I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot
Download 3.43 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Keys. Mayoqlar ommaviy mahsulotmi
- “Tekinxo`rlar” muammosi tufayli, xususiy
- Harajatlar va daromadlarni tahlil qilishning murakkab jihati
- Keys stadi hayot qiymati qancha
- Umummilliy resurslar fojeasi
- Ayrim muhim umumiy resurslar
|
Qashshoqlikka qarshi kurashish. Ko`pgina davlat dasturlari nochorlarga yordam berishga yo`naltirilgan. Ijtimoy himoya qilish tizimi (rasman yordamga muhtoj oilalarga vaqtincha ko`mak deb nomalanadi) ayrim nochor oilalarga katta bo`lmagan daromadni ta’minlab beradi. Undan tashqari oziq-ovqat talonlari dasturi kam daromadli kishilarga oziq-ovqat mahsulotlarini xarid qilishni subsidiyalaydi, shuningdek turli xil uy joy bilan ta’minlash davlat dasturlari ularni yashash joylari bilan ta’minlab beradi. Qashshoqlikka qarshi kurashishga yo`naltirilgan ushubu dasturlar moliyalviy jihatdan barqaror bo`lgan oilalar tomonidan to`lanadigan soliqlar hisobiga moliyalashtiriladi. Iqtisodchilar qashshoqlikka qarshi kurashishda davlatning tutgan roli borasida o`zaro hamfikr emaslar. Biz mazkur masalani atroflicha o`rganib chiqishimizga qaramasdan hozir muhim bir jihatga e’tibor qaratamiz: qashshoqlikka qarshi kurashish tarafdorlari, ushbu kurashishni ommaviy mahsulot hisoblashadi. Hatto, barcha qashshoqlik mavjud bo`lmagan jamiyatda yashashni hohlasada, qashshoqlikka qarshi kurashish umuman olganda “yaxshi” tadbir emas, sababi bu masalalar shaxsiy tartibda amalga oshirilishi zarur. Qashshoqlikni bartaraf etish maqsadida, aytaylik, kimdur boy kishilar jamiyatini tashkil etdi. Ular ommaviy mahsulotlar taqdim etishadi. Bu iste’molda cheklangan mahsulot bo`lmaydi: biror kishini qashshoqlik mavjud bo`lmagan
409
jamiyatda yashashi boshqa bir kishini ana shu jamiyatda yashashiga to`sqinlik qilmaydi. Bu iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ham ega bo`lmaydi: qashshoqlik bartaraf etilgandan so`ng kimdur, xech kim bundan mahrum etilmaydi. Natijada, “tekinxo`rlar” qashshoqlikka qarshi kurashishda ishtirok etmasdan turib qashshoqlik mavjud bo`lmagan sharoitda yashash imkoniyatiga ega bo`lishadi. “Tekinxo`rlar” muammosi tufayli qashshoqlikni xususiy homiylik yordamlari hisobidan bartaraf etish, turgan gapki, mumkin emas. Shu bilan birga, davlatni aralashuvi ushbu masalani hal etishi mumkin. Nochorlarni hayot tarzini ko`tarishni ko`zlab boylarni soliqqa tortish hammasini yaxshilashi mumkin. Nochorlar baxtli – sababi ular yaxshi hayot tarziga ega bo`lishayapti, boylar baxtli – sababi ular qashshoqlar nisbatan kam bo`lgan jamiyatda yashashni yaxshi ko`rishadi. Keys. Mayoqlar ommaviy mahsulotmi? Ba’zi bir mahsulotlar sharoitga qarab ommaviy mahsulotdan shaxsiy mahsulotga aylanishi mumkin. Masalan, agar mushakbozlik aholisi ko`p bo`lgan shaharda o`tkazilsa u ommaviy mahsulotdir. Shu bilan birga, bu tadbir Uolt Disney Uorld kabi shaxsiy ko`ngilochar xiyobonlarda o`tkazilsa mushakbozlik xxususiy mahsulotga ko`proq to`g`ri keladi, sababi xiyobonga kirish uchun alohida to`lov amalga oshiriladi. Boshqa bir misol sifatida mayoqni ko`rishimiz mumkin. Iqtisodchilar anchadan beri mayoqlarni ommaviy mahsulot namunasi sifatida ishlatib kelishayapti. Mayoqlar dengizda ma’lum bir hududlarni yoritib beradi va ular yordamida suv kemalari begona suv hududlaridan xalos bo`lishadi. Mayoqlarni kema kapitaniga beradigan foydasi ist’emoldan mahrum qilish xususiyatiga ham cheklanganlik xususiyatiga ham ega emas, shuning uchun ham har bir kapitan mayoqlardan yo`l yorituvchi vosita sifatida foydalanib ularga haq to`lamasdan mustaqil harakat qilishlari mumkin.
