Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

 
4. Ka’rxananı sho’lkemlestiriw, du’ziw ushın kerekli hu’jjetler ha’m 
olardı ra’smiylestiriw 
 
Ka’rxananı ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ka’rxananın’ ustavı ha’m eger de 
ka’rxana bir neshe shaxslar qatnasıwında du’zilgen bolsa, ka’rxananın’ du’ziliwi 
haqqında sha’rtnama tiykarg’ı du’ziw hu’jjeti bolıp xızmet qıladı. Ustavta nege 
tiykarlanıp ka’rxana du’zilip atır, onın’ qısqasha yamasa tolıq atı ko’rsetiledi. 
Xojalıq xızmetinin’ maqseti, wazıypaları yag’nıy isbilermenlik xızmetinin’ 
bag’darları anıqlanadı, sonday-aq litsenziya alıw lazım bolg’an xızmet tu’rleri 
anıqlanadı, ka’rxana minnetlemeleri belgilep qoyıladı. Ka’rxananın’ ma’nzili, 
telefonı ha’m telefaksı, birinshi finans jılının’ baslanıw waqtı ko’rsetiledi. Xojalıq 
xızmetin baslaw ushın ustav qarjısının’ ko’lemi anıqlanadı. 
A’meldegi nızamlar tiykarında ka’rxananın’ huquqları, dividend to’lew ha’m 
de da’ramattı bo’listiriw ta’rtibi ustavta ko’rsetip beriliwi lazım. Sonday-aq, ustavta 
ka’rxananı basqarıw, onın’ joqarg’ı organı belgilengen boladı. 
Egerde 
ka’rxana 
sherikshilik, 
shirketshilik, 
aktsionerlik 
tiykarda 
sho’lkemlesken bolsa, onda basqarıw ken’esi bolıwı mu’mkin. Bunda ka’rxananın’ 
ulıwma ma’jilisi yamasa konferentsiya qararı menen ra’smiy ha’m basqarıwshı 
shaxslar, olardın’ wazıypaları ha’m wa’killikleri belgilenedi. Ka’rxana basshısı, 
onın’ orınbasarları ha’m basqa ag’zalarının’ wazıypa ha’m de huquqları anıqlanadı. 
Ka’rxananın’ reviziya komissiyası ag’zaların saylaw ha’m onın’ wazıypaları, is 
qag’azların alıp barıwg’a qoyılatug’ın talaplar ko’rsetip beriledi. Du’ziwshilerdin’ 
sha’rtnamasında, ja’ma’a’t ta’repinen ka’rxananı sho’lkemlestiriwdin’ sharayatları 
anıq ko’rsetilgen bolıwı lazım. Onda ha’r bir qatnasıwshının’ qarjı qosıwdag’ı u’lesi 
anıq ko’rsetilgen boladı. 

