim olish jarayoni ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatadigan holatlar quyidagilar:

• 
  O‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olishni, davlat rahbarlarini, qo‘mondonlarni va harbiy boshliqlarni ishlab chiqarish ilg‘orlarni, qo‘shinlarda malakali mutaxassislarni tayyorlashda tajribalarini targ‘ibot qilishi;
  
• 
  Hozirgi sharoitda Vatanni himoya qilishda qo‘yilayotgan talablarni har bir jangchini ongiga chuqur singdirishi lozim;
  
• 
  Jangchilar tomonidan o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olish nazariyasini o‘rganishi, o‘z ustida ishlash vositalari va uslularini egallash;
  
• 
  Jamoatchilikni ijobiy fikrlashini, bo‘linma shaxsiy tarkibini har tomonlama o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olish ishlarini rag‘batlantirishini shakllantirish;
  
• 
  Har bir jangchini sifati va bilimini ob’ektiv baholashga yordam berish, xarakterlarini xususiyatlari, o‘z ustida ishlashni natijalari va o‘zini nazorat qilish jarayonini olib borilishi;
  
• 
  Ishini natijalarini baholash, o‘z vaqtida vazifa va maqsadni moslashtirishga yordam berish.
  

O‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olish tuzumini tadbirlarini tajribasi shuni ko‘rsatadiki, o‘z ustida ishlash faoliyatida jangchida namunali yunalishni har birini ongiga singdirishini shakllantirish, uni o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olishni usullari va uslublari bilan tanish­tirish, doimiy ravishda tuzimini mukammallashtirishni ishlab chiqishni harakat qildirish.
Mana shu maqsadda har xil turdagi shakllardan foydalanadi:

• 
  Ma’ruza va suhbat;
  
• 
  O‘quvchilar anjumani;
  
• 
  Mavzuviy kinofestival;
  
• 
  Ilmiy, harbiy-memuar va badiiy adabiyotlarni muhokama qilish;
  
• 
  Umumiy yig‘ilish o‘tkazish;
  
• 
  O‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olish masalasi bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazish va hokazo.
  

Ilg‘or bo‘linmalarda jangchini mustaqil ta’lim olishi va o‘zini-o‘zi tarbiyalashni har xil turdagi shakllari qo‘llaniladi, qoidaga binoan, ular ijtimoiy-siyosiy tayyorgarlik mashg‘uloti tizimiga kiritiladi.
Shularni ichida samaradorligi quyidagilar:

• 
  Mavzuviy kechalar, suhbat, bahs, shaxsiy tarkibni mustaqil ta’lim olish va o‘zini-o‘zi tarbiyalashi nazariyasi va amaliyoti uchun ishlar harakatini umumiy yig‘ilishi;
  
• 
  Bo‘linmalar kutubxonasida mustaqil ta’lim olish va o‘zini-o‘zi tarbiyalash masalalari bo‘yicha adabiyotlarni fondini yaratish, uni jangchilar o‘rtasida targ‘ibot qilish;
  
• 
  Ko‘rgazmali tashviqotda jangchini hozirgi zamonda, shu bilan birga uni mukammallashtirish rejasida, mohoratni oshirishni asosiy talablarini ko‘rsatishni aks ettirish;
  
• 
  Doimiy ravishda serjantlar shartnoma bo‘yicha xizmat qiladigan harbiy xizmatchilar bilan qo‘lostidagilarni mustaqil ta’lim olishi va o‘zini-o‘zi tarbiyalash masalasi bo‘yicha uslubiy rahbarlik seminarlari va yo‘l-yo‘riqlarni o‘tkazishni tashkillashtirishdan iboratdir.
  

Ko‘p bo‘linmalarda har xil toyifadagi jangchilar uchun mustaqil ta’lim olish va o‘zini-o‘zi tarbiyalashni dasturlarini ishlab chiqilgan, maxsus ko‘rgazmalar qilingan adabiyotlar ko‘rgazmasida «Mustaqil ta’lim olayotgan va o‘zini-o‘zi tarbiyalanayotganlar uchun yordam berish» va moslashtirilgan ko‘rsatmalar ishlab chiqmoqdalar.
Jangchilarni o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olishda ishlarini xarakatiga safarbarlik qilish, o‘z ustida ishlarni ijodiy sabablarini mustahkamlash va uni amalga oshirish yuli sharoitini yaratishni mukammallashtirishdan iboratdir.
Tashqi rag‘batlantirishini sharoiti quyidagicha hisoblanadi:

• 
  Bo‘linmalarda qattiq Nizom tartibiga amal qilish.
  
• 
  Harbiy xizmatchilarni ilmiy mehnat ishini tashkillashtirish.
  
• 
  Jamoatchilikni ijobiy fikrlarini shakllantirish va har bir harbiy mutaxassisni tayyorlashga yuqori darajali talablar qo‘yish.
  
• 
  Har bir harbiy xizmatchini ijtimoiy-siyosiy faoliyatiga ularni faollashtirish.
  
• 
  Shaxsiy tarkibni madaniy va dam olishlarini tashkillashtirish.
  

Rag‘batlantirishni ta’siri o‘zini-o‘zi tarbiyalashda va mustaqil ta’lim olishning ichki sabablari harbiy xizmatchilarda ongli ravishda shug‘ullanishi, shakllantirishi, o‘z ustida ishlashga ruhiy jihatdan, ma’lum jihatdan tayyorlash.
O‘zini-o‘zi tarbiyalashda va mustaqil ta’lim olishga rahbarlik qilishni muhim yo‘nalishlaridan biri harbiy xizmatchilarni o‘z sifatlarini ob’ektiv baholashga yordam berish, o‘z ustida ishlashni o‘zini-o‘zi nazorat qilishdan iboratdir.
Nazorat qilish har xil shaklda ko‘rinishi mumkin:

• 
  Jangovar va ijtimoiy-siyosiy tayyorgarlik natijalarini tahlil qilish;
  
• 
  Berilgan topshiriqlarni sifatli bajarish;
  
• 
  O‘qishga qiziquvchan harbiy xizmatchilarni aniqlash;
  
• 
  Yakka va guruh bilan o‘zini-o‘zi tarbiyalash va mustaqil ta’lim olish masalasi dasturini amalga oshirish va boshqalar.