410
uchun zarur bo`lgan mayoqlar bilan ta’minlab bera olishmaydi. Aynan shu sababli hozirda ko`pchilik mayoqlar davlat nazoratida bo`lib qolmoqda. Shu bilan birga, ayrim holatlarda mayoqlar xususiy mahsulotlarga yaqin bo`lishadi. 19-asrda Angliya qirg`oqlarida, masalan, bir qator mayoqlar xususiy mulk sifatida boshqarib kelingan. Mayolardan foydalanish uchun kema kapitanlari emas, balki yaqin atrofdagi port egalari haq to`lashgan. Agarda port egalari mayoq uchun haq to`lashmasa, mayoq egalari uni o`chirib qo`yishgan va kemalar, turgan gapki, bu portda to`xtamasdan o`tishgan. U yoki bu mahsulot ommaviy mahsulotga mansub ekanligini aniqlashda, avvalo uni egasi kim ekanligiga va ushbu benefitsiarlar iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ega yoki yo`qligiga e’tibor qaratish zarur. Qachonki mahsulot iste’molchilari soni ko`p va ulardan u yoki bunisini ajratish imkoni bo`lmasa “tekinxo`rlar” muammosi yuzaga keladi. Agar mayoq bir qancha kapitanlarga xizmat ko`rsatsa bu ommaviy mahsulot, va shu bilan birga u birgina port egasiga xizmat ko`rsatsa xususiy mahsulot hisoblanadi.
Shu vaqtgacha biz ko`rib chiqDilshodki, xususiy bozorlar samarali miqdorda ta’minlay olmaganligi sababli ommaviy mahsulotlarni davlat ta’minlab beradi. Shu bilan birga, davlat faqatgina birinchi qadamni qo`yish funktsiyasini bajarishi ham mumkin. Keyinchalik esa davlat qaysi ommaviy mahsulotlarni qancha hajmda etkazib berish kerakligini ko`rsatib berishi zarur. Aytaylik, davlat yangi shosseni qurish loyihasini – ommaviy mahsulotni (xizmatni) ko`rib chiqayapti. Shosse qurilishi to`g`risida yakuniy xulosaga kelishdan oldin, davlat, shosseni unga ketadigan harajatlar va keyinchalik uni faoliyatini ta’minlash harajatlari bilan ishlatishi mumkin bo`lganlardan kelib tushuvchi foydani ko`rib chiqishi lozim. Bu qarorga kelishdan oldin davlat,
tovar yalpi foydasini aniqlab beradigan tadqiqotni olib borish uchun iqtisodchilar va injenerlar komandasini jalb qilishi mumkin. Harajatlar va daromadlar tahlili o`ziga xos murakkab jarayon. Shosse 411
kelgusida barcha uchun bepul foydalanishga mo`ljallanganligi sababli uning qiymatini (yoki foydalilik darajasini) aniqlovchi narx mavjud emas. Kishilardan shunchaki ular shosseni qanchaga baholashlarini so`rash ishonchli emas, anketalash ham samarali usul emas, sababi so`rovda qatnashuvchilar haqiqiy bahoni berish uchun moddiy rag`batga ega bo`lmaydilar. Shossedan kelajakda foydalanishi mumkin bo`lganlarda uni daromadlilik darajasini oshirishga ko`proq rag`bat bor. Shosseni qurilishidan zarar ko`rishi mumkin bo`lganlarda esa shosse qurilishiga ketadigan harajatlarni oshirib ko`rsatishga va uni qurilishini to`xtatishga rag`bat mavjud. Ommaviy mahsulot (xizmat) larni samarali tarzda taqdim etish, o`z o`zidan, xususiy mahsulot (xizmat) larni taqdim etishga qaraganda bir muncha mushkulroq. Xususiy mahsulot xaridorlari bozorga chiqishganda ular o`zlari to`lay olishi mumkin bo`lgan narxga qarab fikr yuritishadi. Shu bilan birga sotuvchilar o`z harajatlarini o`zlari qabul qilishlari mumkin bo`lgan narx yordamida ko`rsatishadi. Muvozanat nuqtasi esa resurslarni samarali taqsimlash nuqtasi bo`lib, u barcha ma’lumotlarni o`zida aks ettiradi. Ommaviy mahsulotlarda, bundan farqli o`laroq, harajatlar va daromadlar tahlilchilari davlat ommaviy