I- asosiy qism Siqilgan tabiiy gaz va suyultirilgan neft maxsulotlari uchun jixozlangan avtotransport vositalarining xavfsizligini ta’minlash

Asosiy qism
1.1. Siqilgan tabiiy gaz va suyultirilgan neft maxsulotlari uchun jixozlangan avtotransport vositalarining xavfsizligini ta’minlash
"CNG" qayta yo'naltirishlar. Boshqa maqsadlar uchun qarang CNG (ajralish).
Siqilgan tabiiy gaz o'rniga ishlatilishi mumkin bo'lgan yoqilg'idir benzin, dizel yoqilg'isi va suyultirilgan neft gazi (LPG). CNG yonishi yuqorida aytib o'tilgan yoqilg'iga qaraganda kamroq kiruvchi gazlarni ishlab chiqaradi. Boshqa yoqilg'ilarga nisbatan tabiiy gaz a bo'lgan taqdirda kamroq xavf tug'diradi to'kmoq, chunki u havodan engilroq va bo'shatilganda tezda tarqaladi. Biometan - tozalangan biogaz dan anaerob hazm qilish yoki axlatxonalar - ishlatilishi mumkin.
CNG asosan metan (CH) dan tashkil topgan tabiiy gazni siqish yo'li bilan ishlab chiqariladi₄), u egallagan hajmning 1% dan kamigacha standart atmosfera bosimi. U 20-25 MPa (2900-3600 psi) bosim ostida qattiq idishlarda saqlanadi va tarqatiladi, odatda silindrsimon yoki sferik shakllar.
CNG an'anaviy benzinda ishlatiladi /ichki yonish dvigateli O'zgartirilgan yoki CNG-ni ishlatish uchun maxsus ishlab chiqarilgan transport vositalarida yakka o'zi (ajratilgan), benzin tizimining diapazonini kengaytirish uchun (ikkita yonilg'i) yoki dizel (ikki yoqilg'i) kabi boshqa yoqilg'i bilan birgalikda. Tabiiy gaz bilan ishlaydigan transport vositalari tobora ko'proq foydalanilmoqda Eron, ayniqsa Pokiston,^[1] The Osiyo-Tinch okeani mintaqa, Hindiston poytaxti Dehli va shunga o'xshash boshqa yirik shaharlar Ahmedabad, Mumbay, Pune, Kolkata - shuningdek, Lucknow, Kanpur, Varanasi va boshqalar kabi shaharlardan ham foydalanish tobora ortib bormoqda Janubiy Amerika, Evropa va Shimoliy Amerika chunki benzin narxi ko'tarilmoqda.^[2] Yoqilg'i narxlarining yuqori bo'lishi va atrof-muhitga oid muammolarga javoban, CNG ham ishlatila boshlandi tuk-tuk, yuk mashinalari, tranzit va maktab avtobuslari va poezdlar.
Yoqilg'i saqlash idishlarining narxi va joylashishi CNG ni yoqilg'i sifatida kengroq / tezroq qabul qilish uchun asosiy to'siqdir. Shu sababli, shahar hukumati, jamoat transporti vositalari uni eng erta qabul qilganlar edi, chunki ular yangi (va odatda arzonroq) yoqilg'iga sarmoya kiritgan pullarni tezroq amortizatsiya qilishlari mumkin. Ushbu holatlarga qaramay, dunyoda CNG dan foydalanadigan transport vositalarining soni barqaror o'sib bormoqda (yiliga 30 foiz).^[3] Endi sanoatning barqaror o'sishi natijasida bunday yoqilg'ini saqlash xarajatlari tsilindrlar ancha maqbul darajaga tushirildi. Ayniqsa, CNG Type 1 va Type 2 tsilindrlari uchun ko'plab mamlakatlar konvertatsiya ehtiyojlari uchun ishonchli va tejamkor tsilindrlarni tayyorlashga qodir.^[
1994 yilgacha siqilgan gaz oddiygina suyultirilgan gaz deb atalar edi. Hozirgi vaqtda ushbu turdagi yoqilg'i avtoulovchilar orasida juda mashhur. Bu CNG, oddiy tabiiy gaz, metan, maxsus uskunada 20 MPa bosimgacha siqilgan va silindrlarga to'ldirilgan. Keyin ikkinchisi to'g'ridan-to'g'ri mashinaga o'rnatiladi va uning yonilg'i tizimiga kiritiladi.
