I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot


-chizma. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi


Download 3.43 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/43
Sana26.01.2018
Hajmi3.43 Mb.
#25333
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   43

5.3-chizma. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi  

va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri

Demak, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o`zgarishi teng: 

        

C

A



и/ч



,   

 

 (2)       



 bu erda, 

i/ch - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o`zgarishi. 



Maksimal  narx  o`rnatilganda  asosiy  yo`qotishlar  ishlab  chiqaruvchilar 

zimmasiga to`g’ri keladi. 



 

 

5.2.Narxning bozor faoliyatiga ta`siri 

7

 



 

Narxning  bozor  daromadiga  qanday  ta’siri  borligini  ko`rib  chiqish  uchun 

muzqaymoq  bozorini  tahlil  qilamiz.  Agar  muzqaymoq  erkin  raqobatbardosh 

bozorda  sotilsa,  muzqaymoqning  narxi  talab  va  taklif  muvozanatiga  ta’sir 

ko`rsatadi. 

Muvozanatli 

narxda 

xaridorlar 



sotib 

olishni 


hohlayotgan 

muzqaymoqning  miqdori  sotuvchilar  sotishni  hohlayotgan  miqdorga  to`g’ridan-

                                                           

7

 



Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics” 

7 e.) kitobining II  bobi asosida tayyorlangan. 



B 



P

e

 





C 

A 

P*

max



 



Q

2

 



Q

e

 



Q

1

 



 

85 


to`g’ri  teng  bo`ladi.  Aniqroq  qilib  aytsak,  har  bir  muzqaymoq  uchun  narx  3$ga 

teng bo`lsin. 

  Barcha  ham  ushbu  erkin  bozor  vaziyatidan  quvonmaydi.  Misol  uchun  har 

kuni  birdona  muzqaymoq  iste'mol  qilish  uchun  3$  katta  narx  ekanligidan 

noliyotgan iste`molchilar, shu bilan bir qatorda 3$ raqobatli bozorda eng minimum 

narx  bo`lib,  bu  ularga  juda  ham  kam  foyda  keltirayotganidan  noliydigan 

muzqaymoq ishlab chiqaruvchilar bo`ladilar. Ularning har ikkalasi ham hukumatga 

bu  borada  kerakli  qarorni  berishi  uchun  qonun  ishlab  chiqarishni  talab  etib 

murojaat etadi. 

Albatta haridorlar har doim barcha mahsulot uchun eng kam haqni to`lashni 

hohlasalar, sotuvchilar esa  buning uchun eng yuqori haqni olishni hohlaydilar. Bu 

ikki 


guruhning 

hohishlari 

bir-biriga 

qarama-qarshi. 

Agar 

muzqaymoq 



iste'molchilari  o`zlarining  talablarida  mustahkam  bo`lsalar  hukumat  ular  uchun 

muzqaymoqning  sotilishida  narxning  eng  maksimal  chegarasini  belgilab  berishi 

mumkin. 

Narxni 


ko`rsatilgan 

chegaradan 

oshirish 

mumkin 


emas. 

Qonuniylashtirilgan  maksimal  narx  esa  maksimal  narx  deb  nomlanadi.  Bunga 

qarshi  ravishda  muzqaymoq  ishlab  chiqaruvchilar  harakatchan  bo`lsa,  hukumat 

narxga nisbatan minimum narxni belgilab beradi va narx ushbu chegaradan tushib 

ketishi  mumkin  emas.  Qonuniylashtirilgan  minimal  narx  esa  minimal  narx  deb 

nomlanadi.  

Agar  hukumat  muzqaymoq  iste'molchilarni  narxdan  noroziligi  ta’siri  bilan 

muzqaymoq  uchun  eng  yuqori  narxni  belgilab  bersa, ikki  hil  natija  kelib  chiqishi 

mumkin.  Birinchi  rasmda,  hukumat  har  bir  muzqaymoq  uchun  4$  belgilaydi.  Bu 

vaziyatda  talab  va  taklifni  muvozanatda  ushlab  turuvchi  narx  chegaradan  pastda 

bo`lgani  uchun  narx  yo`q  bolib  ketmayapti.  Bozor  tabiiy  ravishda  iqtisodiyotni 

muvozanatga  olib  borib  qo`yadi  va  narxning  yuqori  darajasi  sotilgan  mahsulot 

miqodriga yoki uning narxiga ta’sir etmaydi. 


