“Himoyaga tavsiya etilsin” Pedagogika fakulteti dekani

Davriyalar ichki tuzilishiga kо„ra turlicha bо„ladi. 
Davriyalarning turlari va о‗ziga xos bо‗lgan qirralarini kо‗ra
bilish, ajrata bilish kо‗nikmalarini hosil qilish uchun tahlil 
qilishda ma‘lum tizimga tayanish tavsiya etiladi. Buning uchun, 
birinchi navbatda, klassik uslubga xos bо‗lgan, ayniqsa,kо‗proq
ikki yoki uch qismli shakllarning tarkibiy qismi sifatida
mavzuni ekspozitsion bayonida namoyish etish uchun 
qо‗llaniladigan davriyalarni tanlab olish zarur. 
Ekspozitsion davriya quyidagi xususiyatlarga ega. 
Tuzilishi – 8 takt (kichik davriya). 

---

Davriya ikki jumlaga ajratiladi. Ular, о‗z navbatida, ikki va
undan ortiq iboradan tarkib topadi. Davriyaga birlashgan jumlalar 
tobe jumlalar deb yuritiladi.
Birinchi jumla – boshlovchi, ikkinchi jumla – javob beruvchi 
deb ataladi. Davriya tonikada tugallanadigan kadensiya bilan
yakunlanadi. Jumlalar dominantada yakunlanadigan (D yoki
K64-D) о‗rtaliq kadensiyalar bilan ham ajratiladi, ham 
birlashtiriladi. Ayrim hollarda ikkinchi jumlaning boshida asosiy 
tonallikka qaytish uchun dominantaga modulyatsion og‗ishma hosil 
qilinadi. 
Demak, о‗rtaliq kadensiya davriyani jumlalarga ajratib
bersa, yakunlovchi kadensiya butun davriyani birlashtiradi. Shu
tarzda kadanslar mutanosibligi,‖aytishuvi‖ hosil qilinib, bunda
noturg‗un – savol beruvchi kadansga ikkinchi – tasdiqlovchi
kadans javob beradi. Bunday savol-javob munosabatidagi 
jumlalar klassik uslubdagi davriyalarga xosdir.
Davriyalar bir tonalli – asosiy tonallikda yakun topadigan va 
modulyatsiyalovchi – yangi tonallikda (asosan dominantada,
minorda – parallel tonallikda) yakun topadigan turlarga bо‗linadi. 
Agar bir tonalli davriyada yaqqol seziladigan og‗ishmalar
hosil qilinsa, bunday davriya ham modulyatsion davriya
deyiladi (modulyatsiyalovchi davriyadan farqli ravishda). Agar
davriya yangi tonallikda yakunlansa, ammo davriyaning 
о‗rtalarida о‗ziga xos modulyatsiyalar yorqin namoyish etilsa, 

---

bunday davriyalar ham modulyatsion davriya deyiladi 
Modulyatsiyalash kо‗proq ikkinchi jumlaga tо‗g‗ri keladi.
Dominanta yо‗nalishidagi (V yoki III pog‗ona) tonalliklariga 
modulyatsiyalash kо‗proq xosdir. Kо‗pgina davriyalarda
ekspozitsiyaviylik qirralari tuzilmalarning kvadratliligida, ya‘ni
qismlarning tо‗rt taktliligida namoyon bо‗ladi. Bunday 
davriyalar sakkiz, о‗n olti, о‗ttiz ikki taktdan iborat bо‗ladi. 
Mavzu rivojiga kо‗ra davriyalar takrorlanadigan va