mahsulotlarni qanday va qancha miqdorda ta’minlashi bo`yicha hech qanday baho signallariga ega bo`lishmaydi. Ularning harajatlar va daromadlar to`risidagi xulosalari, nari borsa, eng yaxshi taxminiy xulosalar, xolos. Keys stadi hayot qiymati qancha? Tasavvur qiling, siz xalq deputatlari mahalliy kengashga a’zo sifatida saylandingiz. Shahar injeneri yoningizga shunday bir taklif bilan keldi: shahar 10 000 so`m sarflab, hozirda faqat STOP belgisi qo`yilgan markaziy ko`chadagi chorrahada svetofor o`rnatishi va uni keyinchalik boshqarishi mumkin. Svetoforning ustun jihati - harakat havfsizligi oshiriladi. Injenerni ilgarigi shunga o`xshash chorrahalardagi loyihalar tahlili asosidagi bahosiga ko`ra svetofor faoliya muddati davomida o`lim bilan tugaydigan yo`l-harakati hodisalari darajasini 1,6 foizdan 1.1 foizgacha tushiradi. Siz bunga mablag` sarflaysizmi? 412
Ushbu savolga javob topish uchun siz harajatlar va daromadlar tahliliga murojaat etishingizga to`ri keladi. Biroq siz darhol o`ziga xos qarshilikka duch kelasiz: agar siz foydalilik darajasini hisoblamoqchi bo`lsangiz, harajatlar va daromadlar bir xil kattaliklarda (o`lchovlarda) hsoblanishi lozim. Qiymat pul birligida (so`mda) o`lchanadi, biroq svetofor keladigan foyda inson hayotini saqlab qolish pul birligida o`lchanmaydi. Qabul qilinishi lozim bo`lgan qarorni aniqlash uchun siz so`mni inson hayotidagi o`lchamini aniqlashingiz zarur bo`ladi. Dastavval siz inson hayoti bebaho deb o`ylashni hohlashingiz mumkin, qolaversa siz o`zingizni yoki biror bir sevimli kishingizni hayoti uchun o`z hohishingiz bilan sarflashingiz mumkin bo`lgan pulning qiymati yo`q. Bu shundan dalolat beraDilshodi, inson hayoti pulda (so`mda) qiymatga ega emas. Biroq bu javob harajatlar va daromadlar tahlili uchun o`ta mavhumdir. Agar biz rostdan ham inson hayoti uchun cheksiz qiymatliklarni sarflamoqchi bo`lsak, u holda har bir ko`cha burchagida svetor o`rnatib chiqishimiz va barcha yangi yirik
yuk avtomashinalariga eng so`nggi
havfsizlik funktsiyalarini joylashtirishimiz lozim bo`ladi. Ustiga ustak, svetoforlar har bir burchakda emas va kishilar ko`p holatlarda havfsizlik yostiqchasi yoki tormoz tizimini bloklanishiga qarshi mexanizmga ega bo`lmagan, qimmat bo`lmagan avtomobillarga haq to`lashni afzal ko`rishadi. Ommaviy mahsulotlar yoki xususiy mahsulotlar to`g`risidagi har ikki qarorda ham ko`proq iqtisod qilish maqsadida hayotimiz bilan tavakkal qilishga tayyor bo`lamiz. Inson hayoti so`mdagi ekvivalentga ega emas degan qarorni qabul qilgandan so`ng qanday qilib bu qiymatni aniqlab olishimiz mumkin? O`lim to`g`risida da’vo qilgan taraf harajatlarini qoplab berish maqsadida “agar vafot etgan shaxs tirik bo`lganda qancha mablag` ishlab topishi mumkinligini aniqlash” usuli sudlar tomonidan qo`llanilib kelinadi. Iqtisodchilar bu usulni ko`p holatlarda tanqid qilishadi, sababi bu usul hayotni yo`qotishning
boshqa qiymatliklarini e’tiborga olmaydi. Shunday qilib, bu usul g`alati 413
