Hazirlayanlar

Nişan ve Madalya Verilen Diğer Ermeniler

Osmanlı Devleti, bu şekilde yüksek mevkilerde görev yapan Erme-

nilere nişan ve madalyalar tevcih ettiği gibi, sadakat ve hüsn-i hizmetleri 

dolayısıyla da birçok Ermeniye nişanlar verilmiştir. Kendilerine nişan ve 

madalya tevcih edilen Ermenilerin başında murahhasalar gelmektedir

65

. 

Murahhasa olarak tayin edilmeleri dolayısıyla Ermenilere nişan-ı hüma-

yunlar

66

 tevcih edildiği gibi, bunların devlete olan sadakat ve bağlılıkla-

rının devamı ve gerçekleştirdikleri iyi hizmetlerin karşılığı olarak da bir-

takım nişanlar verilmiştir. Erzurum Ermeni milleti murahhasası piskopos 

Kirkoris, memuriyeti sırasında iyi ve güzel hareketlerde bulunduğundan 

dolayı taltif edilmiştir

67

. Van Kalesi’nin tamirindeki gayretleri sebebiyle 

Van müftüsü İsmail Efendi ile birlikte Ermeni murahhasası Kapril’e nişan 

tevcih edilmiştir

68

. Van müftüsü İsmail Efendi ile birlikte herkesten ziyade 

gayretleri görülen Van ve tevabi-i Ermeni milleti murahhasası Kapril’in 

sadık ve ittifaka yaraşır biri olduğuna bu büyük tamirat hizmeti başka bir 

delil olmuştur. Şimdiye kadar yapılan tamirat için bir hizmet nişanesi ol-

mak üzere kendisine Mecidiye nişanı verilmesi uygun görülmüştür

69

. Er-

meniler yalnız barış zamanında değil savaş zamanında da devlete hizmet 

etmişlerdi. Kırım Harbi’ndeki hizmetlerinden dolayı 1857 yılında Arapkir 

murahhasası İsrail ile Erzurum’da bulunan Ermeni ileri gelenlerinden Has-

rofoğlu Serkiz ve Moşahoğlu Artin’e

70

 çeşitli rütbelerden nişan verilmiştir. 

65  Murahhas kelime olarak, ruhsatlı, izinli anlamına gelmektedir. Devlet ya da bir teşekkül 

veya bir kurum adına salahiyetli olarak bir yere, birinin makamına gönderilen kimse de-

mektir. Murahhasa ise Ermeni Piskoposlarına verilen isimdir. Ferit Devellioğlu, Osman-

lıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara 1996, s.684. Murahhasa terimi, İstanbul Ermeni 

Patrikliği’nin Osmanlı vilâyetlerindeki en üst mevkide olan din adamları için kullanılmış-

tır. Her ne kadar sözlüklerde Ermeni piskoposu için kullanıldığı şeklinde geçerse de, mu-

rahhasa olarak atananlar arasında başpiskopos ve rahipler de bulunmaktadır. Seyfeli, a.g.e., 

s.90. 

66  İstanbul ve ona tâbi olan mahallerdeki Ermeni milletinin din işlerini ihtiyarlığı dolayısıyla 

yürütemeyen Esvarador’un yerine Ermeni murahhasalarca tayin edilen Matyos’a verilen 

nişan-ı hümayun. BOA, A.DVN.MHM., Belge No: 1A/87. İstanbul Ermeni Patriği Matyos 

Piskoposa yazılan nişan-ı hümayun ile kendisinin görev ve sorumlulukları anlatılmıştır. 

BOA, Y.EE., Belge No: 36/115. 

67  BOA, HR.MKT., Belge No: 84/35. 

68  BOA, A.MKT.MHM., Belge No: 229/78, 233/49.

69 BOA, İ.DH., Belge No: 338/22191.

70  BOA, A.DVN.MHM., Belge No: 21/72; A.AMD., Belge No: 75/33; A.DVN., Belge No: 

123/79. Orduda iyi hizmetleri görülen Erzurum’um Müslüman ahalisi ile Ermeni mille-

tinden bazılarına Mecidiye nişanı ve madalyalar verilmesi üzerine bu madalyalardan Rum 

milletine de verilip verilmemesi konusu gündeme gelmiştir. BOA, A.MKT.MHM., Belge 

No: 138/31.

590

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Osmanlı memleketlerinde görev yapan pek çok Ermeni murahhasa, pisko-

pos ve rahipleri çeşitli şekillerde kendilerine nişan ve madalya verilmek 

suretiyle taltif edilmişlerdir. 

