Harbiy psixologiya fani. Psixika va ongning rivojlanish tarixi. Harbiy psixologiya fanining mazmuni haqida gapirishdan oldin umuman «psixologiya»

Yuqori darajaliligi (mazmunini dolzarbligini boyligi, jarayonini chuqur bilish, tashabbusligini ko‘rinish va uni ijodini rejalashtirilishi, amalga oshishi);

O‘rtaligi (mazmunni dolzarbligini asosi, jarayonini hamma vaqt bilmasligi, tashabbusini bo‘shligi, uni rejalashtirilishi va amalga oshirilishini pastligi);

Pastligi (mazmunini oddiygina qarama-qarshiligi, noto‘g‘ri yunaltirilishi, epizodliy, tartibsiz ravishda amalga oshishi);

O‘zini-o‘zi tarbiyalash - bu ofitserni faoliyatidagi faolligi, maqsadga muvofiqligi, o‘zida ijodiy sifatlarini bartaraf etishga, shaxsiy dasturni rivojlantirishi va harbiy xizmatni sharoitlarni o‘z ichiga oladi.
O‘zini-o‘zi tarbiyalashni sabalarini turlari:

• 
  Ofitserni hayotga harakatchanligi;
  
• 
  Ahloq normalariga ehtiyojlari va Nizom talablariga mosligi;
  
• 
  Olgan majburiyatlarini bajarilishi;
  
• 
  Harbiy xizmatni qiyinchiligini enga olishish;
  
• 
  Ijobiy namunaga amal qilishi;
  
• 
  Idealligi (namunaliligi);
  
• 
  Moddiy va ma’naviy jihatdan qiziquvchanligi.
  

O‘zini-o‘zi tarbiyalashni mazmuni yoshiga, yakka ravishdagi xususiyatiga, ofitserni xizmat faoliyatini xarakteriga bog‘liqdir.

U quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• G‘oyaviy siyosiy bilimini mukammallashtirish;

• Harbiy kasbiyligi;

• Ma’naviy jangovar va tashkilotchiligi;

• Jismoniy va ahloqiy sifatlari;

• Umumiy, harbiy va pedagogik madaniyatini shakllantirish;

• O‘zini felini boshqara bilishi;

• Ehtiyojlari va his tuyg‘ulari.

O‘zini-o‘zi tarbiyalashni va shu jarayonida tarbiyalash katta ta’sir ko‘rsatadi, nafaqat sharoit yaratib beradi, balki shaxsni ijobiy sifatlarini mukammallashtirishga va salbiy jihatlarni to‘xtatishga, maqsadini aniqlashga, o‘z ustida ishlashni mazmuni va xarakterini faollashtiradi.

O‘zini-o‘zi tarbiyalash jarayoni bir qancha bosqichga bo‘linadi:

• 
  O‘zining harbiy-kasbiy faoliyatiga talablarini tushuna bilishi;
  
• 
  O‘zini-o‘zi tushunishi, xulqiga va faoliyatiga baho berishi;
  
• 
  O‘z ustida ishlash uchun ishni rejalashtirish, xulqini qoidasi to‘g‘risida dastur ishlab chiqish;
  
• 
  O‘z harakatini, xulqini, o‘zini-o‘zi yulga solishi va o‘zini baholash, o‘zini nazorat qila bilishi.
  

Ofitserni o‘zini-o‘zi tarbiyalash jarayoni o‘zini ijobiy va salbiy tomonlarini vijdoni talablari asosida tahlil qilish, o‘zini baholash, qaysi natijalarga ishonib qaror qabul qilishi, o‘zini-o‘zi tarbiyalashni yunalishini aniqlashdan iborat bo‘ladi.
Shu qarorni reja (dastur) ko‘rinishida va o‘zini-o‘zi tarbiyalash qoidasi asosida tuziladi. Mana shu dastur quyidagi variantda bo‘lishi mumkin: «O‘zini fikrini, yaxshi bilgan, sohasi bo‘yicha, qat’iyatligi, o‘zini-o‘zi qoralay bilishi, o‘z qarashlarini faol tasdiqlash, ahloqidagi nojuya harakati, qulostidagilar uchun namuna bo‘lishi, ko‘nikmalarni mukammallashtirishi, qulosti­dagilar bilan o‘zaro munosabatini yaxshilash, o‘zaro tushunishga erishish, o‘z-o‘zini hurmat qilishdan bosh tortmasligi, egaistik elementlari, yashagan kun uchun o‘ziga hisobot berishi, erishgan yutuqlarini hisobga olgan holda keyingi ishlarni reja­lantirishdan iboratdir».
O‘zini-o‘zi tarbiyalash uslubini mukammal egallash muhimdir. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, uslubllardan ko‘proq samara beradiganiga quyidagilar kiradi:

• 
  O‘zini-o‘zi ishontirish-ofitserlar u yoki bu sifatlarini rivojlantiradi, o‘zini ma’lum bir qarashlarini mustahkamlaydi, xulqdagi yuqori darajali axloq normalarini o‘rganadi, ma’lum bir qoida va tomonlarga amal qiladi.
  
• 
  O‘ziga-o‘zi majburiyat olish-o‘zini manmanligi talablarini solishtirish, ofitser ma’lum talabni quyilishi, o‘zini xulqi orasida mos kelmasligini bilishi va o‘ziga majburiyat olishi, bor kamchiliklarni bartaraf qilishga harakat qilishi.
  
• 
  O‘zini-o‘zi mashq qildirish-ofitserga o‘zidagi bor Nizomiy huquqdagi odatlarini ishlab chiqishga yordam beradi, kasbiy faoliyatidagi ko‘nikma va malakalarni hosil qiladi, jismoniy va aql idrokdagi qobiliyatini rivojlantiradi.
  
• 
  Boshqalarga namuna bo‘lish-ofitserlar obruyli odamlarni hulqidan tajriba ortirishi, o‘zini faoliyatida uni ijobiy qullay bilishi, o‘zini ustida ishlash rejasini doimiy ravishda mukammallashtirib borish.
  
• 
  O‘zini-o‘zi tayyorlash-o‘zida ma’lum bir ruhiy holatni mustahkamlashga, salbiy emotsiyalarni engishga, tinchlik va urush vaqtida og‘ir vazifalarni bajarishga o‘zini safarbar qilish va boshqarishdan iborat.
  
• 
  O‘zini nazorat va tahlil qilish-olgan majburiyatlari va rejasini solishtirish maqsadida o‘zini-o‘zi tarbiyalashdagi real haqiqiyligi va xulqlari, ularda moskelmasligini topish va shu holatdan chiqish, agar kerak bo‘lsa moslashtirishni yunaltirishdan iboratdir.