I. B. Shukurov Buxoro tibbiyot instituti bionoorganik, bioorganik va biologik kimyo kafedrasi dotsenti

14 - ish. KAROTIN (A PROVITAMIN)NI  ANIQLASH 

 

Kerakli  reaktiv  va  asboblar:  o’simlik  bargi  yoki  sabzi,  atseton,  efir,  benzin, 

xromatografiya  qog’ozi,  Kamovskiy  yoki  suv  nasosi,  Bunzen  kolbasi,  ajratgich 

voronka, silindr, pipetkalar, chinni hovoncha, o’lchov kolbasi, qaychi, pichoq. 

 

A  vitamin  faqat  hayvonlar  organizmida  bo’ladi.  O’simliklar  esa  hayvonlar 

organizmida  parchalanib,  A  vitaminga  aylanadigan  birikmalar  (provitamin  A)  – 

karotinlar  saqlaydi.  Karotinlarning  turi  ko’p  bo’lib,  ular  o’zaro  yaqin  kimyoviy 

tuzilishga  ega.  Ular  karotinoidlar  nomi  bilan  ataladi.  Ko’pincha  o’simliklarda 

fiziologik jihatdan faol bo’lgan β – karotin uchraydi. 

 U quyidagi kimyoviy tuzilishga ega: 

    CH

3

                                                                                            H

3

C

 

        CH

3

                                                                                    H

3

C

 

          (CH – CH – C = CH)

2

 – CH = CH – (CH = C – CH = CH)

2

   

  CH

3

                     CH

3

                                           CH

3

                    H

3

C 

 

 

1881 yilda Vakenroder karotinni birinchi marta sabzidan ajratib olgan. 1906 

yilda  Vilshteter  karotinning  kimyoviy  tuzilishini  aniqladi.  Lekin  hayvonlar 

organizmida A vitamin karotindan hosil bo’lishi ancha keyin ma’lum bo’ldi.  

Sanoatda  ko’p  miqdorda  karotin  qizil  sabzidan  (tarkibida  20  mg  %  gacha 

karotin  bor)  va  qovoqning  to’q  sariq  rangli  navlaridan  (etining  tarkibida  16  ml  % 

karotin bor) olinadi.  

O’simliklar  to’qimasi  tarkibidagi  karotinni  boshqa  pigmentlardan  ajratib 

olishda  eng  oddiy,  tez  va  oson  bajariladigan  usullaridan  biri,  qog’oz 

xromatografiyasi  hisoblanadi.  Karotinni  bu  usulda  ajratib  olishdan  oldin,  u 

o’simliklar  to’qimasidan  boshqa  pigmentlar  bilan  birga  organik  erituvchilar 

yordamida  ekstraktsiya  qilinadi.  Odatda  o’simliklar  to’qimasidagi  pigmentlarni 

spirt  yoki  atseton  yordamida  ajratib  olinadi.  Agar  yashil  pigmentdan  (xlorofill) 

sariq  pigmentlarni  (karotin  va  ksantofil)  ajratish  zarurati  tug’ilib  qolsa, 

pigmentlarning  spirt  yoki  atsetondagi  eritmasi  ustiga  efir  yoki  benzin  qo’shib 

ajratgich voronkasida ajratib olinadi.