Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

 
3. İsbilermenlik xızmetin ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw. Ayırım xızmet 
tu’rleri ushın ruxsatnama alıw ta’rtibi 
 
İsbilermenlik xızmetin a’melge asırıwg’a kirisken subektlerdin’ ha’mmesi 
da’slep ma’mleketlik dizimnen o’tiwi sha’rt. Bul bir ta’repten, isbilermenlikti 
ma’mleketlik organlarda o’z lawazımlarınan paydalanıwshı shaxslardan qorg’asa, 
ekinshi ta’repten, isbilermenlerdin’ xojalıq ju’rgiziw xızmetinen jergilikli ha’m 
ma’mleketlik byudjetke salıqlardın’ kelip tu’siwin, basqa da to’lemlerdin’ to’lew 
ta’rtibin qadag’alaydı. Ma’mleketlik dizimnen o’tpey turıp adamlardın’ qanday da 
bir xızmet tu’ri menen shug’ıllanıwı nızamg’a qayshı keledi ha’m belgilengen 
ta’rtipte juwapqa tartılıwı mu’mkin. 
Ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ta’rtibi 1999-jılı 14-aprelde qabıl etilgen 
O’zbekstan Respublikası «İsbilermenlik ha’m isbilermenlik xızmetinin’ kepillikleri 
haqqında» g’ı Nızamnın’ 6, 17, 18–statyaların da ha’m 1995-jıl 21-dekabr de qabıl 
etilgen «O’zbekstan Respublikasının’ Puqaralıq Kodeksi» nin’ (1996 jıl 27 dekabr,
1997 jıl 30 avgust, 1998 jıl 1-maydag’ı kirigizilgen o’zgerisler ha’m qosımshalar 
menen) 24 ha’m 44 statyalarında, sonday-aq, O’zbekstan Respublikası 
aymag’ındag’ı ka’rxanalardı ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ta’rtibi haqqındag’ı 
ustavtı tastıyıqlaw haqqında O’zbekstan Respublikası Ministrler Kabinetinin’ 1991-
jıl 12 iyun 159-sanlı Qararında (1994-jıl 22-marttag’ı 153–sanlı qararına muwapıq 
kirgizilgen o’zgerisler menen) belgilep berilgen. 