ko`rsastkichni o`zida aks ettiradi, go`yoki nogiron yoki pensionerning hayoti hech qanday qiymatga ega emasdek. Inson hayotini baholashning eng yaxshi usuli bu – inson o`z hayotini yo`qotish uchun mavjud bo`lgan tavakkalchilik va bunga to`lanishi lozim bo`lgan haq miqdorini bilishdir. O`lish tavakkalchiligi, masalan, ish joyiga qarab baholanadi. Osmono`par binolardagi quruvchilar o`z ish joylarida ofis ishchilariga qaraganda ko`proq tavakkalchilikka duch keladilar. Iqtisodchilar ko`proq va kamroq tavakkalchililik darajasiga, ta’lim sifatiga, tajribaga va boshqa ish haqini belgilab beruvchi faktorlarga qarab kishilar o`z hayotlarini qanchaga baholashlari mumkinligi haqida ba’zi bir tushunchalarga ega bo`lishlari mumkin. Ushbu usulni qo`llab o`tkazilgan tadqiqotlarga ko`ra inson hayoti qiymati 10 million so`mga baholanishi to`g`risida xulosaga kelingan. Endi biz, yuqorida keltirib o`tilgan misolimizga qaytib shahar injenerining taklifiga munosabat bildirishimiz mumkin. Svetofor inson haytini saqlab qolish tavakkalchiligi darajasini 0,5 foizgagina yaxshilaydi. Shunday qilib, svetovor o`rnatilishidan kutilishi mumkin bo`lgan foyda 50 000 so`m (yoki 0,005*10 million so`m) ni tashkil etadi. Bu ko`rsatkich loyiha xarajjati bo`lgan 10 000 so`mdan bir muncha ko`p, demak siz loyihani tasdiqlashingiz mumkin. 18.3.Umumiy resurslar Umumiy resurslar, xuddi ommaviy mahsulotlar kabi iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega emas: ular iste’mol qiluvchilar uchun mavjud va bepul. Shu bilan birga umumiy resurslar cheklanganlik xususiyatiga ega: biror kishining umumiy resurslarni iste’mol qilishi boshqa bir kishining ularni iste’mol qilish imkoniyatlarini pasaytirib yuboradi. Shunday qilib, umumiy resurslar yangi muammolarni keltirib chiqaradi. Atroflicha o`rganib chiqilgandan so`ng siyosatchilar umumiy resurslarni qanday hajmda iste’mol qilinayotganligi haqida qayg`urishlari lozim. Bu masalani
O`rta asrlardagi kichik bir shaharcha hayotini ko`rib chiqamiz. Shaharchada 414
mavjud ko`pgina iqtisodiy faoliyat turlaridan eng muhimlaridan biri - bu qo`y etishtirish edi. Shahardagi ko`pgina oilalar qo`ylarni etishtiruvchi xo`jalikkka (fermalarga) ega edilar, ular qo`ylarning yunglarini keyinchalik kiyim-kechak sifatida ishlatish uchun sotishar edi. Bizni hikoyamiz boshlangan vaqtda quylar ko`pgina vaqtlarini shaharni qamrab olgan Umumiy Maydon deb nomalnuvchi umumiy yerlarda (yaylovlarda) yotib o`tkazishar edi. Shaharda hech bir oila o`zining shaxsiy yer maydoniga ega emas edi. Buning o`rniga aholi kollektiv (jamoa) yer maydonlariga (yaylovlariga) ega bo`lib, o`z qo`ylarini mazkur yerlarda boqishar edi. Kollektiv (jamoa) mulki yaxshi samara beradi, chunki yerlar yaxshi ko`rinishda saqlanadi. Kishilar o`zlari uchun shaxsiy yer maydonlarini ajratib olgunlariga qadar Umumiy Maydon iste’moldan cheklanmagan xususiyatga ega edi va kishilarni qo`y etishtirishlarida hech qanday to`siqlar mavjud emas, bir so`z bilan aytganda hamma baxtli edi. Yillar o`tishi bilan shaharcha aholisi soni ham unga baravar ravishda Umumiy Maydonda boqilayotgan qo`ylar soni ham ortib borar edi. Yer maydonining o`zgarmas hajmida qo`ylar sonini ortib borishi erni o`zini o`zi qayta tiklash qobiliyatini kamaytirib borar edi. Oxir oqibat yerni tarkibi shu darajada yomonlashib ketdiki natijada u o`zining hosildorlik darajasini butkul yo`qotdi. Ekinlarsiz Umumiy Maydonda qo`ylarni etishtirish imkonsiz va qachonlardir rivoj topgan yung etishtirish sanoati o`z o`zidan yo`qolib boradi. Ko`pgina oilalar o`zini o`zi ta’minlash uchun daromad manbaalarini yo`qotishadi. Xo`sh, ushbu muammoni yuzaga kelish sabablari nima? Nega cho`ponlar qo`ylar sonini Umumiy Maydonni ishdan chiqarish darajasigacha o`sishiga yo`l qo`yishdi. Muammo shundaki, ommaviy va xususiy rag`batlar (manfaatlar) tubdan farq qiladi. Hosildor erlar sifatini saqlab qolish cho`ponlarning birgalikdagi jamoaviy xarakatlariga bog`liq. Agar cho`ponlar birgalikda harakat qilishganida edi, ular qo`ylar sonini Umumiy Maydon quvvati etadigan darajada saqlab qolishlari 415