Anadolu’nun pek çok şehrinde Ermeni olaylarının zuhur etmesi üzeri-

ne bu bölgelerde, huzur ve güvenliği temin etmek isteyen Osmanlı Devleti, 

Ermeni tebaasının sadakat ve bağlılığına daha çok ihtiyaç duymuştu

71

. Bu 

çerçevede 1895 tarihinde Muş’ta bulunan Çanlı (Surp Garabet) Manastı-

rı rahiplerinden Karabet ve arkadaşları fesat hareketlerinden bulunan Er-

meniler hakkında doğru beyanatta bulunmaktan çekinmemişlerdi. Ancak 

Karabet, Lavi ve Parsih Efendiler Ermeniler tarafından tahkir ve tehdit 

edilmeye başladılar. Devlete sadakatini beyan eden Muşlu papaz Parsih 

Efendi Ermeniler tarafından öldürülürken, kaymakam Reşit Bey’in eşya-

ları ve parası gasp edilmiş ve Mesud Çavuş da katledilmişti

72

. Osmanlı 

hükümeti gerekli tedbirleri aldığı gibi, Ermeniler hakkında doğru bilgiler 

verdiklerinden dolayı Çanlı Manastırı rahiplerinin maaş ve Sadakat ma-

dalyası ile taltif edilmelerine karar vermişti

73

. 

Yine sadakat ve hizmetlerinden dolayı Erzurum meclis azasından Er-

meni milleti vekili Höce Ağacan ve sandık emini Karabet

74

; Aydın vilâyeti 

meclis-i idare azası Bercoyan Karabet ile İzmir Ermeni milleti Kapuket-

hüdası Kazdağlıyan Dikran Efendiler’e

75

 nişan tevcih edilmiştir. Ermeni 

Patrikhanesi meclis-i cismanî reisi bulunan Mahsüd Simon Bey’e Altın 

71 1895-1896 yılları daha çok Anadolu’nun çeşitli yerlerinde çıkan Ermeni isyanları ile bi-

linmektedir. Hâlbuki Osmanlı Devleti bu tarihlerde de daha evvelden olduğu gibi Ermeni 

cemaatinin ihtiyaçlarını karşılamakta ve zor durumda kaldıklarında yardıma yetişmekteydi. 

1895 tarihinde alınan bir kararla Ermeni Katolik Patrikhanesi’nin malî sıkıntı içinde bulun-

duğunun Patrik tarafından Sultan’a bildirilmesi üzerine hazineden 100 bin kuruş verilmesi 

Meclis-i Vükelâ’ca kararlaştırılarak Sultan’a arz edilmiş ve bu paranın ödenmesi kabul 

edilmiştir. OBE., C.39, No: 75. 1896’da yılbaşı dolayısıyla evvelki yıllarda olduğu gibi 

Padişahın ihsanlarından olarak Rum Patrikhanesi’ne 75 000, Ermeni Patrikhanesi’ne 40 

000 ve Ermeni Katolik Patrikhanesi’ne 25 000 kuruş verilmesi için harekete geçilmiştir. 

Dâhiliye Nezareti bütçesinde tahsisat olmadığından Maliye tarafından yeni bütçeye gereği 

kadar aktarma yapılması hususu Sadrazam Cevat Paşa’ya bildirilmiştir. OBE., C.26, No: 

112.

72 Çanlı Manastırı’nda toplanarak Kaymakam Reşit Bey’in para ve eşyasını gasp ve Mesud 

Çavuşu katleden Ermeni çetesini Erzincan’da murahhasa vekili Kevork Efendi’nin arka-

daşlarıyla beraber tahrik ettikleri anlaşılmıştır BOA, A.MKT.MHM., Belge No: 696/26. 

73  BOA, A. MKT.MHM., Belge No: 696/22, 696/26. 

74  BOA, A.MKT.UM., Belge No: 527/76, 529/30. Rum milletvekili Yorgi de bu münasebetle 

taltif edilmiştir. 

75  BOA, DH.MKT., Belge No: 1388/73, 1521/88.

591

Arş. Gör. Zeynep İSKEFİYELİ

İmtiyaz madalyası ihsan buyrulmuştu

76

. Edirne redif deposunun inşaatına 

para yardımında bulunanlardan Edirne meclis-i idare azası Alaaddin ile 

Ermeni Kalos Efendi de yine taltif edilenler arasındaydı. 

Osmanlı Devleti görevlerini titizlikle yerine getiren öğretmenleri de 

unutmamıştı. Osmanlıca’nın Ermeni tebaası arasında yaygınlaştırılması 

için kitap tercümesi ile meşgul olan Andon Alik Efendi ile İstanbul’daki 

Ermeni Mektebi’nde Osmanlıca öğretmeni olan Mihran Efendi’ye nişan 

verilmişti

77

. 1891 yılında Ermeni Katolik cemaatine ait öksüz ve fukara kız 

çocukları için hizmet veren okulun öğretmenlerinden üçüne Sanayi ma-

dalyası tevcih edilmiştir

78

. Padişah’ın doğum günü münasebetiyle Erme-

ni Katolik Patriği Azaryan Efendi tarafından Padişah II. Abdülhamit’e bir 

dua kesesi takdim edilmişti. Bu dua kesesinin Ermeni Katolik cemaatinin 

öksüz ve fukara kızlar mektebince işlenmiş olduğu bildirilmişti. Bunun 

üzerine Padişah, bu okula uygun bir surette yardım edilmesini ve bu kese-

yi kim işlemiş ise onun Sanayi-i Nefi se madalyasıyla taltifi ni emretmiştir. 

