“Himoyaga tavsiya etilsin” Pedagogika fakulteti dekani

bо„lishi mumkin (L.Betxoven.Sonata №18, III q.). Harfiy 
ifodasi quyidagicha: A + о„tish + A.
II. О„rtaliq qismdagi garmonik rivojlanish xususida..
Oddiy uch qismli shakl о‗rtalig‗ida garmonik rivojlanish oddiy 
va murakkab bо‗lishi mumkin. О‗rtaliqdagi garmonik rivojlanish 
turi, eng avvalo, uning mavzu xarakteri bilan bog‗liq.
О‗rtaliq qismda yangi mavzuning mavjudligi (A + B + A)
uzoq tonallikka (birinchi qismning asosiy tonalligiga 
nisbatan)ketish uchun kо‗proq asos beradi.Oddiy uch qismli 
shakl qismlari о‗rtasidagi tonallik nisbatlarning uchta turini
farqlash kerak: 
1) о‗rtaliqda yangi tonallikka о‗tilmaydi va uning davomida
asosiy tonallik tonika tovushidan uzoqlashiladi;
2) о‗rtaliqda parallel yoki boshqa yaqin tonallikka qisqa
muddatli og‗ishma hosil qilinadi. Bunday holat, odatda,
о‗rtaliqda birinchi davriyaning mavzuiy 
unsurlaridanfoydalanilganda yuzaga keladi; 

---

3) о‗rtaliqning avval boshidan yangi, ba‘zan asosiysiga 
nisbatan uzoq tonallik paydo bо‗ladi. Asosiy tonallika qaytish
yo reprizani bevosita tayyorlaydigan taktlarda, yoki butun
о‗rtaliq davomida asta -sekin modulyatsion harakat bilan 
amalga oshiriladi. 
1) о‗rtaliqda yangi tonallikka о‗tilmaydi va uning davomida
asosiy tonallik tonika tovushidan uzoqlashiladi;
2) о‗rtaliqda parallel yoki boshqa yaqin tonallikka qisqa
muddatli og‗ishma hosil qilinadi. Bunday holat, odatda,
о‗rtaliqda birinchi davriyaning mavzuiy nsurlaridan 
foydalanilganda yuzaga keladi; 
3) о‗rtaliqning avval boshidan yangi, ba‘zan asosiysiga
nisbatan uzoq tonallik paydo bо‗ladi. Asosiy tonallika qaytish
yo reprizani bevosita tayyorlaydigan taktlarda, yoki butun
о‗rtaliq davomida asta -sekin modulyatsion harakat bilan 
amalga oshiriladi. 
Hajman katta bо‗lmagan о‗rtaliqlarda tonalliklar qiyosi beriladi 
(Shopenning № 24 mazurkasi. C-dur). Anchagina davomli 
kechadigan о‗rtaliqda, odatda, qator oraliq tonalliklar orqali 
reprizaga asta-sekin о‗tiladi.reprizaning aniq his
qilinadigan tayyorgarligi bilan yakunlanadi. 
Reprizani tayyorlash uchun qо‗llanadigan keng tarqalgan usul
– о‗rtaliqni asosiy tonallik dominantasida organ punkti bilan 
yakunlash. 

---

О‗rtaliqdan reprizaga о‗tishda ba‘zan mavzuiy va tonal
reprizalar mos kelmasligi kuzatiladi. Masalan, Mendelson № 
6«Sо‗zsiz qо‗shiq» da tonal repriza tematik reprizadan 8 takt 
oldin keladi. 
IV. Repriza.Oddiy uch qismli shaklning reprizasi uch xil bо‗ladi: 
1. Birinchi qismni aniq takrorlaydigan repriza. 
2. Variatsiyalangan repriza о‗zgartirilgan takrordan iborat.
Yangi rivojlantirish elementlarining mavjudligi shaklning
kengayishi yoki qisqarishiga olib keladi. Bu о‗zgarishlar
bezakli, fakturali, tonal-garmonik, registrli bо‗lishi mumkin.
3. Dinamik repriza birinchi qism mavzusini takrorlashda
ahamiyat kasb etadigan о‗zgarishlarni kо‗zda tutadi.
Dinamizatsiya usullari: lad-tonal о‗zgaruvchanlik (minor
major bilan yo ,aksincha, almashtiriladi), asosiy kuyga yangi
kuyning qarama -qarshi qо‗yilishi, yangi
garmonikog‗ishmaning kiritilishi, harakat tezligining ortirishi,
ritmik о‗zgarishlar, fakturada bayon zichligi kuchayishi
kabilar sanaladi. Dinamik 
reprizali uch qismli shaklda
umumiy kulminatsiya kо‗pincha uchinchi qismga
tо‗g‗ri keladi. 

---