---

33 
Du’ziwshilerdin’ sha’rtnamasında to’mendegiler sa’wlelengen bolıwı lazım: 
ka’rxananı du’ziwde ta’replerdin’ qayılshılıg’ı; ka’rxananın’ maqseti, xızmet 
bag’darları; yuridikalıq ta’reptin’ o’z huquqların iyelew sharayatları; ustav qarjıları 
ha’m og’an iyelik etiw huquqı; ma’pler ha’m ja’njellerdin’ sheshiliw ta’rtibi; 
ka’rxanada islewshilerdin’ huquq, minnet ha’m wazıypaları; da’ramattı bo’listiriw; 
awısıq fondlardı sho’lkemlestiriw; ka’rxana ag’zalarının’ dawıslarının’ sanı; 
basqarıw organı; ka’rxana xızmetin toqtatıw sha’rti; sha’rtnamanı ku’shke 
engiziwdin’ sharayatları.
Ka’rxana ustavı ha’m du’ziwshilerdin’ sha’rtnama joybarı ulıwma ma’jiliste 
ko’rip shıg’ılıp, tastıyıqlanadı ha’m tiyisli bayanlama du’ziledi. 
Ka’rxananı sho’lkemlestiriwdi ra’smiylestiriw. Ma’mleketlik dizimnen 
o’tkizilgennen ha’m isbilermenlik xızmetine ruxsat etilgennen son’, ka’rxana 
basshıları do’n’gelek mo’rge ha’m basqa shtamplarg’a buyırtpa berip, bankte esap 
betin ashtırıp, salıq inspektsiyası, xalıqtı sotsiallıq qorg’aw fondı ha’m ba’ntlik 
xızmeti orayınan dizimnen o’tkiziwi sha’rt. Do’n’gelek mo’r ha’m basqa 
shtamplardı tayarlawg’a buyırtpa beriwden aldın ka’rxana jaylasqan ma’nzili 
rayonlıq ishki isler bo’limine ka’rxananın’ dizimnen o’tkenligi haqqındag’ı 
ha’kimiyat qararınan ko’shirme (notarial ma’kemesinen tastıyıqlang’an halda), 
ha’kimiyat tastıyıqlag’an mo’r ha’m basqa shtamplardın’ nusqaları sızılmasınan eki 
nusqa da tapsırıladı. İshki isler bo’limi jazba tu’rde olardı tayarlaw ushın 
ruxsatnama beredi. Mo’r ha’m shtamplardı tayarlaw ushın buyırtpag’a firmalıq 
blanka nusqasın qosıw kerek. Keyinirek bul blank ma’mleketlik patent ma’kemesi 
ta’repinen beriletug’ın isbilermenlik sistemasındag’ı tovar belgisi menen toltırılıwı 
mu’mkin. Qaysı bankten esap betin ashıw isbilermennin’ o’z erkine baylanıslı. 
Bankten esap betin ashıw ushın: arza, ha’kimiyat tastıyıqlag’an ustav, du’ziwshiler 
hu’jjetleri, notarius tastıyıqlag’an imza u’lgileri, mo’r ha’m shtamplar menen 
tastıyıqlang’an 
kartoshkalar, 
ha’kimiyatdan 
dizimnen 
o’tkenligi, 
salıq 
inspektsiyasınan dizimnen o’tkenligi haqqındag’ı qarardan ko’shirme usınıladı. 
Sonday-aq, yuridikalıq ta’rep bolmag’an isbilermende bankten esap betin 
ashıwı mu’mkin. Bunın’ ushın arza, isbilermennin’ ma’mleketlik dizimnen 
o’tkenligi haqqındag’ı gu’walıg’ınan ha’m o’z imzasının’ notarial ken’se 
tastıyıqlag’an nusqası ha’m ja’ne salıq inspektsiyasında dizimde turg’anlıg’ı 
haqqındag’ı mag’lıwmatnama bolıwı kerek. 
Eger de isbilermen qaytıs bolsa, isbilermenlik xızmetin a’melge asırıw 
boyınsha minnetlemeler onın’ miyrasxorına o’tedi. Bunda onın’ atına ashılg’an esap 
betin qaytadan ra’smiylestiriwge tuwra keledi. Miyrasxor nızamlı turde o’z xızmetin 

---

34 
baslawdan aldın bank sho’lkemine esap betin o’zinin’ atına qayta ra’smiylestiriw 
ushın arza, notarius tastıyıqlag’an o’z imzasının’ u’lgisi bolg’an kartoshka ha’m 
miyrasxorlıq haqqındag’ı hu’jjettin tapsırıwı kerek. 
Barlıq isbilermenler o’zleri jasaytug’ın jerdegi xalıqtı sotsiallıq qorg’aw ha’m 
ba’ntlik xızmeti orayınan dizimnen o’tiwi kerek. 
 
Qadag’alaw ushın sorawlar: 
1. İsbilermenlik xızmetinin’ mazmunın tu’sindirip berin’? 
2. İsbilermenliktin’ qanday huquq–minnetlerin bilesiz? 
3. İsbilermenlik xızmetinin’ qanday wazıypaları bar? 
4. İsbilermenlik xızmetinin’ qanday formaları bar? 
5. Kishi biznes degenimiz ne? 
6. Ka’rxanalardın’ qanday tu’rleri bar? 
7. İsbilermenlik xızmetin ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ta’rtibin aytıp 
berin’? 
8. Qanday xızmet tu’rlerine litsenziya beriledi? 
9. Kishi biznes ka’rxanaların du’ziwge qanday hu’jjetler talap etiledi? 
10. Ka’rxanalardı du’ziw hu’jjetleri qalay ra’smiylestiriledi?