Hujayra shikastlanishini patofiziologik asoslari

Hujayra shikastlanishini quyidagi etaplarda ketadi: 
1) Boshlang„ich o„zgarishlar fazasi 
2) Qaytadigan o„zgarishlar fazasi 
3) Qaytmaydigan o„zgarishlar fazasi 
4) Nekroz yuzaga chiqish fazasi 
1-fazada fiziologik sharoitlarda O
2
diffuziya yo„li bilan mitoxondriya ichiga bemalol 
kira oladi, natijada elektronlar transport tizimida, mitoxondriya elektronning oxirgi 
akseptoriga aylanadi, bu nafas zanjiri deb ham ataladi. Bu zanjirda mitoxondriyani 
ichki membranasi orqali protonlarni vektor siljishi yuz beradi. 
Hujayrada protonlarni konsentratsion gradiyenti neorganik fosfat va 
ADFdan, ATF hosil bo„lishini, hamda Sa
+2
ni sitoplazmadan mitoxondriyaga o„tishini 
ta‟minlaydi. Bunda Na
+ 
va N
+
ionlari muhim rol o„ynaydi. 
Agar, hujayrada O
2
kamaysa yoki mitoxondriyaga butunlay kirmay qo„ysa, nafas 
zanjiri bo„yicha elektronlar transporti to„xtaydi, natijada protonlarni konsentratsion 
gradiyenti hosil bo„lmaydi. Ushbu gradiyentni yo„qolishi bir necha buzilishlarga olib 
keladi. 
1) Sa
+2
mitoxondriya ichiga kirishi keskin buziladi. 
2) Aksincha, Sa
+2
ni mitoxondriyadan 
sitoplazmaga chiqishi kuzatiladi, 
chunki 
u 
1000 
marta 
mitoxondriyada ko„p bo„ladi. 
3) Na
+
mitoxondriyadan chiqishi va 
ATF sintezi ham to„xtaydi. Bu 
jarayonlar bir necha daqiqa davom 
etadi. 
Bu holatda, hujayra sitoplazmasida 
AMF va RO
4
-3
konsentratsiyasi ko„payib 
ketadi: 
ATF 
= nisbati o„zgaradi, shu bilan 
birga Sa
+2
konsentratsiyasi ham ortib 
ADF+AMF
ketadi. 
Ma‟lumki, 
Sa
+2
proteinkinaza 
fermentini aktivlashtiradi, natijada noaktiv 
fosforilaza V, aktiv fosforilaza A ga 
aylanadi, bu esa glikogenni parchalaydi, 
buning natijasida sitoplazmada glikolizni 
birinchi substraktlari hosil bo„ladi. Bu 
vaqtda 
AMF, 
fosfofruktokinazani 
aktivlaydi, bu esa glikolizni yanada 
kuchaytiradi. Glyukozani parchalanishidan 

---

hosil bo„lgan piruvat kislota, oksidlanish dekorboksillanishga uchramaydi, natijada 
hujayrada atsetil –K
o
A hosil bo„ladi. 
RN ning pasayishi (N
+
kont. ortishi) hujayra sitoplazmasida quyidagi 
o„zgarishlarni chaqiradi, ya‟ni fosfofruktokinaza aktivligini pasayishiga, bu glikoliz 
intensivligini susayishiga olib keladi, bu paytda ATF sintezi sezilarli darajada ozayib 
ketadi, bu esa quyidagi o„zgarishlarga olib keladi: 
a) membrana o„tkazuvchanligini ortishiga, membrana orqali ionlarni passiv o„tishi 
kuzatiladi. 
b) mitoxondriyadan K
+
bilan birga suv ham chiqa boshlaydi. Suvning bunday siljishi 
endoplazmatik retikulum strukturasiga ta‟sir etadi va natijada kengayib ketadi. ATF 
kamayishi hisobiga, oqsil sintezi to„xtaydi, yadro xromatini periferiyaga tomon siljiy 
boshlaydi.