I -bob. Sport tashkilotini boshqaruv faoliyatiga asosiy yondashuvlar

1.2 Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi boshqaruv faoliyati

Sport zamonaviy jamiyat hayotining ajralmas qismi, ko'plab odamlarning faol havaskorlik va kasbiy faoliyati sohasidir. Jamiyat rivojlanishi bilan sportning ijtimoiy roli va ijtimoiy ta’sir darajasi oshib boradi, funktsiyalari kengayib boradi, sportning butun tizimi va sport tashkilotlari faoliyati murakkablashadi. So‘nggi yillarda ham umuman sportni rivojlantirish, ham alohida tashkilotlar faoliyatini boshqarish asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Uni hal qilishning murakkabligi shundaki, sportni rivojlantirishni samarali boshqarishning ahamiyati ortib borishi bilan birga, bu muammo eng kam o'rganilganlardan biri hisoblanadi, chunki hozirgacha olimlar mashg'ulotlar jarayonining "texnologiyasi" ga e'tibor qaratishgan. [1].

Shu bilan birga, iqtisodiyotda to'plangan tajriba shuni ko'rsatadiki, agar "texnologiya" ni takomillashtirish bilan bir qatorda boshqaruv tizimi va boshqaruv ishlarini takomillashtirish bo'lsa, inson faoliyatining har qanday sohasida sezilarli yutuqlarga erishish mumkin. Bu borada sport sohasi ham bundan mustasno emas. Shu bois tizimning barcha darajalarida boshqaruv va boshqaruv mehnati samaradorligini oshirish eng muhim vazifalardan biridir.
Sport tashkilotlarini boshqarishni takomillashtirish menejment faoliyatining umumiy tushunchalari va tajribasidan ajratilgan holda, umuman menejment sohasidagi fan va amaliyot yutuqlarini umumlashtirmasdan va foydalanmasdan yetarli darajada samarali bo‘lishi mumkin emas. Hatto K.Marks menejment odamlarning faoliyati va o'zaro ta'siri amalga oshiriladigan har bir tashkilotning immanent xususiyati ekanligini ta'kidladi. Har qanday bevosita ijtimoiy ish yoki qo'shma ishni boshqarish kerak.
Ma’lumki, har qanday faoliyat, jumladan, jismoniy tarbiya va sport sohasidagi faoliyat nafaqat kimning harakat qilishi va nimaga yo‘naltirilganligiga, balki qanday qonuniyatlar, tamoyillar, usullar, usullar, usullar, vositalar qo‘llanilishiga ham bog‘liq. Bizning tadqiqotimizning markaziy kontseptsiyasi boshqaruv faoliyati bo'lib, klassiklar uni sub'ekt va ob'ekt, maqsad, harakatlar tizimi, vositalar va yakuniy natijani o'z ichiga olgan tizim sifatida ko'rib chiqdilar [2].
Boshqaruv faoliyatining sub'ekti va ob'ekti odamlar bo'lganligi sababli, biz uni ijtimoiy boshqaruv turiga kiritishimiz mumkin va shuning uchun uning metodologiyasini olishimiz mumkin. Eng muhimi, bizni bu jihatdagi printsiplar qiziqtiradi, ular ikki guruhga bo'lingan. Bulardan birinchisi menejment mazmunini belgilovchilardir. Bularga siyosiy yondashuv, xolislik va izchillik, oshkoralik tamoyillari kiradi. Keyingi guruh boshqaruv jarayonini tashkil etish tamoyillaridan iborat. Ular orasida: asosiy bo'g'in tamoyillari, muammoga yo'naltirilganlik, yakuniy maqsadga yo'naltirilganlik, konkretlik [6].
Qayta aloqa printsipi alohida e'tiborga loyiqdir, ularsiz tashkilotning mavjudligini tasavvur qilib bo'lmaydi, chunki ob'ektni boshqarish signallariga qanday munosabatda bo'lishini bilmasdan qanday boshqarish mumkin? Teskari aloqa nazorat sub'ekti va ob'ektiga joylarni o'zgartirish imkonini beradi. Bu markazdan amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan islohotlarni sekinlashtirishi yoki tezlashtirishi, obyektni boshqaruv sub’ektiga aylantirishi mumkin bo‘lgan jamoatchilik fikri misolida yaqqol ko‘rinadi.
