Hozirgi kun talabiga javob beradigan mutaxassislar tayyorlash, ularning

1.0 ball.
 
3. 
Eng kichik kvadratlar usulida talab funksiyasi qurilsin. Determinatsiya 
koeffitsiyenti R
2
 hisoblansin – 
1 ball. 
4. Maksimal daromad aniqlansin – 
0.5 ball.
 
5. Optimal ishlab chiqarishlar soni aniqlansin – 
0.5 ball.
 
6. Olingan natijalar xulosasi keltirilsin – 
0.5 ball.
 
 
 
MISOL 
Iqtisodiy darsliklarda talab funksiyasi haqida koʻp gapiriladi, lekin uni 
qanday olinganligi haqida gapirilmaydi. Shunday boʻlsada uni empirik 
maʼlumotlar boʻyicha baholash qiyin emas. Biznesni oltin qoidalaridan biri biror 
bir mahsulotga bo‘lgan talab bormi yo‘qligini bilish uchun buni iste’molchini 
o‘zidan so‘rash kerak. “Qandaydir tovar, mahsulot yoki xizmat turi uchun qancha 
mablagʻ bergan boʻlar ediz?” Aytaylik biror bir fan boʻyicha oʻquv darslik haqida 
gap ketsin. Soʻrovnoma oʻtqazilgan isteʼmolchilar maksimal berishlari mumkin 
boʻlgan mablagʻ miqdorlari quyidagicha boʻlsin: 40, 25, 30, 50, 35, 20, 50, 32, 15, 
40, 20, 40, 45, 30, 50, 25, 35, 20, 35, 40 ming soʻm. 
Olingan soʻrovnoma maʼlumotlari boʻyicha talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi 
funksiyasini quramiz.
№ , i Baho, 
p
i 
N
i 
Talab, 
D(p
i
) 
Foyda 
Foyda 
Foyda 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 
15 
1 
20 
100 
0 
- 
2 
20 
3 
19 
190 
95 
- 
3 
25 
2 
16 
240 
160 
0 
4 
30 
2 
14 
280 
210 
70 
5 
32 
1 
12 
264 
204 
84 
6 
35 
3 
11 
275 
220 
110 

---

6 
7 
40 
4 
8 
240 
200 
120 
8 
45 
1 
4 
140 
120 
80 
9 
50 
3 
3 
120 
105 
75 
Talabni 
bahoga 
nisbatan 
bogʻliqligi – bu 4-ustunni 2-
ustunga 
bogʻliqligidir. 
Jadvalfagi bogʻliqlikni 9 ta 
nuqtasi boʻyicha talab egri 
chizigʻini 
eng 
kichik 
kvadratlar usulida yasaymiz.
Aytaylik 
bitta 
darslikni 
ishlab chiqarishdagi sarf-
xarajat 10 ming soʻmni 
tashkil 
qilsin. 
Hozirgina 
talab funksiyasi topilgan bozorda ushbu darslikni qanday bahoda sotish lozim? 
Buning uchun har bir kitobdan olingan daromadni 
t
alab qilingan darsliklar 
soni 
ga koʻpaytiramiz. Natijada har bir darslik uchun baho 30 ming soʻm 
qilib belgilanganda 
Chiziqli regressiya tenglamasi
ni qurish uchun, noma’lum 
0
b
va 
1
b
parametrlar topish formulalari quyidagicha:  
x
b
y
n
x
b
n
y
b
n
i
i
n
i
*
*
1
1
1
1
0








;
2
2
2
1
)
y
,
cov(
*
*
x
x
x
x
x
y
x
y
b





Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti 
2
yx
r
- juft chiziqli 
korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng. 
2
2
)
(
yx
x
y
r
R

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – y va x belgilar oʻrtasidagi chiziqli 
bogʻliqlik zichligi koʻrsatkichidir. 
y
x
y
x
yx
y
x
y
x
y
x
r




*
*
*
*
)
,
cov(



Bu yerda 
x

- faktorning oʻrtacha kvadratik chetlanishi, 
y

- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi. 

---

7 
Maksimal daromadga erishilishi va u 280 ming soʻmni tashkil qilishini koʻramiz. 
Bunda 20 ta potensial isteʼmolchidan 14 tasi, yaʼni 70% kitob uchun pul toʻlash 
imkoniga ega boʻladi.
Turli xil sarf-xarajatlarda maksimal daromad optimal ishlab chiqarish, potensial 
isteʼmolchilar soni quyidagicha jadvalda keltirilgan.
Sarf-xarajatlar 
5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
Optimal ishlab chiqarish 
14 
14 
11 
11 
8 
8 
3 
3 
Baho 
30 
30 
35 
35 
40 
40 
50 
50 
Shuni taʼkidlash kerakki, ulgurji baho 10 ming soʻmga oshganda, chakana baho 
bor yoʻgʻi 5 ming soʻmga oʻzgarishi koʻproq daromad berar ekan.
Jadvaldan koʻrinib turibdiki sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal ishlab 
chiqarish kerak boʻlgan darsliklar soni kamayapti va har bir darslikning bahosi 
ortib borayapti. Sarf xarajatning 5 ming soʻmga oʻzgarishi, darslik bahosini 
oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini 
mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – bahono unchalik katta boʻlmagan 
miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta guruhlarini sotib olishdan voz 
kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning kamayishiga olib keladi. 
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida 
tovar narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga 
tashlaydi deyish notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab 
chiqarilgan mahsulot hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot 
nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi 
ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi. 
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana 
shunday. Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni 
qondirish imkoniyatiga ega emaslar, chunki bu foydali emas. 20 ta soʻrov 
oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 14 tasi 70% gina minimal sarf-xarajatlar 
boʻlgandagina ushbu darslikni sotib olish imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar 
jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan taʼminlashni xoxlasa, u holda uni 
tekinga tarqatish lozim, masalan maktablarda oʻquv darsliklari tekin 
tarqatilganidek.

---

8