Ñho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Òoshkent – 2010

Iloj aylar sovuqqa qoqim-u

7

 sanjob qishdin qish.

1

 båmoya — sarmoyasiz

2 

tarabnok — xursand

3 

yaksar — bir boshdan, butunlay

4 

sarsar — sovuq, kuchli va qattiq shamol

5 

afvoj — to‘dalar, guruhlar

6 

g‘ino — boylik

7 

qoqim — terisi mayin, oq junli hayvon terisidan tikilgan po‘stin

356

Yetushdi, Ogahiy, qish mavsumi, vah, åmdi naylarsan –

Ki, qottig‘dur qari-yu ojiz elga borcha ishdin ish.

(Navro‘z bo‘lsun)

Ilohi, har kuning navro‘z bo‘lsun,

Hamisha toleying feruz bo‘lsun.

Bo‘lub ayyomi navro‘zing muborak,

Zamiring inbisot

1

 anduz

2

 bo‘lsun.

Qilib partav

3

 fikanlik

4

 ayni adling,

Quyoshoso jahon afruz

5

 bo‘lsun.

Sango doyim bo‘lub davlat qushi rom,

Shikor andoz-u dast omuz

6

 bo‘lsun.

Adu vahshilarini sayd etarg‘a

O‘q-u tiyg‘ing uqob-u

7

 yuz bo‘lsun.

Kishikim, istasa sarkashlik

8

 etmak,

Boshi yo‘lingda oning tuz bo‘lsun.

Tarab mehri hamisha pok ko‘nglung,

Siðehr avjida markuz bo‘lsun.

Tarabgohing aro xayyoti gardun,

Kaniz-u zoli xil’atdo‘z

9

 bo‘lsun.

Ko‘rub lutfingni har tun Ogahiyning

Nasibi ishrati navro‘z bo‘lsun.

1 

inbisot — shodlik

2 

anduz — oluvchi

3 

partav — nur, shu’la

4 

fikan — soluvchi, tashlovchi

5 

afruz — kiydiruvchi; yorituvchi

6 

omuz – o‘rganuvchi, biluvchi

7 

uqob — burgut

8 

sarkash — o‘jar, bosh bermas

9 

xil’at — hashamatli kiyim

357

(«Doshhovli» tasviri)

Bo‘lub andoq binokim sel-u ofat,

Asosig‘a yetishmas to qiyomat.

Saroyi qasri jannatdek muzayyan,

Masarratg‘a bo‘lub dahlizi maskan.

Bino har sori topib necha ayvon,

Vale rif’at

1

 aro andoqki kayvon.

Falakka bosh chekib har yon necha toq,

Ko‘rub hayratda qolib ahli ofoq.

Bo‘lub devori sarto poy koshi,

Topib zarhal bila tazyin

2

 hoshi.

Bo‘lub koshisi aslini sarosar,

Topibdur lojuvardi birla zevar.

Eshiklar barcha oltundin mullama

3

Sufalar barcha gavhardin murassa.

Kelib har bir uyning saqfi zarkor,

Kumushdin farsh o‘lub sahniga hamvor.

Agar topmoq tilab andoq imorat,

Falak sayr ichra ming yil qilsa sur’at.

Bo‘lur sayr aylamakdin charx ojiz,

Topa olmas oning mislini hargiz.

1 

rif’at — yuksaklik

2 

tazyin — ziynatlash

3 

mullama — yaltiratilgan

358

MUHAMMAD RAHIMXON FERUZ

(1844–1910)

Said  Muhammad  Rahimxon  Bahodirxoni  soniy  —  Feruz

davlat arbobi, shoir, musiqashunos, olim va bastakordir. Ó 1844-

yil Xivada tug‘ilgan, 1863- yil taxtga o‘tiradi. «Feruz» taxallusi

bilan  ijod  qildi.  Adabiyot,  san’at,  madaniyat  va  ma’rifatning

rivojiga ulkan hissa qo‘shib, san’atkorlarga homiylik qildi. Markaziy

Osiyoda birinchilardan bo‘lib toshbosmaxona tashkil qiladi va

fotografiya ishlarini yo‘lga qo‘yishda bosh-qosh bo‘ladi. Feruz

Ogahiyni va shayxulislom Salimoxun Matpona o‘g‘lini ustoz va

pir tutgan.