 

86 


 

 

Ikkinchi  B  rasm  ancha  qiziqarli  natija  ko`rsatadi.Bu  holatda,  hukumat 

muzqaymoq  uchun  narx  yuqori  chegarsini  2$  etib  tayinlaydi.  Chunki  3$  

muvozanatli  narxning  yuqorisida  turibdi.  Ushbu  yuqori  chegara  esa  bozorda 

majburiy  chegara  vazifasini  bajaradi.Taklif    va  talab  narxni  muvozanat  tomonga 

qarab harakat qilishga majbur etadi. Ammo qachonki bozor narxi yuqori chegaraga 

yetsa  qonun  bilan  undan  yuqoriga  o`sa  olmasligi  mumkin.  Shunday  qilib  bozor 

narxi  narxning  yuqorisini    muvozanatlaydi.  Bu  narxda  esa  talab  etilgan 

muzqaymoq miqdori (rasmda 125 dona) taklif miqdordan oshib. (75 dona). Demak 

bu  yerda  muzqaymoq  tanqisligi  yuzaga  keladi.  50  dona  odam  muzqaymoq  sotib 

olishni hohlasa ham uni harid qila olmaydi. 

Qachonki  muzqaymoq  tanqisligi  narx  o`zgarishi  tufayli  ortsa, tovar  yetkazib 

beruvchining  normallashtirish  mexanizmi  ham  shakillanadi.  Ushbu  mexanizm 

tovarga  bo`lgan  navbat  bo`lishi  mumkin.  Navbatga  erta  kelib,  kuta  oladigan 

iste'molchilar  natijada  muzqaymoq  oladilar,  ammo  aksariyat  kuta  olmaydigan 

odamlar  esa  sotib  olmaydilar.  Bunga  muqobil  ravishda,  sotuvchilar  muzqaymoq 

yetkazib  berishni  o`zlarining  hohishlariga  qarab.  masalan,  faqat  jamiyatning 

ma’lum  bir  guruhiga,  oila  a’zolariga,  do`stlariga  muzqaymoq  sotish  orqali 

Maksimal narxli 

bozor 


(A) majburiy bo`lmagan maksimal narx 

(b) majburiy bo`lgan maksimal narx 

muzqaymoq 

Narx  


  Muvozanat narxi 

Muvozanat miqdori 

Muzqaymoq  

miqdori 


Muzqaymoq 

miqdori 


Muzqaymoq 

Narxi 


  Muvozanat 

narxi 


Talab 

Miqdori  

Taklif 

miqdori 


Taklif  

 

 



 

Пред


ложит

ь 

испра



влени

е 

 



 

 

Ta'mi



nlash 

 

 



Ta'mi

nlash: 


вариа

нты 


перев

одаим


я 

сущес


твите

льное 


 

delive


ry

 

yetkaz



ib 

berish


yetkaz


ib 

berish


, eltib 

berish


ta'min


lash 

 

feed



 

yem, 


boqish

ovqatl



antiris

h, 


ovqat, 

oziqa, 


ta'min

lash 


 

imple


menta

tion


 

amalg


oshiris


Maksimal 

narx 


Talab 

Taklif  


 

 

 



Предложить 

исправление 

 

 

 



Ta'minlash 

 

 



Ta'minlash: 

варианты 

переводаим

я 

существите



льное 

 

del



ivery

 

yet



kazib berish, 

yetkazib 

berish, eltib 

berish, 


ta'minlash 

 

fee



d

 

ye



m, boqish, 

ovqatlantiris

h, ovqat, 

oziqa, 


ta'minlash 

 

im



plementation

 

am



alga oshirish, 

bajarish, 

joriy etish, 

ta'minlash 

 

sup


ply

 

yet



kazib berish, 

etkazib 


berish, 

ta'minlash, 

ta'minlash 

 

pro



visions

 

ta'



minlash 

 

Переводчик 



google для 

бизнеса –

инструмент

ы 

переводчика 



Переводчик 

сайтов 


Служба 

"анализ 


Maksimal 

narx 


 

Talab 


 

87 


normallashtirishlari  mumkin.  Shunga  qaramasdan,  narx  o`zgarishi  muzqaymoq 

sotib  oluvchilarga  yordam  berish  istagi  orqali  yuzaga  kelayotgan  bo`lsada,  sotib 

oluvchilarning  hammasi  ham  bundan  manfaat  ko`ra  olmaydi.  Ba’zi  bir 

iste’molchilar navbatda kutgan holda arzon narxda muzqaymoq olishlari mumkin, 

ammo  boshqalari  esa  umuman  muzqaymoq  sotib  ola  olmasliklari  mumkin. 

