“Himoyaga ruxsat etilsin ” Fakultet dekani

13
M.Mirqosimova. O’uvchilarda adabiy tahlil malaasini shakllantirish va takomillashtirish usullari. -T.: “Fan”, 
2006, 58- b. 

---

16 
 
bo‘lmagan nomuhim jihatlardan to‘g‘ri farqlay bilishi talab etiladi. O‘qituvchi unga 
yondashish yo‘li va usulini to‘g‘ri belgilay olishi lozim”
14
. Shu o‘rinda qayd etish 
joizki, adabiy asar tahlilini uning mazmunini so‘zlab berish, faqatgina asosiy 
qahramonlar xarakteriga (ijobiy yoki salbiyga ajratib) tavsif berishdek pedagogik 
maqsadga muvofiq kelmaydigan faoliyat bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Agar 
o‘qituvchi asosiy e’tiborini asarning mazmuniga qaratsa, “yozuvchi bunday 
demoqchi” deya g‘oyaviy talqinga yo‘l bersa, adabiy ta’limning chegaralangan, 
qimmatli vaqtini asar mazmunini so‘zlab berishga sarflasa, bunday faoliyat o‘quv 
tahlili talablari rad etilgan, tahlil tamoyillariga loqayd munosabatda bo‘lingan 
maqsadsiz va samarasiz faoliyat tusini oladi. Bu esa adabiy ta’lim me’yorlariga zid 
jarayondir. Shu boisdan, xususan, yuqori sinflarda va akademik litsey, kasb-hunar 
ta’limi bosqichlarida epik asarlarni tahlilga tortayotganda asosiy e’tiborni asar 
badiiyatini tayin etgan, yozuvchi mahoratini, o‘ziga xos uslubini namoyon qilgan 
jihatlar (obrazlar, badiiy detallar, kompozitsion unsurlar, tasviriy ifodalar, til jozibasi 
kabilar)ga, emotsional xususiyatlari bo‘rtib ko‘rinadigan o‘rinlarga qaratish ta’limiy 
tahlilni ilmiy darajada amalga oshirishga turtki bo‘ladi, pedagogik maqsadni 
muvaffaqiyat sari yo‘naltiradi.
O‘qituvchining bayoni asarni o‘qiganchalik estetik zavq uyg‘otishga qodir 
emas. Bayon hikoyaning o‘rnini egallashi uchun esa uni boshidan oxirigacha yod 
olish va yoddan aytish zarur bo‘ladi.
Ifodali o‘qish metodini qo‘llash orqali o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berish va 
ularni kamol toptirishning talay muhim vazifalarini samarali hal etish uchun keng 
imkoniyatlar tug‘iladi. O‘qituvchining asar tahliliga yo‘l ochib beradigan ifodali 
o‘qishi, uning mazmunini o‘zlashtirish sari yo‘l ochadigan “kalit”dir. Badiiy 
nutqdagina uni tashkil etuvchi so‘zlarning ma’nolarini, mantiqiy munosabatlarini 
ohang orqali uqib olish, badiiy nutqning jonli va jo‘shqin so‘zdagina to‘liqroq 
namoyon bo‘luvchi emotsional-ifodali tomonlarini idrok etish mumkin. Ifodali 
o‘qishning ta’siri tezda bilinadi: buni o‘quvchilarning ko‘zlari aytib turadi. Lekin