Feruz  she’rlarining  lirik  qahramoni  dunyo  tashvishlarini

yelkasiga ortgan, jamiyat va xalq farovonligini o‘ylaydigan, yuksak

madaniyatli va ma’rifatparvar insondir.

G‘AZALLAR

(Furqating soldi...)

Furqating soldi dil-u jon ichra o‘t,

Kufri zulfing din-u iymon ichra o‘t.

Nargisi shahlo ko‘zung solg‘usidur,

Bir nigahdin bog‘-u rizvon ichra o‘t.

Oh cheksam furqatingdin o‘rtanib,

Tushgusidur baytulahzon ichra o‘t.

Jurmim, ey mahvash, nedur har dam solur

Barqi ishqing jismivayron ichra o‘t.

359

Oy kibi farrux yuzungning furqati

Soldi ko‘kda mehri raxshon

1

 ichra o‘t.

Ne ajab, ko‘rgach yuzing Feruzning

Ohidin tushsa guliston ichra o‘t.

(Gulshan ichra...)

Gulshan ichra sarv yoxud ul qadi mavzunmudur?

Nargis erkanmu va yo ul chashmi purafsunmudur?

Ul gul olmishmu qizil ilkiga bu bog‘ aro,

Yo shahidi ishq qonidin qo‘li gulgunmudur?

Ul nechuk gulgun yuzingga o‘zni monand aylagay

Kim, oning rangi yuzingdin dam-badam afzunmudur?

Gul uza shabnammu yoxud bulbul ashki hajridin,

Gul boshi uzra nisor o‘lg‘on duri maknunmudur?

Buki, tinmay gulshan ichra nola aylar andalib

2

,

Ul dag‘i bir gul g‘amidin man kibi mahzunmudur?

Do‘stlar, Laylini gulro‘yimga tashbeh aylamang,

Kim, oning devonasi men zordek Majnunmudur?

Ey ko‘ngul, ul gul visoli ichra shod etkan sani,

Baxti Feruzingmu yoxud gardishi gardunmudur?

(Oftoboso jamoling...)

Oftoboso jamoling ko‘rgach o‘ldum, ey nigor,

Beqaror-u beqaror-u beqaror-u beqaror.

Tig‘i ishq-u xanjari nozingdin o‘ldum subh-u shom,

Dilfigor-u dilfigor-u dilfigor-u dilfigor.

1 

raxshon — yaltiroq, porloq

2 

andalib — bulbul

360

Oh-u nolam ayladi ishqingni oxir dayr

1

 aro,

Oshkor-u oshkor-u oshkor-u oshkor.

Javr-u zulming bo‘lg‘ondur man hazing‘a dam- badam,

Beshumor-u beshumor-u beshumor-u beshumor

2

.

Oy kibi farrux jamoling ko‘rgali yo‘lungda ko‘z,

Intizor-u intizor-u intizor-u intizor.

Noz ila so‘rsang samanding sakratib yo‘q sen kabi,

Shohsuvor-u shohsuvor-u shohsuvor-u shohsuvor.

Vaslingga yo‘l topsa har kim bo‘lg‘ay ul Feruzdek,

Baxtiyor-u baxtiyor-u baxtiyor-u baxtiyor.

(Ey rafiq)

Ayb aylamang bo‘lsam ul oy ishqida nolon, ey rafiq,

Qildi hazin jonimni hajr o‘tig‘a so‘zon, ey rafiq.

Dard-u g‘am hijronida holim ko‘rib rahm aylamas,

Zulmin fuzun aylar manga ul nomusulmon,ey rafiq.

Topg‘usidur o‘lgan badan nutqidin oning toza jon,

La’li labini har qachon qilsa durafshon

3

, ey rafiq.

Yuz noz ila ul dilrabo qilsa yuz takallum nogahon,

Qul bo‘lg‘usi, ko‘rsa agar, ming mohi Kan’on, ey rafiq.