Shunday qilib, siqilgan tabiiy gaz oddiygina suyultirilgan metandir. Pulni tejashdan tashqari, bu turdagi yoqilg'i juda ko'p afzalliklarga ega. CNG ning afzalliklari, jumladan, quyidagilarni o'z ichiga oladi:

2. 
   Gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalari, shuningdek, tabiiy gazda ishlaydigan markazlashtirilgan qozonxonalardan bexatar foydalanishga doir shoshilinch chora-tadbirlar to‘g‘risida
   

So‘nggi yillarda avtotransport vositalarini ekologik toza yoqilg‘i turlari, shu jumladan siqilgan tabiiy gaz bilan ta’minlash borasida qator tadbirlar amalga oshirilmoqda, avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalarining soni 670 taga yetdi va avtotransport vositalarining 50 foizdan ortig‘i muqobil yoqilg‘i sifatida siqilgan tabiiy gazdan foydalanmoqda.
Ushbu sohada xavfsizlik masalalarini tartibga solish uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalari tarmog‘ini rivojlantirish va avtotransport vositalarini siqilgan tabiiy gazga bosqichli o‘tkazish, hamda ularda gazballon asbob-uskunalarini xavfsiz ishlatishni ta’minlash qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 11-oktabrdagi 815-son qarori va “Transport vositalarini majburiy texnik ko‘rikdan o‘tkazish tartibini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2017-yil 22-dekabrdagi 1010-son qarori qabul qilindi.
Shu bilan birga, avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalarida gaz ballonlarini to‘ldirishda, gaz balloni uskunalarining birikkan joylari zichligi va ishonchliligini davriy sinovdan o‘tkazishda, shuningdek, jismonan va ma’nan eskirgan gaz ballonlaridan foydalanish oqibatida belgilangan talab va tartiblarni buzish holatlari uchramoqda.
Yuqorida qayd etilgan qoidabuzarliklar insonlar hayoti va salomatligiga zarar yetkazadigan, shu jumladan ko‘pincha o‘lim bilan tugaydigan baxtsiz hodisalarga sabab bo‘lmoqda. Xususan, 2018-yil 18-sentabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Buxoro viloyatining Kogon tumanida “G‘uzor-Buxoro-Nukus” A-380 avtomobil yo‘lining 201-kilometrida “Isuzu” yo‘lovchi avtobusida o‘rnatilgan gaz balloni portlagan. Buning oqibatida 5 kishi halok bo‘lgan, 21 kishi jarohatlangan.
Qozonxona uskunalaridan foydalanish ishonchliligini o‘rganish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar va ularni tabiiy gaz bilan ta’minlash tizimi zamonaviy talablarga javob bermaydi, energiya ta’minoti va energiya samaradorligi masalalariga yetarlicha e’tibor qaratilmayapti.
Siqilgan tabiiy gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalaridan yanada xavfsiz foydalanishni ta’minlash, ulardan foydalanishda baxtsiz hodisalarga yo‘l qo‘ymaslik, shuningdek, issiqlik energiyasi ishlab chiqaradigan qozonxonalardan foydalanish ishonchliligi va samaradorligini oshirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalari va gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalarini, shuningdek, tabiiy gazda ishlaydigan markazlashtirilgan qozonxonalarni xatlovdan o‘tkazish hamda ularning ishonchliligi va xavfsizligini oshirishga doir takliflar tayyorlash bo‘yicha 1-ilovaga* muvofiq Respublika komissiyasi tashkil etilsin.