Bunun üzerine okula hükümet tarafından günlük otuz kıyye

79

 et ve elli 

kıyye ekmek verilmesi kararlaştırılmıştı. Bu oldukça önemli bir yardım 

olduğundan başka bir şey tahsisine gerek görülmemiş ancak yine herhangi 

bir ihtiyaç olursa bunun da karşılanabileceği bildirilmişti. Keseyi işleyen 

okul öğretmenlerine Sanayi madalyası ile birlikte Şefkat nişanı tevcih edil-

miştir

80

. 

Ermeni Katolik Hastanesi doktorlarından Eterya Valis

81

 ve Zartar ve 

Zehrab

82

 Efendiler’e nişan-ı Mecidî ita edilirken, Ermeni Katolik Rahibe 

Mektebi eczacısı Jozef Hekimyan Efendi’ye de dördüncü rütbeden Mecidî 

nişanı verilmişti

83

. Ünlü bir göz hekimi olan Dikran Acemyan, 1899’da 

üçüncü sınıf Osmanî ve Mecidî nişanları ve 1900’de de İmtiyaz madalyası 

ile taltif edilmişti. Dikran Allahverdi Bandırma ve çevresinde ortaya çıkan 

kolera salgını üzerine bölgeye gitmiş ve aldığı tedbirler sayesinde birkaç 

ay zarfında hastalığın önünü kesmişti. Yaptığı bu hizmetlerden ötürü Me-

76 BOA, İ.TAL., Belge No: 19/1310L-092.

77 BOA, İ.DH., Belge No: 1121/87654; İ.DH., 1126/87984.

78 BOA, İ.DH., Belge No: 1223/95701. 

79 Tartı ölçülerinden birinin adıdır. Bunun yerine okka da kullanılır. Ölçü miktarı  şehir ve 

kasabalara göre değişmekle beraber en yaygın olarak kullanılanı 1.282 gramdır. Pakalın, 

a.g.e., C. II, s.723.

80  BOA, Y.EE., Belge No: 5/167. 

81 BOA, İ.DH., Belge No: 1198/93772.

82 BOA, İ.TAL., Belge No: 161/1316Ş-047.

83 BOA, İ.TAL., Belge No: 220/1318R-051.

592

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

cidî, Osmanî ve Liyakat nişanları ile mükafatlandırılmıştır. Aynı zamanda 

Yunan ve Sırp hükümetleri tarafından da Sen Jorj ve Sava nişanları ile 

taltif edilmiştir

84

. 

Sonuç olarak, Osmanlı toprakları en baştan beri çeşitli din ve inanç-

ta olan insanların bir arada yaşadıkları ve giderek birbirlerine daha çok 

kaynaştıkları bir görünüme sahiptir. Devletin kendisine tabii olan bu top-

luluklardan beklediği ise devlete ve Padişahlarına sadakat ile barış ve dü-

zenin devamıyla sınırlıydı. Bunların ötesinde Osmanlı Devleti fethettiği 

toprakların halkının dinî inançlarına, kültürlerine, geleneklerine, iktisadî 

uğraşlarına karışmamıştı. Onları alışageldikleri sosyal ve ekonomik ha-

yatlarından koparıp, devletin tayin ettiği kurallar içerisine sokmamıştı. 

Osmanlı Devleti, bünyesindeki topluluklara hoşgörü ile davranmış, onlara 

geniş özgürlükler bahşetmiştir. Fethettiği topraklarda kendisinden sonra 

oluşan devletlere kıyasla en mükemmel sicile sahip olan Osmanlı Devleti, 

yine de gayrimüslim azınlıkların baskı altında tutulduğu iddialarına maruz 

kalmaktan kurtulamamıştır. 

Özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve ha-

len daha gündemdeki yerini koruyan Ermeni iddiaları bu konuda ilk sırada 

yer almaktadır. Hâlbuki Osmanlı Devleti görevini yerini getiren, devleti-

ne sadakatle hizmet eden veya en azından bu yönde bir gayret içerisinde 

olan Ermenileri pek çok devirde taltif ve taktir etmekten geri durmamıştır. 

Asaletten, mevki ve rütbeden ziyade sadakat ve liyakat temeli üzerine ku-

rulu olan nişan ve madalyalarla taltif edilen Ermenilerin sayısı hiç de az 

değildir. 

84  Pamukciyan, a.g.e., s.4-5, 15-16.