I. B. Shukurov Buxoro tibbiyot instituti bionoorganik, bioorganik va biologik kimyo kafedrasi dotsenti

 

9 – ish. MOYLARNING SOVUNLANISH VA EFIR SONINI ANIQLASH 

 

Kerakli  asbob  va  reaktivlar:  o’simlik  moylari,  KOH  ning  spirtdagi  0,5  n 

eritmasi,  toluol,  butil,  propil,  amil  spirtlar,  xlorid  kislotaning  0,5  n  eritmasi, 

fenolftalein yoki timolftalein, suv hammomi, kolba, probirka, pipetkalar. 

Sovunlanish  soni  deb,  1  g  moy  tarkibidagi  sof  kislotalarni  neytrallash  va 

murakkab  efirlarni  sovunlash  uchun  sarflangan  KOH  ning  milligramm  miqdoriga 

aytiladi.  Sovunlanish  soni  yog’  (moy)  lar  tarkibiga  kiruvchi  yog’  kislotalarning 

o’rtacha  molekulyar  massasini  xarakterlovchi  ko’rsatgich  ham  hisoblanadi. 

O’simlik moylarining sovunlanish soni har xil o’simliklar uchun turlichadir. 

  

I SH N I N G  B O R I SH I 

Analitik  tarozida  2  g  yog’  tortib  olib,  200  ml  hajmdagi  kolbaga  solinadi. 

Unga  KOH  ning  spirtdagi  0,5  n  eritmasidan  25  ml  qo’shiladi.  Kolbaga  teskari 

sovutgichni  vertikal  holatda  o’rnatib,  qaynab  turgan  suv  hammomida  1  soat 

davomida  sekin  qizdiriladi.  Shunda  kolbadagi  yog’  butunlay  sovunlanishi  lozim. 

Gidroliz  mahsulotlari  suvda  erib,  tiniq  eritma  hosil  qilishi  kerak.  Bunda  eritma 

ustiga  yog’  tomchilari  suzib  yurmasligi  va  kolba  ichidagi  eritmaga  suv 

qo’shilganda u loyqalanmasligi kerak. 

Qizdirish  vaqtida  KOH  ning  spirtdagi  eritmasi  o’zgarib  ketishi  mumkin, 

shuning  uchun  asosiy  tajriba  bilan  birgalikda  nazorat  tajriba  ham  qo’yiladi. 

Nazorat tajribada yog’ qo’shilmaydi. 

Qizdirish to’xtatilgandan so’ng tezda har ikkala kolbaga 25 ml dan issiq suv, 

1  ml  dan  fenolftalein  eritmasi  qo’shib  kolbalardagi  suyuqlik  rangsizlanguncha 

reaksiyaga  kirishmay  ortib  qolgan  KOH  ni  xlorid  kislotaning  0,5  n  eritmasi  bilan 

titrlanadi. 

Agar  tahlil  uchun  olingan  moy  qiyinlik  bilan  sovunlansa,  jarayonni 

tezlashtirish  uchun  ozgina  ksilol  qo’shib,  ko’proq  qizdiriladi.  Agar  sovunlanish 

mahsulotlari rangli bo’lsa, fenolftalein o’rniga timolftalein ishlatiladi. 

Sovunlanish soni S. s quyidagi formula orqali hisoblanadi. 

 

P

V

V

С

С

055

,

28

)

(

.

2

1







 

           bunda: 

---

 

38 

V

1

- nazorat tajribani titrlash uchun ketgan 0,5 n xlorid kislotaning ml 

miqdori; 

V

2

 – asosiy tajribani titrlash uchun ketgan 0,5 n xlorid kislotaning ml 

miqdori; 

R – tahlil uchun olingan yog’ning massasi; 

28,055 – 0,5 n KOH eritmasining 1 ml da eritilgan KOH ning mg miqdori; 

Sovunlanish va kislota sonlari asosida efir sonini  ham aniqlash mumkin.