2. Quyidagilar Respublika komissiyasining (A.J. Ramatov) asosiy vazifalari etib belgilansin:
a) gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalari bo‘yicha:
standartlar va texnik reglamentlar talablariga javob beradigan hamda sertifikatlangan siqilgan tabiiy gaz ballonlaridan foydalanilishi yuzasidan ularni yalpi xatlovdan o‘tkazish;
tashkiliy-huquqiy shaklidan qat’iy nazar har bir yuridik shaxs va jismoniy shaxslar avtomobil transportining texnik holatini bosqichma-bosqich ko‘rikdan o‘tkazish;
har bir avtomobil transportining texnik ko‘rik talablari, ularda foydalanilayotgan gaz ballonlarining ishonchliligi va xavfsizligi talablariga mos kelishi yuzasidan dalolatnoma tuzilishini ta’minlash;
b) avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalari bo‘yicha:
foydalanilayotgan texnologik uskunalar (kompressorlar) va boshqa vositalarning loyiha hujjatlari talablariga, ayniqsa, yong‘in va portlash xavfsizligini ta’minlash talablariga, shuningdek, litsenziya talablari va shartlariga rioya etilishi yuzasidan ularni yalpi xatlovdan o‘tkazish;
avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalari ulardan foydalanishda sanoat xavfsizligi kurslarida o‘qigan malakali mutaxassislar va ishchi-xodimlar bilan ta’minlanganini o‘rganish;
avtomobillarni gaz bilan to‘ldiradigan har bir kompressor stansiyasining sanoat xavfsizligi, loyiha parametrlari, litsenziya talablari va shartlariga rioya etish talablariga mos kelishi yuzasidan dalolatnoma tuzilishini ta’minlash;
v) markazlashtirilgan qozonxonalar bo‘yicha:
markaziy qozonxonalar va ularni tabiiy gaz bilan ta’minlash tizimlari, shu jumladan gaz taqsimlash punktlarining yong‘in xavfsizligi texnik talablariga mos kelishi yuzasidan yalpi xatlovdan o‘tkazish;
yoqilg‘i-energetika resurslarini iste’mol qilish borasida foydalanilayotgan uskunalarning ishonchliligi va samaradorligini, talab etilgan malakaga ega xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning mavjudligini tahlil qilish;
marakazlashtirilgan har bir qozonxonaning sanoat va yong‘in xavfsizligi talablariga mos kelishi, shuningdek, ayniqsa kuz-qish mavsumida uzluksiz ishlashga tayyorligi bo‘yicha dalolatnoma tuzilishini ta’minlash.
3. Gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalari, avtomobillarni gaz bilan to‘ldirish kompressor stansiyalari, shuningdek, markazlashtirilgan qozonxonlarni xatlovdan o‘tkazish bo‘yicha 2, 2a va 2b-ilovalarga* muvofiq hududiy komissiyalar tashkil etilsin.
Respublika komissiyasi ishchi organining funksiyalari, o‘tkazilgan xatlov natijalari bo‘yicha dalolatnomalarni rasmiylashtirgan holda hududiy komissiyalar tomonidan amalga oshirilishi belgilab qo‘yilsin.
4. Belgilansinki:
a) mulkchilik shaklidan qat’i nazar, gaz ballonlari bilan jihozlangan va yo‘lovchilarni tashish uchun mo‘ljallangan avtobuslar, mikroavtobuslar va yengil avtotransport vositalari (taksilar) 2018-yil 1-dekabrgacha, jismoniy shaxslarning avtotransport vositalari hamda tashkilotlarning gaz ballonlari bilan jihozlangan hamda ishlab chiqarish jarayonida va yuklarni tashishda foydalaniladigan maxsus texnikasi — texnik ko‘rikni o‘tkazishning belgilangan muddatlarida xatlovdan o‘tkaziladi.

2.