I b o‘ L i m iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari 1-bob. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

«Shuni ta'kidlash lozimki, mustaqillikka erishish davri haqida, eski tuzum 
inqirozga duchor bo‘lib, sobiq ittifoq parokandalikka yuz tutgan bir paytda 
mamlakatimizda tobora keskin tus olgan siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy vaziyat, 
o‘zligimizni anglash va toptalgan milliy g‘ururimizni tiklashga qaratilgan 
intilish kuchayib borgani, Vatanimiz mustaqilligini qo‘lga kiritish qanday 
sharoitda kechgani haqida yaxlit, yagona va xolis ko‘z bilan qarab baho 
beradigan jiddiy tahlil-tadqiqot hozirgacha amalda yo‘qligini afsus bilan 
aytishga to‘g‘ri keladi»
1
.
Bunday izlanish va tahlillarni amalga oshirish, Respublikamizning 
mustaqillik yillarida ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot yo‘lidagi sa'y-harakatlari va 
ularning natijalarini baholash uchun ham iqtisodiyot nazariyasining ilmiy tadqiqot 
usullari va uslubiyatidan xabardor bo‘lish, iqtisodiy tafakkurlash imkoniyatlariga 
ega bo‘lishni taqozo etadi.
1
Ўзбекистоннинг 16 йиллик мустақил тараққиёт йўли. Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон 
Республикаси Олий Мажлиси, Вазирлар Маҳкамаси ва Президент Девонининг Ўзбекистон 
мустақиллигининг 16 йиллигига бағишланган қўшма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2007 йил 31 
август, 1-бет. 

---

28 
Uslubiyat – bu ilmiy bilishning tamoyillari tizimi, yo‘llari, qonun-
qoidalari va aniq hadislaridir. Bu ob'ektiv reallikni bilish dialektikasi, mantiqi va 
nazariyasini o‘z ichiga oluvchi bir butun ta'limotdir. Uslubiyat umumilmiy tavsifga 
ega, lekin har bir fan o‘zining predmetidan kelib chiqib, o‘zining ilmiy bilish 
usullariga ega bo‘ladi. Shuning uchun uslubiyat umumilmiy va ayni vaqtda 
xususiy bo‘ladi. 
Dialektik usul qoidalari ilmiy bilishning umumiy usuli bo‘lib xizmat qiladi. 
Iqtisodiyot nazariyasida qo‘llaniladigan bu tamoyillar quyidagilardir: 
1) iqtisodiyot bir-biri bilan aloqada, chambarchas bog‘liqlikda, ziddiyatda, 
o‘zaro ta'sir qilib turadigan turli bo‘g‘inlardan, bo‘laklardan iborat yaxlit bir 
jarayonki, u doimo harakatda, rivojlanishda, mazmun va shakl jihatdan o‘zgarib 
turadigan ichki va tashqi hodisalar bilan aloqada bo‘ladi; 
2) iqtisodiy jarayonning har bir bo‘lagini alohida olib, uning o‘ziga xos 
xususiyatlarini, kelib chiqish va yo‘q bo‘lish sabablari va oqibatlarini, uning ijobiy 
va salbiy jihatlarini, ichki va tashqi aloqadorlik va bog‘liqlik tomonlarini zamon va 
makonda o‘rganish;
3) iqtisodiy jarayonlarni oddiydan murakkabgacha, quyidan yuqorigacha 
rivojlanishda, deb qarash. Bu erda son jihatidan o‘zgarishlar to‘plana borib, sifat 
jihatidan o‘zgarishga olib kelishini hisobga olish zarur. 
4) ichki qarama-qarshiliklar birligiga va ularning o‘zaro kurashiga 
rivojlanishning manbai sifatida yondashish. 
Iqtisodiy faoliyatlar, hodisa va jarayonlar tabiiy, moddiy, Shaxsiy omillar va 
pul mablag‘lari kabi omillarga tayangan holda kechadi, bu omillar o‘zaro 
chambarchas bog‘liq hamda ziddiyatda bo‘ladi va bir-biriga ta'sir ko‘rsatadi, ular 
doimo sifat va miqdor jihatdan o‘zgarib turadi, turli davrlarda turlicha ijtimoiy 
shaklga ega bo‘ladi, eski iqtisodiy qonunlar, tushunchalar o‘rniga yangilari paydo 
bo‘ladi. Ana Shular hisobga olinsa, bu fan uchun dialektika qoidalarini 
qo‘llashning qanchalik zarurligi va muhimligi darhol namoyon bo‘ladi. 
Shu bilan birga, iqtisodiyot nazariyasi fanining o‘ziga xos tadqiqot usullari ham 
mavjuddir, ulardan eng muhimi ilmiy abstraksiyadir. Iqtisodiy jarayonlarning 
mohiyati o‘zgarishini o‘rganishda mikroskoplardan, kimyoviy laboratoriyalardan 
foydalanib bo‘lmaydi, bunda abstraksiya kuchi ishga solinadi.