Hujayra shikastlanishini patofiziologik asoslari

Etiologiya  
Bevosita (birlamchi) 1. Fizik (mexanik ta‟sir, yuqori va past harorat, ion nurlari, 
osmotik bosimni o„zgarishi). 
Mexanik omillar, hujayra strukturasi va subhujayra tuzilmalari membranasini 
buzadi. 
- haroratni o„zgarishi, m: hujayra yashayotgan muhit haroratini 45-50
o
S 
ko„tarilishi oqsillar, nuklein kislotalar denaturatsiyasi, lipoproteid komplekslar 
dekompozitsiyasiga sabab bo„ladi va hujayra membranasi o„tkazuvchanligini 
kuchaytirib yuboradi. Haroratni pasayishi, metobolitik jarayonlarni susayishi yoki 
butunlay buzilishiga, hujayra ichi suyuqligi kristallizatsiyasiga, bu esa membranani 
buzilishiga olib keladi. 

---

- hujayrada osmatik bosimni ortishi, unda to„la parchalanmagan organik 
moddalar va ionlar to„planishidan yuzaga keladi, natijada osmatik gradiyent natijasida, 
suyuqlik hujayra ichiga kiradi, oqibatda hujayra bo„kadi, shishadi va yoriladi. 
- hujayrada osmatik bosim pasayganda, hujayra suvsizlanadi, oqibatda burishib 
(piknoz) qoladi yoki o„ladi. 
- ion nurlar ta‟sirida erkin radikallar paydo bo„ladi, membranada oksidlanish 
jarayonlari kuchayib ketadi, hosil bo„lgan mahsulotlar hujayrani shikastlaydi. 
Ximik omillar asosan ekzogen harakterga ega bo„ladi, asosan organik va 
anorganik kislotalar, asoslar, og„ir metall tuzlari, ba‟zida metobolizm mahsulotlari. M: 
sianidlar sitoxromoksidaza faolligini susaytiradi, etonal fermentlarni ingibirlaydi, 
margumush tuzlari piruvat-oksidaza fermenti faolligini susaytiradi. 
Dori-darmonlarni noto„g„ri qo„llash ham hujayra shikastlanishi chaqirish 
mumkin, m: strofantin ko„p ishlatilganda, miokard membranasidagi K
+
va Na
+
nasoslari, 
ATF faza fermenti faolligini susaytiradi, insulinni ko„p ishlatilishi glikogen zahirasini 
keskin ozaytirib yuboradi. 
Biologik omillar hujayra faoliyatini, unda kechadigan metobolitik reaksiyalarni, 
hujayra o„tkazuvchanligi, membrana butunligi, fermentlar faoliyatini izdan chiqaradi. 
Shuningdek, allergik va immun jarayonlar ham hujayrani shikastlashi mumkin. 
2.Ximik (kislota, ishqor, past molekulyar organik birikmalar, fermentlar). 
3.Biologik (viruslar, bakteriyalar, soddalilar, zamburug„lar).