Rohat topar jonim mening qilsa sitam har necha ul,

Javri magar bo‘lmishdurur dardima darmon, ey rafiq.

Man aylama Feruzni ul mahliqoning ishqidin,

Bo‘lmish oning ishqi mening jismim aro jon, ey rafiq.

1 

dayr — mayxona; dunyo

2 

beshumor — sanoqsiz, ko‘p

3 

durafshon — dur sochuvchi

361

(Aylading)

Ey falak, netdim sani, dushmanlig‘ izhor aylading,

Notavon ko‘nglum tuganmas g‘amg‘a duchor aylading.

Solibon ayru malaksiymo habibimdin mani

G‘ulsurat

1

, devsiyratlar birla yod aylading.

Vasl ila bir dam xush etmay xotiri noshodimi,

Doimo dard-u, firoq-u g‘am aro zor aylading.

Hajr tig‘idin qilib jismimni sartosar yaro,

Joni zorimni mashaqqat birla afgor aylading.

Davlati vaslin muyassar aylabon ag‘yorg‘a,

Mehnat-u ko‘nglumni sazovor aylading.

Bir labi maygun

2

, ko‘zi xummor hijroni aro,

Qon yoshim ko‘zda ravon, jonimni båmor aylading.

Bir yo‘li aylanmayin Feruzning komi bila,

Ey falak, netdim sani, dushmanlig‘ izhor aylading.

(La’li shiriningni...)

La’li shiriningni ta’rif aylab o‘lmish shahdkom,

Anvariy-u Fazliy-u Hoqoniyi Masnad mudom.

Chashmi fattoningg‘a

3

 nargisni har nechuk tashbeh etar,

Soyib-u Bedil, Hiloliy, Hofizi shirinkalom.

Vah, ne yanglig‘ sharh qilg‘ay orazing tavsifini,

Unsuriy-u Asjadiy-u Farrux-u Sa’diy, Humom.

1 

g‘ul — dev

2 

maygun — may rangli, qizil rangli

3 

fatton — fitna qiluvchi, jozibali

362

Ko‘rsa husning Layli-yu Shirinni vasf etmas edi,

Xisraviy-u ham Navoiy, Jomiy-u Shayx Nizom.

O‘xshatib bo‘lmas yangi oyg‘a muqavvas qoshlaring,

Sayido-yu Nozim-u Lutfiy-u Kiromiy , Hisom.

Sarvoso qomating vasfin qilurda lol o‘lur,

Andalib-u Ravnaq-u Ziyrak Masihi xushkalom.

Ogahiy-u Komil-u Feruz, Xolis ,Chokaring,

Rojiy-u Mirzo-yu Akmal, Munis-u Xokiy, G‘ulom.

363

MUHAMMAD  AMINXO‘JA  MUQIMIY

(1850—1903)

Muhammad Aminxo‘ja Mirzaxo‘ja o‘g‘li Muqimiy yirik o‘zbek

shoiri va mutafakkiridir. U dastlab Qo‘qon shahridagi boshlang‘ich

maktabda, keyinroq «Mohlar oyim» madrasasida o‘qiydi. Buxoro

madrasalarida tahsil oladi. Onasi Oyshabibi o‘g‘lida she’riyatga

nisbatan ilk havaslarni uyg‘otgan.

Muqimiy Òoshkent shahriga ham bir necha marta sayohat

qilgan.  Bu  yerdagi  yangiliklar  bilan  tanishgan.  Bu  hol  uning

ijodida ham aks etgan.

Muqimiy hayotida ko‘p qiyinchiliklar bilan yashagan bo‘lsa-

da, uning ijodida kelajakka buyuk ishonch, hayotga muhabbat

ufurib turadi. Shoir she'riyatida yil fasllari, tabiyat manzaralari,

do‘stlik, sadoqat, mehr, muhabbat, samimiyat g‘oyalari ustivorlik

qiladi. Ayni paytda u satira va yumorning ustasi sifatida ham

e’tirof etiladi.

Muqimiy  asarlaridagi  yuksak  badiiyat,  tilidagi  soddalik  va

ta’sirchanlik o‘ziga rom etadi. Muqimiy asarlari bilan ijro etiladigan

qo‘shiqlar hozir ham xalqimiz ardoqlaydigan san’at asarlari qatorida

turadi.