Muzqaymoq bozoridagi ushbu misol shunday umumiy natija ko`rsatadi: Qachonki 

hukumat  raqobatli  bozordagi  narx  o`zgaruvining  mustahkamlashishiga  aralashsa, 

tovar tanqisligi oshadi, natijada sotuvchi tanqis tovarni ko`p sonli imkoniyatli sotib 

oluvchilar orasida normallashtirishi shart. Narx o`zgarishi natijasida yuzaga kelgan 

normallashtiruv  mexanizmi  unchalik  ham  samarali  va    ma’qul  emas,  chunki 

navbatda  kutib  turish  sotib  oluvchilarning  vaqtini  oladi.  Sotuvchining  hohishiga 

qarab  tovarni  yoki  haridorni  ajratish  ancha  noqulay,  samarasiz  va  shu  bilan  birga 

insofsizlikdir  (chunki  haridor  juda  qadrlaydigan  tovar  unga  to`g’ridan-to`g’ri 

bormaydi).  Bunga  qarshi  tarzda,  tartibli,  to`gri  yo`naltirilgan  savdo  esa  ham 

insoniylikka  to`g’ri  keladi  va  ham  samaralidir.  Qachonki  muzqaymoq  bozori 

o`zining  muvozanatiga  erishsa,  bozordagi  har  bir  tovar  uchun  pul  to`lagan 

iste'molchi  muzqaymoqni  qo`lga  kiritshi  mumkin.  Ochiq  bozor  tovarning  narxi 

bilan birga muvozanatga keladi.  

Hukumatning  boshqa  turdagi  narx  nazorati  qanday  natajalar  berishini 

kuzatishdan  oldin  keling  biz  yana  muzqaymoq  bozoriga  qaytamiz.  Tasavvur 

qilingki,  hukumat  Milliy  Muzqaymoq  Tayyorlovchilar  Haya’tiga  chiqarilgan  sud 

qarori  tomonidan  harakatga  keltirildi.Bunday  holatda  hukumat  narxning  quyi 

chegarasini  o`rganib  chiqadi.Narxning  quyi  chegarasi  huddi  uning  yuqori 

chegarasidek  hukumat  tomonidan  bozordagi  muvozanatni  ushlab  turish  uchun 

o`rnatiladi.Shunday  vaziaytda  yuqori  chegarali  narxlar  huddi  quyi  chegarali  narx 

kabi qonuniy doiradan chiqib ketmaydi. 



 

88 


 

Qachonki  davlat  muzqaymoq  bozorida  quyi  narxni  belgilaganda  ikki  xil 

natija kelib chiqishi mumkin. Qachonki muvozanatdagi narx 3$ bo`lsayu, hukumat 

tovar  uchun  2$  narx  belgilasa,  biz  (A)  rasmdagi  natijaga  erishamiz.  Bunday 

holatda  narxning  quyi  chegarasi  bozor  holatiga  ta’sir  ko`rsatmaydi.  Bozordagi 

kuchlar  tabiiy  ravishda  iqtisodiyotni  muvozanatga  olib  boradi  va  quyi  narxning 

ta’siri sezilmaydi. 

B  rasm  hukumat  muzqaymoq  uchun  4$  narx  belgilanganda  nima  sodir 

bo`lishini  ko`rsatadi.  Bu  holatda  muvozanatli  narx  3$  bo`lib,  u  pastda  bo`lgani 

uchun minimal narx bozorga qarama-qarshi ta’sir o`tkazayapti. Talab va taklifning 

ta’siri natijasida narx muvozanatadgi narxga qarab harakat qiladi. Ammo qachonki 

bozor  narxi  quyi  chegaraga  u  undan  pastga  tusha  olmaydi.  Bozor  narxi  quyi 

chegaradagi narxni belgilab beradi. Bu chegarada ta’minlab berilgan muzqaymoq 

(120 dona) miqdori talab etilgan miqdordan (80 dona) oshib ketadi. Muzqaymoqni 

bozorda  harakat  qilayotgan  narxda  sotmoqchi  bo`lganlar  uni  sota  olmaydi. 

Shunday qilib, narxning quyi chegarasini belgilashning oqibati taklif qilinayotgan 

mahsulot  ortiqchaligidir.  Biz  takidlaganimizdek,  narzning  yuqori  chegarasi  va 

taqchillik,  taqsimlanishining  noto`g’ri  mexanizimmini  shakillanishiga  olib  keladi. 

