Ha'z qq tili. Leksikologiya

Argotizmler 
Argotizmler sotsial`lıq jaqtan sheklengen leksika bolıp, so`zlerdin` 
emotsional`-ekspressivlik ma`ni berilip qollanılg`an ulıwma xalıqlıq so`zler. 
Professionalizmden mına belgileri menen ayırıladı: 1) Haqıyqatlıqtag`ı qubılıstın` 
atamasın tiykarg`ı ma`nisi menen emes, al parallel`lik belgisi menen atap 
ko`rsetedi. Ol so`zdin` xalıq tilindegi ataması yag`nıy sinonimi boldı; 2) Barlıq 
argotizmlerge ekspressivlik-stil`lik boyaw ta`n; 3) Usınday qa`siyetke iye bolg`an 
argotizmler xalıqtın` so`ylew tilinde tez waqıtta ken` qollanılıw o`risine iye bola 
baslaydı. 
Xalıq so`ylew tilinin` ayrıqsha spetsifikalıq ma`nidegi so`zleri argotizmler 
boladı. 
Sapojnika (hesh jerge jaramaytug`ın jumısshı) ma`nisinde. 
Qarız – (tapsırılmag`an ekzamen). 
Lapsha baspa – (o`tirik so`ylew). 
Banzı – (otırıspaq). 
Qoyan bolıw – (sabaqtan ketip qalıw). 
Urılar arasında qollanılatug`ın akademiya (tyur`ma). 
Frayer (ta`jiriybesiz urı). 
Mektep oqıtıwshıları, studentler ha`m ha`r qıylı ka`siplik argalpr bar. 
Argotizmler vul`gurizmlerge ekspressiv-stilistikalıq jaqtan usas. Olardı 
qollanıwg`a jol qoymaw kerek. 

---

7. Qollanılıw jiyligine qaray qaraqalpaq tili leksikası 
Jobası: 
1. Aktiv leksika. 
2. Passiv leksika: tariyxıy so`zler arxaizmler, neologizmler. 
Usınıs etilgen a`debiyatlar 
1. Berdimuratov E. Ha`zirgi qaraqalpaq tili. –No`kis, 1994, 114-121-betler. 
2. Pirniyazov Q., Pirniyazova A. Qaraqalpaq tilinin` leksikası. -No`kis, 2004, 
36-38-betler. 
3. Mirtojiev M.M. ?zbek tili leksikologiyasi va leksikografiyasi. –Toshkent, 
2000, 54-56-betler. 
Sorawlar: 
1. Aktiv ha`m passiv leksika degen ne? 
2. Tariyxıy so`zler ha`m arxaizmler, olardın` ayırmashılıg`ı? 
3. Neologizmlerdin` payda bolıw jolları? 
Tayanısh so`zler ha`m atamalar: Aktiv leksika, passiv leksika, tariyxıy so`zler, 
arxaizmler, neologizmler. 
Go`nergen so`zler (arxaizmler, tariyxıy so`zler) 
Qaraqalpaq tilindegi go`nergen so`zler (arxaizmler, tariyxıy so`zler) o`z 
waqtında belgili ja`miyet ag`zaları ushın xızmet etse, kem-kemnen olardın` 
atqaratug`ın funktsiyası tarılıp, go`neriw da`rejesine keledi. Geyparaları 
burıng`ısınan taza formag`a iye boladı. 
Tildegi go`nergen so`zler tiykarınan eki toparg`a bo`linedi: a) arxaizmler, b) 
tariyxıy so`zler. 
a) arxaizmler 
Arxaizmler 
an`latatug`ın 
ma`nileri 
boyınsha 
tariyxıy 
so`zlerden 
o`zgeshelenedi, diniy da`stu`rlerdegi xalıq sanasında payda bolg`an tu`siniklerdi, 
a`detlerdi ko`rsetetug`ın o`z ma`nilerine iye. Mısalı: 
«Molla-molla montıqtı, 
Tasbaqadan qorqıptı ….» 
(A`.Shamuratov). 
Atı ko`p alımlar: «za`ka`t, u`sir, kewsen, sadaqa, jumalaq, - dey 
bergenimde birew turıp «su`rege» tu`skendegi payg`azını ne qılasan`» - dedi 
(A`.Shamuratov).