364

G‘AZALLAR

(Yakka bu Farg‘onada...)

Oshiq ermasman yuzingga yakka bu Farg‘onada,

Zohid istar ka’balarda, barhaman butxonada.

Kimga dod aylay bu bedodingni man, ey sangdil,

Oshno bo‘ldim desam, ko‘nglung seni begonada.

Shami ruxsoring yonar mahfilda gul-gul kechalar,

Bormudi qasding magar kuydurgali parvonada.

Man etib, ey muhtasib, har dam boshimga kelmag‘il,

Bo‘lsa naylay, mast bo‘lmay, maskanim mayxonada.

G‘ofilo, fikr aylag‘il uqboni rohat istasang,

Shodlig‘ ko‘z tutmakim, bo‘lmaydi mehnatxonada.

Manzilimni so‘rma, ey mag‘ruri mulki dastgoh,

Dahr sahroyi junun uy bo‘lmag‘ay devonada.

Bulbul aylar nolalar yolg‘iz dåma, ey guluzor,

Chug‘zdek

1

 qilg‘ay Muqimiy ham navo vayronada.

(Arzimni aytay...)

Arzimni aytay bodi sabog‘a,

Shoyad gapurgay ul gulqabog‘a.

Albatta kelsun, holimni so‘rsun,

Andisha qilsun, ro‘zi jazog‘a.

Necha zamondur, ko‘zga nihondur,

Har kim yomondur, soldim xudog‘a.

Ohim eshitmay, dodimga yetmay,

Bir ta’sir etmay, ketti havog‘a.

1 

chug‘z — boyqush

365

Mandin chu ohu, ram qildi badxo‘,

Bulkim g‘arazgo‘ tushti arog‘a.

Bo‘ldim fasona, subhi shabona,

Ko‘ksim nishona tiyri jafog‘a.

O‘zi uyonsun, hajrida qonsun,

Dardig‘a borsun qayda davog‘a.

Bo‘lgay xiromon, boqmay shitobon,

Qilmasin ehson sulton gadog‘a.

Yo‘q zarr-u siymi, lekin samimiy,

Oshiq Muqimiy kelsa duog‘a.

(Surating)

Mumkin o‘lsa ko‘rmog‘im, ey sarvi ra’no, surating,

Aylasa chashmim aro mardum kabi jo surating.

Qoshlaringiz ne ajab, zohid ko‘rub beixtiyor,

Boqmasa mehrobga borida qat’o surating.

Sabr bunyodini bir boqish bilan barbod urub,

Ohkim, soldi ko‘ngul mulkiga yag‘mo surating.

Vaqtida kelsang vujuda bu malohatda ko‘rub,

Yonsa, Yusufdin ne tong erdi Zulayho surating.

Dirbaro, bog‘ ichra qil yuz nozlar birlan xirom,

Qilmasun da’vo ko‘rub tovus aslo surating.

Xo‘bro‘lar birla oqshom bazmda qildim qiyos,

O‘zgalar yulduz kabi, xurshedi tanho surating.

Ul zamonkim husni xol-u xatlaringdin bo‘ldi gap,

G‘oyibona boshlara ortturdi g‘avg‘o surating.

366

Nogahon topsam sihat båmorlig‘lardin, Muqim,

Bir borib dermanki ko‘rsam inshoollo surating.

(Ayrilmasun)

Hech kim mendek ilohi yoridan ayrilmasun,

Mehribon munis o‘shal dildoridan ayrilmasun.

Xonumonlarni berib barbod yetmay vaslig‘a,

Bo‘lubon ma’yus yo‘q-u boridan ayrilmasun.

Hajr osebi xazonida bo‘lib sho‘ridahol,

Andalebe men kabi gulzoridin ayrilmasun.

Qosido, ko‘nglum qushi band erdi, ayg‘il zinhor,

Ishqilibkim, zulfi anborboridan ayrilmasun,

Do‘stlar, ko‘rsatmasun hargiz judolik dardini,

Dushmaning ham bo‘lsa o‘z g‘amxoridan ayrilmasun.

