“Himoyaga tavsiya etilsin” Pedagogika fakulteti dekani

4.Davriyalarning tuzilishidagi о„ziga xosliklar.
1.Davriya tuzilishining о‗ziga xos qirralari jumlalar,
taktlarining hajmi va metrik jihatdan bog‗lanishida namoyon 
bо‗ladi. Tuzilmaning kattalashishi ,asosan, aynan ikkinchi
jumlaning kengaytirilishi hisobiga amalga oshiriladi (I.Gaydn. 
Kvartet №1, 3- qism).Ikkinchi jumlasi qisqartirilgan davriyalar
nisbatan kam uchraydi (F.Mendelson. ―Sо‗zsiz qо‗shiq‖, №30). 
2. Ba‘zan uch jumladan tarkib topgan davriyalar ham
uchraydi, bunda uchinchi jumla о‗zidan oldin keladigan
jumla uchun yakunlovchi vazifasini bajarmaydi (E.Grig.
Norvegiya raqsi. №2). Tо‗rt jumladan iborat bо‗lgan 
davriyalar ham mavjud (F.Shopen. cis-moll prelyudiyasi). 
3. Jumlalarga ajratilmaydigan davriyalar ham mavjud bо‗lib,
ular yalpi rivojlovli davriyalar deyiladi. Bunday davriyalar
ayrim hollarda jumlalar hosil qilmaydigan,ammo chegarasi 
aniq bо‗lgan iboralardan tarkib topadi (L.Betxoven. Trio, op.9. 
№1, 4 -qism). 
4. Yana shunday davriyalar ham borki, ularda ayrim iboralar 
jumlalar hosil qilmaydi, ayrimlari esa davriyaning ikkinchi 
yarmida jumla hosil qilishi mumkin.
5. Modulyatsion rivojiga kо„ra о„ziga xosliklar. Umuman
olganda, modulyatsiyalash davriyaning ikkinchi jumlasi uchun 

---

xos. Ikkinchi jumla bevosita yangi tonallikda – parallel, II
bosqich yoki subdominanta tonalliklaridan birida
(solishtirma sifatida) ham boshlanishi mumkin. (L.Betxoven. 
Sonata №7, 1 -qism), subdominanta (L.Betxoven. Kvartet, op
18. №4, 3-qism) tonalliklarda boshlanishi mumkin. Birinchi 
jumlaning parallel major va dominanta tonalliklaridan tashqari 
boshqa tonalliklarga modulyatsiyalanishini (albatta, tegishli 
о‗rtaliq kadensiyalari bilan) ham о‗ziga xosliklar qatoriga 
qо‗shish mumkin.Uzoq tonallikka modulyatsiyalash noyob
hodisa sifatida qabul qilinadi (L.Betxoven. Simfoniya №8, 1- 
qism).Bir davriyada turli darajadagi bir qator о‗ziga xosliklar
ham uchrashi mumkin. Aksariyat hollarda ular о‗zaro 
bog‗liqlikda bо‗lishi kuzatiladi.