mumkin edi. Biror bir oila uning qo`ylari sonini kamaytirishdan manfaatdor emas, lekin har bir qo`ylar guruhi aslida umumiy muammoning alohida bir bo`lagi hisoblanadi. Aslini olganda, umummilliy resurslar fojeasi tashqi ta’sirlarni o`rganmaganlikdan kelib chiqadi. Bir oilaning qo`ylari umumiy maydonda boqilganda bu o`z o`zidan ikkinchi bir oila qo`y boqishi mumkin bo`lgan yer maydoni sifatini yomonlashtiradi. Kishilar yaylovda qancha qo`y boqish mumkinligini aniqlashayotganda bu kabi tashqi masalalarga befarqlik bilan yondoshishadi, natijada qo`ylarning umumiy soni haddan ziyod ortib ketadi. Agar muammo ilgariroq ko`rib chiqilganda shahar aholisi buning echimini turli usullar bilan topgan bo`lishar edi. Buni har bir oiladagi qo`ylar sonini cheklash, ularning ma’lum bir soni uchun soliq joriy etish yoki qo`ylarning ma’lum bir sonini boqish huquqini auktsion savdolarida sotish kabi usullar bilan tartibga solish mumkin edi. Ya’ni o`rta asrlardagi shahar qo`ylar sonini haddan ziyod ortib ketishi muammosini zamonaviy jamiyat atrof muhitni ifloslanishiga qarshi kurashayotgan usullar orqali bartaraf etishi mumkin edi. Buning ustiga er bilan bog`liq holat uchun yana ham soddaroq usullar mavjud: shahar yer maydonini barcha oilalarga teng bo`lib berishi mumkin edi. Har bir oila o`z er maydonini to`siqlar bilan chegaralashi, keyinchalik uni chorva sonining haddan ziyod ko`p bo`lishidan himoyalashi mumkin edi. Shunday qilib, er umummilliy resurs emas, balki xususiy mulkka aylana boshlaydi. Bu narsa aslida 17-asrda Angliyada o`rab olish vaqtida yuz berdi ham. Umummilliy resurslar fojeasi umumiy saboqqa ega: qachonki biror kishi umumiy resursdan foydalanganda, u albatta boshqalarning undan foydalanish imkoniyatlarini kamaytiradi. Aynan mana shu salbiy samara tufayli umummilliy resurslardan ehtiyotsizlik bilan foydalaniladi. Davlat umummilliy resurslar iste’molini kamaytirish maqsadidida ushbu muammoni tartibga solish choralari yoki soliqlar orqali hal etishi mumkin. Boshqa tarafdan olib qaralganda, davlat gohida umummilliy resursni xususiy mulkka aylantirishi ham mumkin. Bu hikoya (dars) ming yillar davomida barchaga saboq bo`ldi. Qadimgi 416
grek faylasufi Aristotel umummilliy resurslar haqida shunday degan: “Barcha uchun birdek mavjud bo`lgan ne’matlarga odatda kamroq e’tibor beriladi, sababi kishilar o`zining shaxsiy buyumlariga boshqalar bilan birgalikda egalik qilayotgan buyumlariga qaraganda ko`proq hurmat bajo keltirishadi”. Ayrim muhim umumiy resurslar Umumiy resurslardan foydalanishning ko`pgina misollari mavjud. Deyarli barcha holatlarda umummilliy resurslar fojeasidagi kabi muammo yuzaga keladi. Alohida shaxslar umumiy resurslardan haddan ziyod ko`p foydalanishadi. Davlat, aksariyat hollarda, haddan ziyod ko`p foydalanish muammosini engillashtirish maqsadida ularning xulq-atvorlarini tartibga soladi yoki turli yig`imlar joriy etadi.
