I arxey davri II. Klassik era III

boshladiko'p darajada avtonom bo'lgan sharqiy viloyatlarda. Ushbu muvaffaqiyatlari uchun
uni Megas deb atashgan.
Rimliklar bilan uzoq davom etgan birinchi qarama-qarshilikdan so'ng, Karfagenliklar Sitsiliya
va Sardiniyani yo'qotdilar. Ishchi kuchi va zaxiralarni ta'minlash uchun ular muntazam
ravishda Ispaniyaga murojaat qilishdi va u erda ular Yangi Karfagenni o'zlarining bazasi
sifa da tashkil e shdi. U erda 221 yilda Gannibal o'z qo'shinlariga qo'mondonlikni o'z
zimmasiga oldi. 218 yilda rimliklar Karfagenga o' sh uchun Ispaniya va Sitsiliyaga bir
vaqtning o'zida qo'shin yuborganda, Gannibal 50 000 piyoda askar, 9 000 otliq askar (barcha
turli llarda gaplashadigan yollanma askarlar) va 37 filni yig'ib, Rimga qarshi quruqlik orqali
Ikkinchi Karfagen urushini boshladi. U asta-sekin Gaulni kesib o'tdi va keyin ikki ha a ichida
qorli Alp tog'larini kesib o'tdi, elementlar va mahalliy aholi bilan kurashdi. O‘ sh joyida,
Rimliklar hayratda qolishdi va hayratda qolishdi. Dushmanga qarshi birin-ke n
qo'shin jo'na b, yo'qo b, o'n minglab odamlarni jang maydonlarida o'ldirishdi. 216-yilda
Kannada bo'lib o'tgan eng yirik to'qnashuvda Gannibal qo'shini o'z raqiblarini, ularning son
jihatdan ustunligiga qaramay, 50 000 dan or q, eh mol 70 000 Rim generali va
ofitserlarning yarmini hamda o'nlab senatorlarni o'ldirdi. Bu barcha davrlarning eng
halokatli janglaridan biri edi. Gannibalning otliq qo'shinlari bir vaqtning o'zida Rim
darvozasi oldiga kelib, dahshatli g'alayonni kel rib chiqardi. Erkaklar devorlarga yugurishdi,
ayollar esa xudolarga yolvordilar va ma'badning pollarini sochlari bilan yuvdilar. Biroq,
rimliklar yangi ishga qabul qilingan odamlarga va ularning buzilmas o'jarligiga qarshilik
ko'rsatdilar. Gannibalda qolgan bir nechta fillar, qamal dvigatellari va jihozlari yo'q edi,
Gannibal Rimni bo'ron bilan bosib olishga umid qilmadi. Uning rejasi rimliklarning
i foqchilarini jalb qilish edi.
Rimliklar yana mag'lubiyatga uchradilar, janglarda ko'plab odamlari va mahoratli
sarkardalarini yo'qotdilar. Biroq, Karfageniyaliklardan farqli o'laroq, ular ka a zaxiralarga
ega edi. Bundan tashqari, eng qiyin paytlarda ham ular i foqchilarining ko'pchiligining
yordamini yo'qotmadilar. Bu birdamlik ularning eng ka a kuchi ekanligini isbotladi. Ular
faqat Sirakuza bilan jiddiy muammoga duch kelishdi. Ieron II rik ekan, sirakusliklar ular
bilan i foq tuzishni hurmat qilishgan. Ammo 215 yilda uning o'limidan so'ng ular diniy
qabul qildilar va Karfagenliklar bilan i foq tuzdilar. Rimliklar Sitsiliya us dan nazoratni
yo'qo sh xavfi os da edilar. Ular bor kuchini sarflab, bu buyuk va qudratli yunon shahrini
zabt e shlari kerak edi.
Sirakusliklar juda qiyin ahvolga tushib qolishdi, chunki ularning yangi i foqchilari
ularni mustahkamlay olmadilar. Shahar mudofaasi Iskandariyada tahsil olgan an k davrning