---

27 
İsbilermenlik xızmetin ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw shaxstın’ yamasa 
ka’rxananın’ ma’nzili jaylasqan aymaqqa qaraslı ma’mleketlik ma’keme ta’repinen 
a’melge asırıladı. Sonday–aq, isbilermenlik xızmetinin’ ayırım bag’darları, 
ma’selen, emlewxanalar, da’rixanalar, qamsızlandırıw, bank, baspaxana ha’m basqa 
da sog’an uqsaslar ushın O’zbekstan Respblikası Ministrler Kabineti tastıyıqlag’an 
ta’rtip tiykarında tiyisli organ ha’m Ministrliklerden litsenziya alıw lazım boladı. 
Jeke ta’rtiptegi isbilermenlikti ma’mleketlik dizimnen o’tkiziwde, fizikalıq 
ta’rep, ma’mleketlik jıyımdı to’legenligin tastıyıqlawshı bank hu’jjeti menen arzasın 
qosıp jasaw ma’nziline qaraslı rayonlıq ha’kimiyattın’ isbilermenlikti dizimge alıw 
ha’m sawdag’a ruxsat beriw bo’limine tapsıradı. Arzada qanday xojalıq xızmeti 
menen shug’ıllanatug’ını anıq ko’rsetilgen bolıwı kerek. 
Arza berilgen waqıttan baslap u’sh ku’n mu’ddet ishinde dizimge alınadı ha’m 
og’an arzasında ko’rsetilgen xızmet tu’ri menen shug’ıllanıwg’a haqılı ekenligi 
haqqında gu’walıq beriledi. Jeke ta’rtiptegi isbilermenler ma’mleketlik dizimnen 
o’tkizilgennen keyin nızam hu’jjetlerinde belgilengen ta’rtipte salıq inspektsiyasında 
ha’m rayonlıq pensiya fondında esapqa alınadı. Sonnan keyin isbilermen fizikalıq 
ta’rep sıpatında o’z xızmetin baslawı mu’mkin boladı. Dizimnen o’tkenlik jıyımı 
mug’darları ha’m onı to’lew boyınsha jen’illikler beriw jergilikli ha’kimiyat 
organları ta’repinen belgilenedi. Dizimnen o’tkeriwshi organ arza beriwshige nızam 
hu’jjetlerinde na’zerde tutılmag’an qosımsha talaplardı belgilewge haqılı emes. 
Ma’mleketlik dizimnen o’tkizbew haqqında qarar qabıl etilgen bolsa, fizikalıq 
ta’repke u’sh ku’n ishinde jazba ra’wishte xabar qılınadı. Eger isbilermen o’zin 
ma’mleketlik dizimnen o’tkizbew haqqındag’ı qarar tiykarsız dep esaplasa, bul 
haqqında sudqa shag’ım etiwi mu’mkin. 
Bunnan tısqarı, isbilermendi ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ushın belgilengen 
mu’ddet sebepsiz ra’wishte buzılg’anda, sozılıp jiberilgende isbilermen sudqa 
xabarlasıwg’a haqılı. 
İsbilermennin’ shag’ımı sud ta’repinen durıs dep esaplansa, isbilermendi 
ma’mleketlik dizimge alıwshı sho’lkem qararı sonday-aq lawazımlı shaxstın’ 
nızamg’a qarsı ha’reketi yamasa ha’reketsizligi sebepli jetkizilgen zıyannın’ ornı, 
olar ta’repinen qaplanadı. Eger isbilermenge ruwxıy zıyan jetkizilgen bolsa, bul 
zıyan ushın da to’lem to’leydi. To’lenetug’ın to’lemnın’ anıq mug’darı sud 
ta’repinen belgilenedi. 
Yuridikalıq ta’rep sıpatında ma’mleketlik dizimnen o’tkiziw ta’rtibi bir qansha 
quramalı. Ka’rxana sho’lkemlestirip yuridikalıq ta’rep sıpatında xızmet 
ko’rsetpekshi bolg’an isbilermen, dizimnen o’tiw ushın, ma’mleketlik to’lemdi 

---

28 
to’legenligin tastıyıqlawshı bank hu’jjeti arzası menen birge ka’rxana ustavı, mo’ri, 
shtampı qosıp tapsırıladı. 
Ayırım xızmet tu’rleri ushın ruxsatnama alıw ta’rtibi. Joqarıda isbilermenlik 
xızmetinin’ ayırım bag’darları boyınsha ma’mleketlik organlardan arnawlı 
ruxsatnama (litsenziya) alıw lazımlılıg’ı haqqında aytıp o’tken edik. Bunday 
ruxsatnama beriw O’zbekstanda Ministrler Kabinetinin’ 1994-jıl 19-apreldegi 215-
sanlı qararı menen tastıyıqlang’an. «Ka’rxanalar (sho’lkem) lerge xızmettin’ ayırım 
tu’rleri menen shug’ıllanıw huquqın beretug’ın arnawlı ruxsatnamalar (litsenziyalar) 
beriw ta’rtibi haqqındag’ı ustav» tiykarında a’melge asırıladı. Nızamg’a muwapıq, 
isbilermen shug’ıllanbaqshı bolg’an xızmet salası, bag’darı boyınsha litsenziya 
beriw huquqın beriwshi Ma’mleketlik sho’lkemlerdin’ dizimi keltirilgen, mısalı, 
O’zbekstan Respublikası Ministrler Kabineti, Densawlıqtı saqlaw ministrligi, Finans 
ministrligi, Oraylıq bank ha’m.t.b. Egerde isbilermen litsenziyalanıwı lazım bolg’an 
bir neshe xızmet tu’ri menen shug’ıllanbaqshı bolsa, onda ha’r bir xızmet tu’ri 
boyınsha o’z aldına litsenziya ra’smiylestiriledi. 
İsbilermenlik xızmetin sho’lkemlestiriwdegi ruxsat beriw protseslerinin’
qısqarttılıwı ha’m to’lemlerdin’ optimallastırılıwı menen baylanıslı ilajlar
na’tiyjelerin to’mendegi keste arqalı anıq ko’riw mu’mkin (1.3.1 – keste).