oqilona himoya qilishmaydi. Qat’iy tartibga solish choralari yoki atrof-muhitni ifloslantirganlik uchun soliqlar bilan bartaraf etilishi mumkin bo`lgan ifloslanish salbiy tashqi ta’sir hisoblanadi. Bozorning ushbu salbiy jihatini jamiyatning umumiy muammosi sifatida ko`rish mumkin. Toza havo va toza suv huddi ochiq hosildor erlar kabi, atrof-muhitning haddan ziyod ifloslanishi esa huddi chorvani haddan ziyod ortib ketishi kabi umumiy resurslardir. Atrof-muhitning haddan ziyod ifloslanishi umummilliy resurslar fojeasining zamonaviy ko`rinishidir. Tirband avtomobil yo`llari. Yo`llar yoki ommaviy mahsulot yoki umumiy resurs bo`lishi mumkin. Agar yo`llar tirband bo`lmasa, u holda bir kishining undan foydalanishi boshqa bir kishining foydalanishiga halaqit qilmaydi. Bu holatda mahsulot iste’molda cheklanganganlik xususiyatiga ega bo`lmaydi va yo`l ommaviy mahsulot bo`lib qoladi. Shu bilan birga, agar yo`llar tirband bo`lsa, u holda bu yo`ldan foydalanish salbiy tashqi ta’sirni beradi. Agar biror kishi ushbu yo`ldan yursa, yo`l yana ham tor bo`lib, boshqa kishilarni sekinroq yurishga majbur etadi. Bu holatda yo`l umumiy resurs hisoblanadi. Davlat tomonidan yo`llarda avtomobillar tirbandligi muammosini bartaraf etish yo`llaridan biri bu haydovchilarga shaharlararo transport qatnovlariga soliq solish. Shaharlararo transport qatnovlariga soliq solish o`z mohiyatiga ko`ra Blumberg rejasi Ko`pchilik iqtisodchilar yo`l harakatini tartibga solish mexanizmi sifatida yo`l narxini yoqlab chiqishdi. Yaqinda ular Nyu York Shahar merini bunga ko`ndirishdi.
417
tirbandlikni tartibga soluvchi soliqdir. Ba’zida, xuddi mahalliy yo`llarda bo`lgani kabi, qatnovlar uchun soliq solish amaliy echim bo`lmay qoladi, sababi soliq summasi juda yuqoridir. Biroq, London shahri to`lov hajmini oshirish usulini tirbandlikni bartaraf etishdgi eng muhim usul deb topdi. Gohida tirbandlik kunning ma’lum bir qismidagina muammo bo`lib qoladi. Agar ko`prikda yuk avtomobili tig`iz-paytda o`tayotgan bo`lsa tirbandlik muammosi faqatgina mana shu soatdagina yuzaga keladi. Ushbu masalani samarali echimi shuki – tig`iz-paytda yurganlik uchun to`lovni yana ham oshirish zarur. Bu narsa haydovchilarni o`zlarining harakatlanish grafiklarini o`zgartirib, tig`iz-paytda yurmasliklari uchun o`ziga hos stimul bo`ladi. O`tgan bobda muqokama qilingan tirbandlik muammosiga qarshi kurashuvchi usullardan yana biri - bu benzin uchun soliq. Benzin, ma’lumki avtomobilda harakatlanish uchun samarali yoqilg`i hisoblanadi: benzin narxini oshirish, odatda harakat hajmini kamaytirishni talab etadi. Shunday qilib, benzin uchun soliq yo`llarni tirbandlik darajasini kamaytiradi. Shu bilan birga, benzin uchun soliq mutloq echim emas, sababi bu yo`llarda harakatlar hajmidan tashqari boshqa masalalarga ham ta’sir ko`rsatadi. Masalan, benzin uchun soliq tirbandlik qayd etilmagan yo`llarda ham harakatlar sonini kamaytirib yuboradi. Download 3.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|