---

01.05.2023, 22:47
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_048.html
5/6
eng buyuk matema klaridan biri Arximedning mashinalariga asoslangan edi. O'z hissasini
baholar ekan, Polibiy ba'zida bir jon butun odamlardan ko'ra samaraliroq ekanligini
ta'kidlaydi. O'zining zukkoligi bilan afsonaga aylangan Arximed matema k formulalar bilan
uchirgichlarning masofasini hisoblab chiqdi va Rimliklarning kemalarini yo'q qildi.
Darhaqiqat, ularning ko'pchiligi devorlarga yaqinlashganda, ularni ilgaklar bilan ushlab,
mashhur g'altaklari bilan ko'tarib, qo'rquv va dahshatga soldi. Bir qator mudofaa usullarini
ix ro qilib, u shu tariqa ikki yil davomida qamalchilarni qo'riqlashga muvaffaq bo'ldi.
Nihoyat shahar qulaganida, u ham jonini yo'qotdi, so'nggi daqiqagacha matema k
muammolarni hal qilish. Aksariyat qadimgi matema klarning fikriga mos keladigan uning
fikricha, nazariy bilim va mavhum tushuncha erkin odam uchun hayotni osonlash rgan yoki
zaruratga xizmat qilgan amaliy qo'llashdan ko'ra ancha qimmatroq edi. Ay shlaricha, u
mexanikaga oid nazariy bilimlar berishi mumkin bo‘lgan qo‘llanishning cheksiz
imkoniyatlarini anglab etgach, hayajon bilan: “Menga turish uchun joy bering, yerning o‘zi
esa ko‘chib ketaman”, deb hayqirdi. Alba a, bunday joy topilmadi va Sirakuzaning ka a
boyligi rimliklar tomonidan talon-taroj qilindi. Nazariy bilim va mavhum tushuncha erkin
inson uchun hayotni osonlash radigan yoki zarurat xizma da bo‘lgan amaliy
qo‘llanmalardan ko‘ra ancha qimmatliroq edi. Ay shlaricha, u mexanikaga oid nazariy
bilimlar berishi mumkin bo‘lgan qo‘llanishning cheksiz imkoniyatlarini anglab etgach,
hayajon bilan: “Menga turish uchun joy bering, yerning o‘zi esa ko‘chib ketaman”, deb
hayqirdi. Alba a, bunday joy topilmadi va Sirakuzaning ka a boyligi rimliklar tomonidan
talon-taroj qilindi. Nazariy bilim va mavhum tushuncha erkin inson uchun hayotni
osonlash radigan yoki zarurat xizma da bo‘lgan amaliy qo‘llanmalardan ko‘ra ancha
qimmatliroq edi. Ay shlaricha, u mexanikaga oid nazariy bilimlar berishi mumkin bo‘lgan
qo‘llanishning cheksiz imkoniyatlarini anglab etgach, hayajon bilan: “Menga turish uchun
joy bering, yerning o‘zi esa ko‘chib ketaman”, deb hayqirdi. Alba a, bunday joy topilmadi va
Sirakuzaning ka a boyligi rimliklar tomonidan talon-taroj qilindi. "Menga turish uchun joy
bering, men yerning o'zini qimirlataman." Alba a, bunday joy topilmadi va Sirakuzaning
ka a boyligi rimliklar tomonidan talon-taroj qilindi. "Menga turish uchun joy bering, men
yerning o'zini qimirlataman." Alba a, bunday joy topilmadi va Sirakuzaning ka a boyligi
rimliklar tomonidan talon-taroj qilindi.
Rimliklar Karfagenliklarga qarshi buyuk urushda boshqa g'alabalarni qo'lga kiritdilar,
ammo ularning mag'lubiyatlari hali ham halokatli edi. Qarama-qarshilikda hal qiluvchi
burilish ularning yosh generali Poplius Kornelius Skipio tomonidan berildi, u Yangi
Karfagenni egallab oldi, bu Ispaniyadagi urushni hal qilgan. U 17 yoshida Gannibalga qarshi
kurashgan va ka a tajribaga ega edi. Ushbu buyuk g'alabadan so'ng, rimliklar Gannibal
Italiyada kutgan yagona muhim kuchlarni ham zararsizlan rishdi. Nihoyat, Scipio Afrikaga
qo'ndi va Karfagen qo'shinlarini yo'q qildi va ularni Gannibalni eslashga majbur qildi.
Gannibal 202 yilda 45 yoshida Karfagenga qay b keldi. U endigina to'qqiz yoshida
otasi bilan Ispaniyaga jo'nab ketgan, 26 yoshida general unvoniga sazovor bo'lgan va
Italiyada rimliklarga qarshi kurashda 16 yil o'tkazgan. Uyga qay b, Zamada hayo ning hal
qiluvchi jangini o'tkazdi va mag'lub bo'ldi. Uning strategik dahosini qadrlab, Polibiy
Gomerning gapini esladi: "U yaxshi edi, lekin eng yaxshisini topdi". Karfagenliklar to'liq
mag'lubiyatga uchradilar. Ular ikkinchi marta birinchisidan ko'ra haqoratliroq sharoitda
taslim bo'lishdi. Ular Afrikadagi urushdan oldin bosib olgan shaharlarini, urf-odatlari va
qonunlarini saqlab qolishgan. Biroq, ular barcha mahbuslarni, deyarli barcha ka a
kemalarini va barcha fillarni taslim qilishdi. Ular haddan tashqari ko'p tovon to'ladilar va
kelajakda Rimning ruxsa siz urush qilmaslikka va'da berishdi. Rim tarixchisi Titus Liviyning
ta'kidlashicha, 500 ta kema olovga topshirilgan. Go‘yo Karfagenning o‘zi yonayotgandek edi.
O'zining g'alabasi uchun Scipio shon-shuhratda o'zidan oldingi barcha Rim generallaridan

---

01.05.2023, 22:47
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_048.html
6/6
© 2012 Yunon li markazi, Barcha huquqlar himoyalangan. 
Yuqoriga qay sh ↑
oshib ketdi va unga Afrika nomi berildi. Uning g'alabalari tufayli Rim endi butun G'arbiy
O'rta er dengizida hukmronlik qildi.
Dimitris I. Kirtatas