Bandaye, yorab, Muqimiydek bo‘lib xor-u kasod,

Sud-u savdodin qolib, bozoridin ayrilmasun.

(Navbahor...)

Navbahor. Ochildi gullar, sabza bo‘ldi bog‘lar,

Suhbat aylaylik kelinglar, jo‘ralar, o‘rtoq‘lar.

Xush bu mahfilda

1

 tiriklik ulfat-u ahbob ila,

O‘ynashib, gahe tabiatni qilaylik chog‘lar.

Ruh ochib ko‘zdin nihon bo‘lsa paridek naylayin,

Ayrilib hush-u aqldin telba bo‘lmay sog‘lar.

Xayfkim ahli tamiz ushbu mahalda xor ekan,

Oldilar har yerda bulbul oshyonin zog‘lar.

1 

mahfil — joy, manzil; to‘planish

367

Marham istab kimsadin, zaxmi dil izhor aylasang,

Choraye qilmoqdin o‘zga, ustiga tirnog‘lar.

Tobakay mundog‘ malomat kunjida doim Muqim,

Bu zamon ko‘z tutgin åmdi senga bo‘lsun tog‘lar.

MURABBA

(Ko‘nglum sandadur)

Åmdi sendek, jono, jonon qaydadur,

Ko‘rib gul yuzingni bog‘da bandadur,

Saqlay ishqing toki jonim tandadur,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

Mehring o‘ti nogah tushdi jonlarga,

Parvoyim yo‘q zarra xon-u monlarga,

Lola yanglig‘ to‘lib bag‘rim qonlarga,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

Erta-yu kech fikr-u zikrim xayoling,

Bir so‘rmading, nalar kechti ahvoling,

Eslarimga tushib shirin maqoling,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

Voqif ermas kishi sening aslingdin,

Tokim desam pari sening naslingdin,

Vodarig‘o, judo bo‘ldim vaslingdin,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

Yo‘q sen kabi malohatlik yagona,

Ko‘rganmukan misolingni zamona,

Bo‘lib xalq ichida mundog‘ afsona,

O‘zim har joydaman ko‘nglum sandadur.

Yuzlaringdin xijil mohi tobonlar,

Raftoringga shaydo jumla yoronlar,

368

Qolib har dam o‘z ishimga hayronlar,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

Sultonisan, barcha xo‘blar

1

 nadiming

2

,

Doim erdim duogo‘ying, qadiming,

Bovujudi so‘rmay o‘tting Muqiming,

O‘zim har joydaman, ko‘nglum sandadur.

HAJVIYOT

«Tanobchilar»

Bo‘ldi taajjub qiziq hangomalar,

Arz etayin åmdi yozib nomalar,

Adl qulog‘ila eshit holimi

Zulm qilur, baski, menga zolimi,

O‘n ikki oyda keladur bir tanob,

O‘zgalara rohat-u menga azob.

Sulton Ali Xo‘ja, Hakimjon ikav,

Biri xotun, birisi bo‘ldi kuyav.

Ikkalasi bo‘ldi chunon ittifoq,

Go‘yo xayol aylaki, (qilmay nifoq),

Osh yesalar o‘rtada sarson ilik,

Xo‘ja – chirog‘ yog‘i,

Hakimjon – pilik.

Bir-birisiga solishurlar o‘run,

Erta-yu kech o‘pushib og‘iz-burun.

Sallalari boshlarida oq savat,

Ko‘rpacha tagda hama vaqt uch qavat.

1 

xo‘b — yaxshi; go‘zal

2 

nadim — xizmatkor, mahram

369

Birlari mo‘ltoninamo, hiylagar,

Birlaridur kunda pix-u

1

 gavda xar.

Og‘izlari maqtanib o‘n besh qarish,

Mayda suxan, ezma (churuk), zanchalish

2

.

Qaysiki qishloqqa tushar otidin,

Elni yig‘ib, voqif etar zotidin.

Derki: «Ko‘zungga hali kal jo‘jaman,

Maxdumi

3

 a’zamlik o‘zim xo‘jaman.

Bizga bobo hazrati Shohlig‘ mazor,

Muxlisimiz mardumi ahli diyor.

