Hojamyrat Goçmyradow
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
Goçmyradow H~Türkmen halk döredijiligi-2010`Türkmen döwlet neşirýat gullugy
“Nejep oglan” dessany
“Nejep oglan” yşky-durmuşy dessandyr. Onuň haçan dörändigi hakynda anyk maglumat ýok.Ýöne alymlaryň käbiriniň çaklamagyna görä, dessan X1V- XV asyrlarda Töwriz şäheri Garagoýunlylaryň hem Akgoýunlylaryň paýtagty bolan döwründe döräpdir. Dessan bagşylaryň üsti bilen “Aşyk Elbent” ady bilen Azerbaýjana hem Özbegistana ýaýrapdyr.Türkmenleriň arasynda-da bagşy nusgalarynyň birnäçesi bar. Olarda sýužetleriň birmeňzeşräk bolmagyna garamazdan, her birinde dürli häsiýetdäki tapawudy görmek bolýar.”Nejep oglan” dessanynyň bize belli bolan bagşy nusgalarynyň arasynda möçber taýdan has ulusy, ideýa-ceperçilik taýdan has kämili Mämmedanna Sopyýewden ýazylyp alnan nusgadyr. Onuň toýda- tomaşada iň köp aýdýany “Nejep oglan” dessany ekeni. Türkmen halky bagşy-sazanda mydama uly hormat goýupdyr. Halk arasyna giň ýaýran “Nejep oglan” dessanynda bagşy-sazanda diýen belent ada eýe bolmak üçin geçilen çylşyrymly ýol beýan edilýär. Dessanda ýaýbaňlanýan wakalaryň ählisi bagşylaryň durmuşy bilen baglanyşdyrylýar. Dessanyň ilkibaşyndan bagşy sözüne aýratyn ähmiýet berlip başlanýar. Gadym zamanlarda türkmen söwdagärleri kawkaz halklary bilen, aýratyn- da azerbaýjanlar bilen has ýakyn söwda aragatnaşygyny edipdirler. Bu hakda “Nejep oglan”dessanynda:”Gadym eýýamda Ýemen ilinde (Mämmedannanyň bagşy nusgasynda “Ýemen ili”, Nury bagşy bilen Öre Käbäýewiňkide “Harazmin welaýaty”, Artyk bagşynyňkyda “Müsür ýurdy“ diýlip görkezilýär) Soltanesen diýen patyşa bar erdi. Onuň ýurduna Genje-Garabag diýen ýurtdan bir hatar kerwen gelýär. Kerwenler aljagyny alýar, satjagyny satýar. Ýurtlaryna gaýdarman bolup durkalar: “Patyşadan birugsat gaýtmalyň, rugsatly gaýdalyň” diýşip maslahat edýärler. 171 Patyşa olara rugsat berýär. Emma täjirler: “Bizde baran myhmany saz bilen, söhbet bilen atarýarlar, biz sizde ony görmedik” diýýärler. Patyşa Elbent diýen bagşysyny çagyrýar. Ol täjirlere aýdym aýdyp berýär.Elbent bagşy düýşünde Sona gelne aşyk bolşyny hem aýdym bilen beýan edýär. Sona gelin Genji-Garabagda patyşanyň weziriniň dul galan aýaly eken. Elbent bagşy kerwen bilen goşulyşyp şol ýerik ugraýar. Ol Genji-Garabaga baransoň, garry kempiriň kömegi bilen Sona gelni razy edip, ony ýedi aýlyk Nejep diýen oguljygy bilen öz ýurduna alyp gaýdýar. Nejep ýedi ýaşanda atalygy Elbent bilen sözi azaşýar. Onsoň, ol ýedi ýyllap Aşyk Aýdyň piriňkide bolup aýdym-saz öwrenip gelýär-de, Elbent bagşy bilen aýdym-sazda bäsleşip ýeňýär we Soltaneseniň baş bagşysy bolýar. Türkmen halky aýdym-sazyň gadyryny bilýär. Munuň şeýledigini dessanyň ençeme ýerinde görmek bolýar. Elbent bagşy Sona gelniň yzyndan gidende, ýolda bir öýe myhman bolmakçy bolýar. Öýdäki oturanlar:”Arkasynda dutary bolsa, märeke görüp ýören ýigitdir. Atyny tut, içeri girsin, çilim ber, çaý içsin” diýýärler. Elbendiň myhmançylyga baran öýünde bagşy barada gürrüň edilýär. Haçan-da, Elbent bagşy Genje-Garabagdaky weziriň dul galan aýaly Sonanyň owadanlygyny wasp edip aýdym aýdanda, muňa öýde oturan ýaş ýigitler aňka- taňka bolşup geň galýarlar. Sebäbi şol ýigitler hem Sona gelne aşyk ekenler. Bagşy diňe bir aýdym aýdýan, edebi däbi saklaýan adam däl-de, eýsem, ol hemme taraplaýyn aň-düşünjeli, durmuşyň dürli meselesine jogap berip bilýän adam hasaplanylýar. Halkyň bagşa bolan garaýşy derňelýän şu dessanda şeýle ýagdaýy synlamak bolýar. Türkmen bagşylarynda ýaş nesle tälim bermek,öz sungatyny öwretmek, şägirt ýetişdirmek däp bolupdyr. Şu däp :Nejep oglan” dessanynda-da şöhlelendirilýär. Bu eserde tälim alyş meselesi- esasy meseleleriň biri hökmünde gozgalýar. Dessanda beýan edililişine görä, Aşyk Aýdyň pir köp şägirtleri ýetişdiren halypa bolupdyr. Eserde Elbendiň, Nowruzyň, Nejebiň hem bu beýik halypanyň şägirdi bolup, onuň berk synagyndan geçendigi görünýär. Bagşylar sungatyň köp taraply hyzmatyny ýerine ýetirýär. Irki döwürde, biziň häzirki günlerimizdäki ýaly, sungatyň dürli pudagy bolmandyr. Her bir bagşy dürli hünäri (bagşy, artist, şahyr, kompozitor) ýerine ýetiripdir. Dessanyň gahrymanlaryndan Aşyk Aýdyň pir,Elbent,Nejep, Nowruz dagy diňe bir bagşy bolman, eýsem şahyr hökmünde-de tanalýarlar. Aşyk Aýdyň pir Nejebi synagdan geçirende, ilkinji nobatda onuň ýatdan döretmek ukybyny göz öňünde tutýar. Nowruzam Nejebiň kämilligini synanda, şahyrçylyk ukybyna göz ýetirensoň, pata berýär. Bagşylaryň çeperçilik ussatlygyny ýüze çykarmakda özara bäsleşik, aýdyşyk meselesi uly rol oýnaýar. Dessanda aýdyşyk bagşynyň öz ussadynyň öňünde synagdan geçmegidir. Aşyk Aýdyň pir şägirdi Nejebe dürli 172 mazmundaky tapmaçalaryň üsti bilen sowal berýär. Nejep hem sowala pert-pert jogap gaýtarýar. Tapmaçaly sowal-jogaplar beýleki bagşylaryň arasynda-da guralypdyr. Dessanda ussat bagşylaryň öz şägirtlerine diňe aýdym-saz öwretmek bilen çäklenmän, olara ahlak terbiýesini-de berendigi aýan edilýär. Aşyk Aýdyň pir Nejebe pata bermezden ozal, oňa nesihat bilen ýüzlenýär: Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling