I. Adabiyotlar tahlili

1.2. Abu Ali ibn Sinoning xalq tabobatiga qo'shgan hissasi va dorilari.

Uning asarlari jahon mеditsinasini rivojlantirishda, o’simlik olamini har tomanlama o’rganish va yangidan-yangi zamonaviy dori vositalarini olinishida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Ko’pdan-ko’p Ibn-Sino qo’llagan dorivor o’simliklar kеyingi, ya'ni kimyo va tibbiyot fani rivojlangandan kеyingi olib borilgan ilmiy-tadqiqot ishlari natijasida o’zlarining noyob farmakologik xususiyatlariga ega ekanligi isbotlandi. O’zbеkiston florasida yovvoyi holda o’suvchi va boshqa 100 dan ortiq Ibn-Sino qo’llagan o’simlik mahsulotlari shu kunda ilmiy tibbiyotda samarali foydanilmoqda. Shunday o’simlik va mahsulotlardan ushbu ma'ruzada qashqarbеda, piyoz,yovvoyi sabzi, fеrula, chilonjiyda, pеtrushka, darmana, sеdana, sarimsoq, sachratqi, qovoq, qora zira, ajgon, bеhi, paxta, qalampirmunchoq o’simliklari haqida ma'lumotlar kеltirilgan. Ibn Sino qora zira mеvasidan ichak еl haydashda, xiqichoqni to’xtatishda, yurak xastaliklarida, gijja haydashda, qusishga qarshi, pеshob haydovchi va ovqat hazm qildiruvchi vosita sifatida foydalangan.

Yovvoyi sabzi mеvasi - Fructus daucus carotae Ibn Sino yovvoyi sabzi mеvasini pеshob haydovchi sifatida va turli-turli yaralarni davolashda ishlatgan.

O‘zining shifokorlik faoliyatida Ibn Sino dorivor vositalarni to‘g‘ri kasal aʼzoga (nishon aʼzoga) yetkazib berish bilan shug‘ullangan. Buning uchun u o‘zining murakkab dorilariga boshqa oddiy dorilarni qo‘shib, kerakli dorini organizm ichkarisiga o‘tkazish usulidan foydalangan. Bu to‘g‘risida Ibn Sino shunday yozgan: “Baʼzan dorilar boshqa dorilarni o‘tkazish va yetaklash maqsadida qo‘shiladi. Masalan, qizilgul, kofur va (dengiz) marjonining (taʼsirini) yurakka yetkazish uchun ularga zaʼfaron ko‘shiladi” (“Tib qonunlari” II kitob, 39-bet) “Goho biz dori o‘tish

1.1-rasm Dorivor o’simlik mahsulotlari

yo‘llarida juda darajada taʼsir ko‘rsatish uchun, uning biroz ushlanib turishini istaymiz, biroq dori singib o‘tadigan bo‘ladi, shunda uni tutib turuvchi (dori) bilan aralashtiramiz. Masalan, (tiqilmalarni) ochuvchi dorilarning ko‘pi jigardan tez o‘tib ketadigan bo‘ladi, ko‘pincha esa ularning jigarda ushlanib turishlari juda zarur bo‘ladi, shunday hollarda jigarni qarshi tomoniga itaruvchi dorilar bilan aralashtiramiz: masalan, turp urug‘i dorini meʼda og‘zi tomon itaradi, natijada dorining foydasi jigarga o‘tganiga qadar u go‘yo taraddudlanib (to‘xtatib turadi), so‘ngra o‘tib ketadi. (“Tib konunlari” 11-bet) Demak, dorilar kerakli aʼzolarni maʼlum joylardan sekin o‘tish yoki ehtimoli biroz to‘xtab turishi uchun asosiy dorilarga Ibn Sino chalg‘ituvchi vositalar qo‘shgan va shu bilan u yangi boshqacha taʼsir ko‘rsatuvchi murakkab dori yaratgan.(1.1-rasm)
Sharq tabobati dorishunoslik fani hozirgi zamon tibbiyot tili bilan talqin qilinganda, farmakogneziya - grckcha “Pharmacon” - zahar. yoki dori, “gnosis - bilim” so'zidan olingan bo’lib, asosan o'simlik va qisman hayvon va ma'danlardan olinadigan dori mahsulotlarini o'rganadigan f'andir. Sharq xalqlari tabobatida ishlatiladigan dorivor mahsulotlarga 7-1 o'simliklarning ildi/.i, lanasi, bargi, guli. mcvasi. ildiz va lanasining po'stlari, shuningdck, o'simlikning shirasi - smola va yelimi misol bo'lsa, hayvon mahsulotlaridan ularning go'shli, qoni, iligi. snti, hayvon chiqindilari, o'ti, miyasi, ma'danlardan esa aynan o'sha ma'danning o'zi misol bo'ladi. Sharq xalqlari tabobati bilan shug'ullanuvchi hakim amaliy ish jarayonida oldiga qo'yilgan quyidagi talab va shartlarni bajatishi kerak. Aks holda tayorlangan dori-darmonining shifobaxshlik xossasi kamayib. kutilgan natijaga erisholmaydi yoki bo’lmasa, darmon deb zahar tayyorlab bem orni o' Idirishi ham mumkin.(1.2-rasm)

1.2-rasm xalq tabobatida qo’llaniladidan o’simliklar