Ham yana Erxubbi

4

 bo‘lodur tag‘o,

Ammamizning erlaridur Nurato.

Bibi Ubayda bo‘ladur xolamiz,

Goh kelur erdi kichik bolamiz.

Xizr otamlarga burodar erur,

Chimlig‘ azizlar menga dodar erur.

Garchiki men olim-u shayxi zamon,

Qirqingiza åmdi beray bir qozon.

Manki tanobingg‘a chiqibman kelib,

Xizmatimi yaxshi qilinglar bilib.

O‘t qo‘yubon kuyduradurg‘on o‘zim,

Hokiming-u o‘lduradurg‘on o‘zim.

Xoh tanobingni du chandon qilay,

Xoh karam birla boshingni silay».

1 

kunda pix — to‘nkaday qo‘pol

2 

zan — xotin

3 

maxdum — ulug‘ zot, martabali kishi

4 

Erxubbi — islomgacha bo‘lgan davrdagi avliyo

24 – Adabiyot, II

370

Xo‘ja so‘zini munga bermay qaror,

Mardumi sahroyi bo‘lur beqaror.

Derki Hakimjon: «Ayo oqsoqol,

Bizni topibsan magaramkim o‘sol?»

«Hozir etib to‘rt nafar mardikor,

To‘g‘ri qil oldimga qilibon qator.

Arqonimi yeringa sudrab chiqay,

Bachchataloq qishloqilarni (uray),

Bir burayin mo‘ylabimni chiqib,

Tort tanobini jazosi siqib!

Yaxshiligingni fuqaro bilmag‘ay,

Hali bular ko‘zga bizi ilmag‘ay.

Ikki tanobini qilay o‘n tanob,

Yurtingizi kuydurub aylay xarob.

Xoh o‘ling, xoh qoling, bachchag‘ar»,

Debki, uzanguga ayog‘in tirar.

Bir-biriga qishloq eli boqishib,

Goh u yon, goh bu yon chopishib.

Jam bo‘lishib aylayubon maslahat.

– «Do‘g‘mag‘a, – der, – bir nima berib jo‘nat».

Aqcha qo‘lida iki-uch mo‘ysafid

Derki: «Bu nazringiz-u, bizlar murid».

Zulm bilan ellig-u yuzni olur,

Boz tanobini duchandon solur.

Tag‘i bular yaxshi-yu bizlar yomon,

El tamizidin hazar et, al’amon.

371

O‘zga yana g‘ussa budurkim, deyin,

Shunchaki bir qissa bulardin keyin;

Qo‘shti Jalolxon degan o‘g‘lin manga,

Dedi: «Ruqum o‘rgatadursiz siz anga».

Yukladi o‘g‘lini manga muxtasar,

Bu dag‘i ortiqcha (menga dardisar)...

So‘zni, Muqimiy, kerak etmak tamom,

Mazzasi qolmas uzun o‘lsa kalom.

«Maskovchi boy ta’rifida»

Hikoyat qilay, turfa davron ekan,

Xaloyiq hama mahv-u hayron ekan,

Chiqib yangi moskovchidin boylar,

Sinar o‘tmayin ba’zisi oylar.

Xususanki eshoni Xodixo‘jam,

Yo‘q og‘zida qarzini vahmida nam.

Kerak bersa Maskovga bir lak, qani,

Bitib va’da-yi pul, (o‘zi mo‘ltani),

Der ermishki, o‘rusga nisfin beray,

Kelar yilga yarmiga muhlat so‘ray.

Qachon bo‘lmagan gap qabul aylasin,

Muqarrar degaykim, pechat boylasin.

Muning ustiga qarzidur Andijon,

Kim, o‘z xalqidin – barchadin bu yomon.

Bu ham qirq ming so‘m åmish, dedi qarz,

O‘tub va’dasi bersalar vaqti farz.

372

Netarmiz, debon qistamas el pulin.

– Berurmen, – desa, – so‘miga o‘n tiyin.

Chunonchi xo‘jam, Poshshoxo‘jani

Chu Maskov yuborgan bilan mol qani?