Quyi  chegarasi  narx  natijasida,  ba’zi  sotuvchilar  o`zlarining  mahsulotlarini  sota 

Muzqaymoq 

narxi

 

(A) majburiy bo`lmagan minimal narx 



  Muvozanat narxi 

Muzqaymoq 

narxi 

   


Muvozanat 

narxi 


 

Muzqaymoq

ning miqdori 

Muzqaymoq

ning miqdori

 

(B) majburiy bo`lgan minimal narx 



Muvozanat 

limiqdor 

Taklif 

minimal narxi 



Talab 

Qo'shimcha 

Taklif 

 

minimal narxi 



Talab 

 


 

89 


olmaydilar.Haridorlarning  shaxsiy  hohish  istaklariga  qarab  harakat  qiluvchi 

sotuvchilar  boshqalar  odamlar  sota  olmagan  narxlarda  tovarlarini  sotishlari 

mumkin.  Aksincha erkin bozorda narx muvozanatni boshqaruvchi sifatida ishtirok 

etadi  va  sotuvchilar  o`z  tovarlarini  muvozanatdagi  holatda  hohlaganlaricha 

sotishlari mumkin.  

 

5.3. Narx ustidan  nazoratning salbiy oqibatlari 



 

Chizmadan  ko`rinib  turibdiki,  narxni  nazorat  qilish  umumiy  yalpi 

ortiqchalikning  ma’lum  qismini  yo`qotishga  olib  keladi  va  ushbu  yo`qotishga 

to`liq yo`qotish deyiladi. 

Ortiqchaliklarning  umumiy  o`zgarishini  aniqlash  uchun  biz  iste’mochi 

ortiqchaligi o`zgarishi 

ist.   va  ishlab  chiqaruvchi  ortiqchaligi  o`zgarishi 



i/ch  ni 

qo`shamiz. 

.

)



(

и/ч


ист.

C

B

C

A

B

A

C

A

B

A













        (3) 

    Shunday  qilib,  biz  V  va  S  uchburchaklarning  yuziga  teng  bo`lgan  to`liq 

yo`qotishni  olamiz.  Bu  to`liq  yo`qotish  narxlarni  nazorat  qilish  bilan  bog’liq 

davlatning  iqtisodiy  siyosatining  samarasiz  ekanligini  ko`rsatadi.  Bu  erda  ishlab 

chiqaruvchilar  tomonidan  yo`qotilgan  ortiqchalikning  iste’molchilar  yutib  olgan 

ortiqchalikdan katta ekanligini ko`rish mumkin. 

 

 

 



 

 

 



 

5.4-chizma. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab 

chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo`qotishlari. 

 

Chizmadan  ko`rish  mumkinki  ishlab  chiqaruvchilar  narx  oshganda 



e

Q

 

B 



A 

C 



P

min


 

P



e

 



Q

1



 

Q

e



 

Q

2



 

 

90 


nisbatan  ko`proq 

1

Q

  mahsulotni  ishlab  chiqarishga  harakat  qiladi.  Iste’molchilar 

kamroq (


e

Q

 

o`rniga 



2

Q

 miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi. 

Agar  biz  ishlab  chiqaruvchilar  bozorda  qancha  mahsulot  sotilsa  shuncha 

mahsulot  ishlab  chiqaradi,  deb  faraz  qilsak,  bozorga  ishlab  chiqarilgan  mahsulot 

miqdori 

2

Q

 

ga teng bo`ladi va bu erda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar 



ortiqchaligi yo`qotiladi. Bu erda A to`rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning 

olgan  qo`shimcha  ortiqchaligini  ifodalaydi.  Lekin,  minimal  (

min

P

)  narxda 

mahsulotni  hajmi 

e

Q

  miqdordan 

2

Q

  ga  qisqargani  uchun  ishlab  chiqaruvchi 

ortiqchaligining bir qismi yo`qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining 

o`zgargan qismi quyidagiga teng: 



C

A



и/ч.


.   

 

(4) 



Iste’molchilar  minimal  (

min


P

)  narxda  har  bir  mahsulot  uchun  muvozanat 

narxdan  yuqori  narx  to`laydi  va  natijada  ularning  iste’mol  ortiqchaligiga 

chizmadagi  A  to`rtburchak  yuziga  teng  bo`lgan  miqdorda  kamayadi.  Narx 

oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi 

va  tovarni  sotib  ololmaydilar  va  bunga  mos  bo`lgan  ortiqchalikni  yo`qotadi.  Bu 

yo`qotish  rasmda  V  uchburchak  bilan  ifodalangan.  Demak,  iste’molchilarning 

ortiqchaligining umumiy o`zgarishi quyidagini tashkil qiladi: 



B

A



ист.