Jismoniy tarbiya va sport mashg'ulotlari boshqalardan ko'ra ko'proq odamga qaratilganligi, aslida dam olish, uni o'zini o'zi boshqarish va yaratishga yo'naltirishini ham o'ziga xos xususiyatlarni o'z ichiga olishi kerak.
Jismoniy tarbiya va sport sohasida malakali kadrlar tayyorlash, ta’lim jarayonini xalqaro standartlarga moslashtirish va boshqaruv tizimini raqamlashtirish, pedagogik va ilmiy salohiyatni yanada oshirish hamda ilmiy-tadqiqot ishlari sifatini tubdan yaxshilash, ilg‘or xorijiy sport-ta’lim texnologiyalarining transferini amalga oshirish orqali yuqori natijalarga erishish maqsadida:
1.O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti (keyingi o‘rinlarda – Universitet) hamda uning filiallarida:
ta’lim dasturlari xalqaro reytingda yuqori bo‘lgan xorijiy oliy ta’lim muassasasining dasturiga ko‘ra shakllantirilsin, jahondagi yetakchi oliy ta’lim muassasalari bilan hamkorlikda talabalarning akademik almashinuvini ta’minlash hamda ta’lim olishiga keng sharoit yaratish uchun bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklari akkreditatsiyadan o‘tkazilsin;
talabalarda sport mahoratini doimiy ravishda yuksaltirish hamda ularning personaltrayektoriyalar bo‘yicha variativ (o‘zgaruvchan) o‘quv rejalari asosida ta’lim olishlari uchun o‘quv jarayoni kredit-modul tizimi asosida tashkil etilib, mazkur tizim 2024/2025 o‘quv yiliga qadar to‘liq joriy qilinsin;
2024/2025 o‘quv yiliga qadar barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklariga oid malaka talablari qayta ko‘rib chiqilsin, shu jumladan, bitiruvchi bakalavr va magistrantlarning bilimi, mahorati va pedagogik ko‘nikmalarini baholovchi kompetensiyalarni sertifikatlash tizimi joriy qilinsin.
2. Belgilab qo‘yilsinki, 2023/2024 o‘quv yilidan boshlab Universitet va uning filiallarida:
bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklari xalqaro standartlardan kelib chiqib maqbullashtiriladi hamda bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklari 1-ilovaga muvofiq joriy qilinadi;
“Sport faoliyati (faoliyat turlari bo‘yicha)” bakalavriat ta’lim yo‘nalishiga kamida ikkinchi sport razryadiga ega bo‘lgan, “Sport turining alohida yo‘nalishlari” magistratura mutaxassisligiga esa kamida O‘zbekiston sport ustaligiga yoki O‘zbekiston grossmeysterligiga nomzod sport razryadiga ega bo‘lgan abituriyentlar qabul qilinadi;
o‘quv mashg‘ulotlari va mahorat darslarini o‘tkazish hamda o‘quv jarayonida ishtirok etish uchun sport federatsiya (assotsiatsiya)larining yetuk malaka va tajribaga ega bo‘lgan mutaxassislari jalb qilinadi;
“Menejment (jismoniy tarbiya va sport menejmenti)”, “Menejment (sport tadbirlarini tashkil etish va boshqarish)” va “Marketing (sport marketingi)” bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari bitiruvchi talabalarining amaliyoti yashash hududidagi mahallalarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 11 apreldagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-201-son qarorida belgilangan tegishli sport turlari bo‘yicha ommaviy sport musobaqalarini tashkil qilish orqali amalga oshiriladi;
iqtidorli (qoida tariqasida, a’lo baholarga bitirgan) bitiruvchilarning bitiruv oldi amaliyoti ularni milliy terma jamoalarning xorijda o‘tkaziladigan o‘quv-yig‘in mashg‘ulotlari hamda xalqaro musobaqalar jarayoniga jalb etish orqali tashkil etiladi;
talabalarning o‘zlashtirgan bilimi, malaka va ko‘nikmalarini amaliyotda qo‘llash darajasidan kelib chiqib, iqtidorli bitiruvchilarga sport bo‘yicha hakam hamda ikkinchi toifali trener malaka toifasini belgilovchi guvohnoma beriladi.