Fabrikantlar va’daga molini

Berishmay, – dedi, yig‘lab ahvolini.

Borib mol uchun, mol ololmay kelish

Yomon, ahli tujjorga mushkul ish.

Olib sulsini aqchasin xo‘jayin.

Berib mol kontorga qildi tayin.

Olay desa, kontorda yo‘q bir baqar

1

Desa: olmayin, ul zakolat kuyar

Bu savdo bilan boshida kechqurun,

Borur ko‘he yo orqadin, yo burun,

Qochib ketdi machchoyilar aksari,

Borib shulki yurtiga ta’kidlari:

– «Saroyeki, o‘ boshadash, zinhor,

Dar onjo marav måmuri, ey tabor».

Saroy egasi kambag‘al Bobojon

Ko‘rar tojike yo‘q bo‘lur toza qon.

Ochilgach kelib ertasi hujrasi,

Qilur jang-u janjol har ertasi:

– «Ko‘tarmakka yuk deb, malay saqlasam,

O‘ziga degay, ishlaturlar akam».

O‘risga ijora qo‘yib zovutin,

Borur erdi ishlik bo‘lib, chiqti kun.

1  

baqar — mayda pul ma’nosida

373

Chiqib qochdi bir-bir hama mardikor,

Kupes qoldi bu sirga hayron-u zor.

Topib mardikorini – «Seychas yuring,

Pojalista, – der edi, – åmdi turing».

Dedi, – har kun bersang o‘n so‘m ham,

Borilmaydi, qo‘y zovutini, xo‘jam.

Dubora yana bordi bir ishga shul,

So‘kib: «Net, – dedi, – kelma durak, poshyol»!

Xo‘qand ichra essizgina havlilar,

Kelib ikki ming aqchaga sotdilar.

Olur erdi uch-to‘rt mingga, qarang

Netar, bo‘lsa, qarziga o‘lguncha tang?

O‘zi oqshom hovlisida, har kimi

Ko‘rar keldi eshon, qochar odami.

Agar borsalar qaysi hammomga

Chiqar hodimiylar qochib tomga.

Sabab so‘rdi hammomchi qochqonidin,

Dedilarki: «Biz kechtuk ehsonidin»...

Berib arza ma’murga: «Ey, hokimim,

-Dedi, – bor to‘qqiz yuz oltmish so‘mim»,

Olib buyruq otiga Xayrullaxon,

Shariatga qamt-u o‘turgan zamon,

Kelib qoldi o‘ziga nogah qasam,

Sariq bo‘ldi yolg‘onligi muttaham.

Qizini olib go‘rkavi sho‘rlik,

Turushlik tushib, bo‘lmadi jo‘rlik,

374

Kelib toshqidin ichkari kirmadi,

.................................................

1

Dedi oh urib: «Bo‘lsa er xoli bu»,

Fig‘onidin el ichra tushdi g‘ulu

2

.

– «Darig‘oki, baxtim qaro bo‘lmasa,

Senga tushmas erdim, xudo urmasa».

Chiqib ichlarida nihon qotishib,

Bazo‘r qo‘ydi hamsoyalar bosishib,

Vale rastada savlatin ko‘rsangiz

Kim, arziydi shayxi zamon bilsangiz.

Ot ustida mardum qilurlar gumon,

Mudarrislari «Beg»ni, deb Tosh eshon.

Amoma boshida, safid jomalar,

Hayol aylagaysizki allomalar.

Qilib muxtasar, so‘zni qildim tamom,

Malolovar o‘lgay cho‘zilgan kalom.

(Axtaring)

Podshoh yo‘qlatsalar nogah, gado deb axtaring,

Tutmang hargiz nomimi, baxti qaro, deb axtaring.

Kimsa bilmaydur mani, nom-u nasab qilsang bayon,

Lola yanglig‘ dog‘i g‘amga mubtalo, deb axtaring.

Layli topgil, desalar, Majnuni sargardonini(ng),

Ko‘zlarining yoshidur rangi xino, deb axtaring.

Istagan chog‘da topay deb, bo‘lsa ko‘ngilda xayol,

Qomatidur bori mehnatdin duto, deb axtaring.