I. B. Shukurov Buxoro tibbiyot instituti bionoorganik, bioorganik va biologik kimyo kafedrasi dotsenti

16 – ish. YURAK GLIKOZIDLARIGA SIFAT REAKSIYALAR 

   

 

Kerakli asbob  va reaktivlar:  probirkalar, angishvonagul barglari, muz  sirka 

kislotasi,  sirka  angidrid,  kontsentrlangan  sulfat  kislota,  piridin,  natriy 

nitroprussidning  5%  li  suvli  eritmasi,  10%  li  natriy  gidroksid,  etil  spirti,  m-

dinitrobenzolning  spirtdagi  10%  li  eritmasi,  90%  li  trixlorsirka  kislotasi,  natriy 

pikrat. 

 

Ba’zi  bir  o’simliklarda,  masalan,  angishvonagul  (Digitalis  purpurea, 

Digitalis grandiflora) da juda kam miqdorda yurak mushaklariga juda kuchli ta’sir 

qiladigan  glikozidlar  saqlanadi.  Shuning  uchun  bu  glikozidlar  yurak  glikozidlari 

deb yuritiladi.  

 

Yurak  glikozidlari  o’ta  zaharli  moddalardir.  Qadimgi  o’rta  asrlarda  yurak 

glikozidlarini  saqlaydigan  o’simliklar  zahar  olish  uchun  qo’llanilgan  biroq,  1875 

yil  bu  zaharli  moddalarning  juda  kichik  miqdorda  yurak  kasalliklarini  davolashda 

muvaffaqiyat  bilan  qo’llash  mumkinligi  aniqlandi  va  shundan  buyon  yurak 

glikozidlari tegishli o’simliklar barglarining damlamasi ekstrakt holda qimmatbaho 

tibbiy vosita sifatida qo’llanilib kelinmogda. 

 

Yurak  glikozidlarining  tuzilishi  juda  murakkabdir.  Yurak  glikozidlari 

aglikonlarida  5  a’zoli  (γ  –  lakton)  va  6  a’zoli  (δ  –  lakton)  halqalar  saqlanadi. 

Shunga ko’ra  yurak  glikozidlari ikkita  guruhga bo’linadi:  Kardenolidlar – aglikon 

23  ta  uglerod  atomi  hamda  lakton  halqada  bitta  qo’shbog’  saqlaydi  va 

bufodiyenolidlar  –  aglikon  24  ta  uglerod  atomi  hamda  lakton  halqada  ikkita 

qo’shbog’ saqlaydi.   

 

Yurak  glikozidlarining  aglikonlari  1,2,3  va  ba’zan  to’rtta  qand  molekulasi 

bilan  birikib  glikozidlar  hosil  qiladi.  Yurak  glikozidlari  va  tarkibida  ana  shu 

glikozidlar  bo’lgan  mahsulotlardan  tayyorlangan  dori  turlari  hamda  preparatlar 

asosan  yurak  kasalliklarini  (yurak  porogi  va  shu  kasallik  natijasida  qon 

aylanishning 2 va 3 darajali buzilishi, yurak astmasi va  hokazo) hamda ba’zi og’ir 

va  yuqumli  kasalliklar  natijasida  yurak    ishining  qattiq  buzilishi  kasalliklarini 

davolashda qo’llanadi. 

---

 

47 

 

O’rta 

Osiioda 

o’sadigan 

o’simliklar 

tarkibidagi 

glikozidlarni 

N.K.Abubakirov  o’z  shogirdlari  bilan  har  tomonlama  o’rganmoqda.  Ular 

o’simliklardan  turli  glikozidlarni  ajratib  olib,  ularning  tuzilishini  aniqlab, 

tibbiyotda yurak kasalliklarini davolashda keng tadbiq etmoqdalar. 

 

I SH N I N G  B O R I SH I 

O’simliklar glikozidlarini ajratib olish. 

1. 20 g angishvonagul barglari hajmi 250 ml bo’lgan kolbaga solinib, ustiga 

100  ml  suv  qo’shiladi  va  kolba  suv  hammomida  15  –  20  minut  davomida 

qaynatiladi. Hosil bo’lgan ajratma filtrlanib, olingan filtrat chinni kosachada 5 – 10 

ml  qolguncha  bug’latildi.  Qolgan  qoldiq  sovutilsa,  glikozidlar  cho’kmaga  tushadi 

(mobodo cho’kma tushmasa, eritmaga atseton qo’shiladi). Cho’kma filtrlab olinib, 

60 – 70 

0

C haroratda quritiladi.  

2.  Yurak  glikozidlariga  xos  rangli  sifat  reaksiyalari  ko’p  bo’lib,  ularni  3 

guruhga bo’lish mumkin:  

A)  Yurak  glikozidlarining  skeleti  sterinlariga  bo’lgan  Liberman  –  Purxard 

reaksiyasi. 

Mahsulotdan  tayyorlangan  va  bug’latib  quritilgan  ajratmani  (yoki 

glikozidlarni)  konsentrlangan  sirka  kislotasida  va  konstentrlangan  sulfat  kislota 

aralashmasidan  (50  :  1)  2  ml  qo’shib  aralashtirilsa,  bir  ozdan  so’ng  (yoki  bir  oz 

qizdirilsa) oldin pushti rang hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan rang tez ko’k  yoki  yashil 

tusga kiradi. 

Yurak glikozidlarining to’yinmagan lakton halqasiga rekasiyalar:  

1. Legal reaksiyasi. Quritilgan ajratmaning (yoki  glikozidlarning) spirtdagi 

eritmasiga  2  tomchi  piridin,  natriy  nitroprussidining  5%  li  suvli  eritmasidan  2 

tomchi qo’shilsa, suyuqliklar qo’shilgan joyda qizil rang (qizil halqa) hosil bo’ladi.