.  

 

 



(5) 

Ko`rinib  turibdiki,  bunday  siyosat  iste’molchilarning  turmush  darajasini 

tushurib yuboradi. 

(4)-  va    (5)-  ifodalarni  qo`shib  umumiy  ortiqchalikdagi  o`zgarishni 

aniqlaymiz: 





ист.


и/ч

=



i/ch.+


ist.=A-S+(-A-V)=-S-V    (6) 

Demak,  davlat  tomonidan  minimal  narx  o`rnatilganda  umumiy  to`liq 

yo`qotish vujudga keladi va u ikkita  S va V uchburchaklar yuzalarining yig’indisi 

bilan ifodalanadi. 

Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish 



e

Q

 miqdordan 

1

Q

 

miqdorga  kengaytirilganda  qarab  chiqamiz.  Haqiqatdan  ham  minimal  narx 



 

91 


muvozanat  narxdan  yuqori  bo`lganda  u  ishlab  chiqaruvchilarni 

1

Q

 

miqdorga 



mahsulot  ishlab  chiqarishga  undaydi.  Lekin,  ular  bozorda  faqat 

2

Q

  hajmdagi 

mahsulotni  sotishi  mumkin  xolos.  Ular 

2

1

0



Q

Q



 

miqdordagi  mahsulotni  ishlab 



chiqarishga  ketgan  xarajatlarni  qoplaydigan  daromadni  olaolmaydi  (23-chizma). 

Chizmada ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan. 

Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o`zgarishi quyidagiga teng: 

                   

.

и/ч.


D

C

A



 



Demak,  ishlab  chiqaruvchilar  Q

1

  oraliqda  mahsulot  ishlab  chiqarsa,  umumiy 



yo`qotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

5.5-chizma. Minimal narx o`rnatilishi natijasidagi yo`qotishlar grafigi. 



 

Bunday  holda  har  bir  ishlab  chiqaruvchi  o`z  mahsulotining  hammasining 

yuqori  narxda  sotaman  deb  o`ylaydi.  Pirovardda  davlat  tomonidan  o`rnatilgan 

minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlarni 

qoplamaganligi  sababli,  ishlab  chiqaruvchilarning  foydasini  ancha  qisqartirib 

yuborish mumkin. 



 

Qisqacha xulosalar 

Maksimal narx ba’zi bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma’lum 

darajada ta’minlash maqsadida, minimal narx esa mahsulot ishlab chiqaruvchilarni 

himoya qilish uchun davlat tomonidan o`rnatiladi  



P 

S 

P

min


 



P

e

 





D 

Q

1

 



Q

e

 



Q

2

 



Q 

 

92 


Maksimal  narx  o`rnatilganda  asosiy  yo`qotishlar  ishlab  chiqaruvchilar 

zimmasiga to`g’ri keladi. 

Davlat tomonidan o`rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot ishlab 

chiqarish  uchun  ketgan  xarajatlarni  qoplamaganda  ishlab  chiqaruvchilarning 

foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin. 

Tayanch  so`z  va  iboralar:  bozr  muvozanati,  ortiqchalik,  tanqislik, 

iste’molchi yutug’i, ishlab chiqaruvchi yutug’i, maksimal narxlar, minimal narxlar. 



Nazorat savollari 

1.Bozor muvozanati deganda nima tushuniladi? 

2.Bozordagi muvozanat buzilishiga qanday omillar ta’sir ko`rsatadi? 

3.Bozorda mahsulotlar ortiqchaligi qanday vaziyatda yuzaga keladi? 

4.Bozorda mahsulotlar tanqisligi yuzaga kelishi qanday yuz beradi? 

4.Iste’molchi  yutug’i  deganda  nimani  tushunasiz  va  u  talabga  ta’sir 

ko`rsatadi-mi? 

5.Ishlab chiqaruvchi yutug’ining mohiyati qanday? 

6.  Maksimal  narxlarning  mohiyati  nimani  anglatadi  va  ular  o`rnatilishining 

oqibatlari qanday? 

