Ha'z qq tili. Leksikologiya

«A`uliye – a`nbiyalarımızdın`, patshayımnın` a`rwag`ına oqılg`an pa`tiya» 
degen (A`.Shamuratov). 
Keltirilgen mısallardag`ı «molla», «za`ka`t», «u`sir», «kewsen», «sadaqa», 
«jumalaq», «a`uliye», «a`nbiya», «pa`tiya» so`zleri eski waqıtlarda din 

---

wa`killerinin` tilinde qollang`an so`zler. Ha`zir qaraqalpaq tilinin` leksikasında 
bular girewli orın almaydı. Sonlıqtan olar arxaizm so`zlerdin` qatarına enedi. 
Tildegi ko`p arxaizm so`zleri o`zinin` burıng`ı ma`nisin jog`altıp, taza 
ma`nige iye boldı. Bug`an mısal retinde qaraqalpaq tilindegi aylardın` atamaların 
keltiriw mu`mkin. Mısalı: «Miyzam ayının` tamıljıg`an ıssı ku`ni» (K.Sultanov). 
Qaraqalpaq tilindegi aydın` atamaları 
Taza ataması 
Go`ne ataması 
Mart 
Aprel` 
May 
Iyun` 
Iyul` 
Avgust 
Sentyabr` 
Oktyabr` 
Noyabr` 
Dekabr` 
Yanvar` 
Fevral` 
Hamal 
Sa`wir 
Jawza (Zawza) 
Saratan 
A`set 
Su`nbile 
Miyzan 
Aqrap 
Qauıs 
Jeddi 
Da`lu`w 
Hut 
Xalıq arasında ay atamalarına baylanıslı shıg`arılg`an naqıl-maqallar 
ushırasıp olardın` ma`wsimli ekenligin ko`rsetedi. Mısalı: 
«Miyzannan son` jaz bolmas» 
«Sa`wir kelmey ta`wir bolmas» 
«Jawza jawday egis» 
«Jazdın` saratanı». 
Usınılg`an ay atamaları ha`zirgi waqıtta ko`pshilik massa ta`repinen 
umıtılıp, arxaizm so`zlerinin` toparına jatadı. Ko`bisinin` etimologiyası da anıq 
emes. 
Arxaizmlerge qaraqalpaqlardın` burıng`ı da`stu`ri qurban hayt u`yleniw 
ma`selesindegi qırq tuwar, jerdi paydalanıwg`a baylanıslı ijara, jarımshı, t.b. 
so`zlerdi de jatqarıw abzal. 
Mısal: 1. Qurban haytının` haytlıg`ı berilip atır (A`.Shamuratov). 2. Senin` 
o`mirin`e jetetug`ın mal bergenin ko`rermen, seni o`zinin` balasınday etip qırq