Hozirgi tez taraqqiy etib borayotgan davlatimizni asosiy muammolaridan biri bu har bir tur energiyadan, ayniqsa elektr energiyasidan oqilona foydalanish va elektr qurilmalaridan samarali foydalanishni tashkil etishdir

I. UMUMIY QISM
1.1. Reaktiv quvvat va uni iste'mol qiluvchi elektr qurilmalar
Reaktiv quvvat - elektromagnit maydon hosil qilish uchun ishlab chiqariladigan va iste'mol qilinadigan quvvat bo'lib, asosiy reaktiv quvvat quyidagi qurilmalarda iste'mol qilinadi:
1. Asinxron motorlar (AD) ular umumiy reaktiv quvvatning 60% i,
2. Kuch transformatorlari reaktiv quvvatning tahminan 20% i,
3. Boshqariluvchi to'g'rilagichlar, induksion pechlar va boshqalar tahminan 15 - 20%.
Elektr tarmoqqa
u=U_msin ɷt
kuchlanish berilganda aktiv-induktiv yuklamada tok bu kuchlanishdan  burchakka siljib orqaga qoladi.
i=I sin(ɷ-t)
Elektr energiyasini qabul qiluvchi bunda ham aktiv
P=IUcos=I²R
hamda reaktiv
Q= IUsin= Ptg
quvvatni iste'mol qiladi.
Har ikki holatda joriy quvvat koeffitsienti
cos = P/S =
bu yerda P, Q, S - mos ravishda aktiv, reaktiv va to'la quvvat (kVt, kVAr, kVA).
Korxonalarda aktiv, reaktiv quvvatlar nafaqat oraliq vaqt muddatida balki ishlab chiqarish bir smenasi o'tishda o'zgarib turadi.
Reaktiv quvvat koeffitsienti
tg=
aktiv quvvatda reaktiv quvvat ulushini yaqqol ko'rsatadi.
Koeffitsientlar orasidagi munosabat


tg =
ga teng. Elektr energiya iste'molchilari iste'mol qiladigan aktiv quvvati ish bajaradi va boshqa tur energiyaga: mexanik, issiqlik, yorug'lik, kimyoviy, siqilgan xavo energiyasi va gazga o'zgaradi.
Reaktiv quvvat elektr qabul qiluvchi qurilmalarda foydali ishga bajarmasdan elektrodvigatel, transformator va elektr uzatish liniyalarida elektromagnit maydon hosil bo'lishiga sarflanadi.
Aktiv quvvat birlamchi dvigatelda tabiiy manbadan olingan elektr energiyani energiya o'zgartgich sifati ko'riladi. Reaktiv quvvat esa boshqa tur energiyaga aylanmaydi, uni o'zgartirish boshqa energiya yordamida energiya sarflanmaydi, shuning uchun uni shartli ravishda quvvat deb ataymiz.
Aktiv quvvatning reaktiv quvvatga o'xshashligi analitik ifodasi o'xshashligida kelib chiqadi, xamda elektr energiya qabul qiluvchi qurilmalar nafaqat aktiv quvvati balki reaktiv quvvatni ham iste'mol qilib, elektr energiyani uzatish va qabul qilishda bir biridan ajralmagan xolda magnit va elektr maydonlarni hosil qilishida; kuchlanishga ham reaktiv va ham aktiv quvvatlarni bog'liqligi va chastotani statik xarakteristikasiga muvofiqligidan; aktiv va reaktiv quvvatlarni liniyalarda yo'qotishdan; bir yo'la reaktiv va aktiv quvvatni o'lchashdan iborat.
Sinusoidal tok zanjirlari reaktiv quvvatni hisoblash rejimlari uchun amaliyotda keng qo'llanuvchi eng maqbul xarakteristikasi hisoblanadi. Aktiv va reaktiv quvvatni yaratish va iste'molchi nuqtai nazaridan ko'rganimizda ular orasidagi katta farq bor. Agar aktiv quvvatni katta qismi elektr qurilmalardan iste'mol qilib biri necha kichik qiymati tarmoq elementlarida yo'qolsa, reaktiv quvvatni tarmoq elementlarida yo'qolish reaktiv quvvat o'lchab bo'lmas ko'rinishida namoyon bo'ladi. Energiya tarmog'i 100% reaktiv quvvatining 22% elektrostansiyalarni kuchaytirish transformatorlarida, va energiya tarmog'ini 110- 500kV li podstansiyalardagi kuchlanishni oshiruvchi avtotransformatorlarida, 6,5% tuman elektr tarmoqlarida, 13,5% kuchlanish pasaytiruvchi transformatorlari va 58% esa 6-10kV shinalaridagi iste'molchilaring reaktiv quvvatni yo'qolishidan hosil bo'ladi. Elektr tarmoqni aktiv quvvati yagona bo'lgan aktiv quvvat manbai bo'lish elektr stansiyalardagi generatorlarda ta'minlanadi. Generator ishlab chiqarayotgan to'la quvvat, aktiv va reaktiv tashkil etuvchilardan iborat.
Elektrostansiyalardagi sinxron generatorlar boshqa turdagi reaktiv quvvat manbalari bilan zamonaviy elektr tarmoqlarida reaktiv quvvatni muvozanatini ta'minlaydi. Generator nominal rejimda nominal aktiv quvvatni pasayishi reaktiv quvvatni nominaldan oshib ketish sabab bo'lishi mumkin. Kichik aktiv yuklamani iste'moli reaktiv quvvatni nominal qiymatidan keskin oshib ketishiga sabab bo'ladi. Bu holda generatorning aktiv yuklamasini ushlab turuvchi biron bir qismini quvvat koeffitsentini tushurish ish rejimiga o'tkaziladi. Katta bo'lmagan yuklama rejimidagi yaratayotgan reaktiv quvvatni oshirishda aktiv quvvatni kamaytirish hisobiga amalga oshirish iqtisodiy jihatdan mos kelmaydi.