7. Minimal narxlar nima maqsadda o`rnatiladi? 

8. Maksimal va minimal narxlar o`rnatilishi bozordagi vaziyatga qanday ta’sir 

ko`rsatadi?

  

 


 

93 


VI-BOB. ISTE'MOLCHILAR, ISHLAB CHIQARUVCHILAR VA 

BOZORLAR SAMARADORLIGI

8

 

 

Iste'molchilar shukronalik kuni ziyofati uchun kurka sotib olish uchun oziq-



ovqat  do`konlariga  borganda  kurkaning  narxi  ularning  hafsalasini  pir  qilishi 

mumkin.  Shu  o`rinda  fermerlar  ham  o`zlari  bozorga  olib  kelgan  kurkalarning 

narxlari  yanada  yuqoriroq  bo`lishini  istashadi.  Bu  hech  ham  xayratlanarli  holat 

emas:  xaridor  olayotgan  mahsulotini  imkon  qadar  arzonroq  sotib  olishni  istaydi, 

sotuvchilar  esa  ularning  maxsuloti  bundan  ham  qimmatroq  narxda  sotsa  bo`ladi 

deb  o`ylashadi.    Lekin  bu  o`rinda  kurkaning  rosmana  narxi  qanday  bo`lishi 

kerakligi haqida jamiyatda qanday mulohazalar mavjud? 

Avvalgi  boblarda  biz  bozor  iqtisodiyoti,  talab  va  taklif  darajasi  tovarlar  va 

xizmatlar narxini va miqdorini belgilab berishini ko`rib chiqqan edik. Shuningdek, 

biz  bozorlarda  noyob  resurslarini  taqsimlashni  istak  -  xohishga  asoslanmagan 

holda  taqsimlanishi  yo`lini  tasvirlab  bergan  edik.    Boshqacha  aytganda,  bizning 

tahlillarga  ko`ra,  bu  holat  qoida  asosida  (nima  bo`lishi  kerak,)  emas,  balki  tabiiy 

(nima)  bo`ldi. Biz  kurkaning  narxi  kurkaga  bo`lgan  talabga  mos  ravishda  taklifni 

ta'minlashga moslanganligini bilamiz. Biroq, bu muvozanatda tayyorlangan kurka 

va iste’mol miqdori ozmi, ko`pmi yoki tengmi? 

Bu  bobda  biz  farovon  iqtisodiyot  mavzusini  muhokama  qilamiz,  bu  holat 

mavjud  zahiralarni  taqsimlash  qanday  qilib  iqtisodiy  farovonlikka  ta'sir  qilishini 

o`rganamiz. 

Biz 

bozor 


jarayoni 

ishtirokchilari  bo`lgan 

xaridorlar  va 

sotuvchilarning  foydalarini  o`rganamiz.    Undan  so`ng  bu  jarayonda  jamiyat 

qanchalik  ko`p  foyda  olishi  mumkinligini  tahlil  qilamiz.  Bu  tahlil  quyidagi 

xulosaga  olib  keldi:  bozorda  talab  va  taklif  muvozanati  xaridorlar  va 

sotuvchilardan  qabul  qilinadigan  umumiy  foyda  miqdorini    yuqori  darajaga 

oshiradi. 

Iqtisodiyotning 10 tamoyillaridan biri, 1-bobni  eslasangiz, bozorlar, odatda, 

iqtisodiy faoliyatini tashkil etishning eng  yaxshi yo`lidir. Farovon iqtisod ta’limoti 

                                                           

8

 



Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics” 7 e.) 

kitobining VII bobi asosida tayyorlangan.137-159 bet

 


 

94 


bu  tamoyilni  to`liq  tushuntiradi.  Bu,  shuningdek,  kurkaning  mos  narxlari  haqida 

bizning  savolga  javob  beradi:  talab  va  taklifning  muvozanatidagi  narx    keng 

ma'noda, kurkaga  qo`yilgan  eng  munosib narx, chunki u   kurka  iste'molchilari  va 

kurka  yetkazib  beruvchilarning  umumiy  farovonligini  eng  yuqori  darajaga  olib 

chiqadi.  Kurka  iste'molchilari  va  kurka  yetkazib  beruvchilar  bu  maqsadga 

erishishganini  aytishadi,  lekin  ularning  hamkorlikdagi  harakatlarini  go`yoki 

ko`rinmas qo`l nazorati ostidagi bozor narxi tomonidan boshqariladi va bu harakat 

ularni farovonlikni-maksimallashtirish natijasiga qarab yo`naltiradi. 



Download 3.43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling