I bob. Boshlang‘ich shinf o‘qish darslarida xalqaro baholash dasturiga tayyorlashning metodik asoslari…

Literacy Study – matnni o‘qis va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot) 
mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo‘lgan 
davlatlarni boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish 
bo‘yicha tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab 
bo‘luvchi ta’lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan 
iborat. Albatta bunday tadqiqot xalq ta’limi sohasidagi ishchilar, olimlar, 
metodistlar, o‘qituvchilar, ota-onalar va jamoat vakillari uchun katta ahamiyatga 
egadir. PIRLS tadqiqotlari Xalqaro ta’lim institutlari assotsiatsiyasi (IEA) 

---

15 
tomonidan muvofiqlashtiriladi. PIRLS loyihasi to‘rtinchi sinf o‘quvchilarining 
o‘qish qobiliyatini rivojlantirish darajasini aniqlash bo‘yicha yetakchi xalqaro 
tadqiqotlar orasida. Xalqaro ekspertlar ta’kidlashicha, boshlang‘ich maktabda 
maktab o‘quvchilarining keyingi tarbiyasida muvaffaqiyat qozonish uchun 
poydevor qo‘yilgan. PIRLS tadqiqotining natijalari maktab o‘quvchilarining o‘qish 
va rivojlanishidagi muvaffaqiyatlarga (maktab va oilaning ta’lim resurslari, ota-
onalarning qiziqishi va bolalarning o‘qish madaniyatini shakllantirishdagi ishtiroki 
va boshqalar) ta’sir ko‘rsatadigan omillarning regressiv tahlilini ta’minlaydi. 
PIRLS tadqiqotida 3 ta davr (2001, 2006, 2011) uchun Gonkong (571), 
RossiyaFederatsiyasi (568), Finlyandiya (568) va Singapur (567) kabi davlatlar 
yetakchilik 
qilmoqda. 
Qozog‘istonushbuloyihadabirinchimarta 
2016 
yilningaprelidaishtiroketdi. Ishtirokchilar soni 10256 nafarni tashkil etdi, ulardan 
4-sinf o‘quvchilarining 4925 nafari, 4-sinf o‘quvchilarining 4925 nafar ota-onasi, 
234 ta boshlang‘ich maktab o‘qituvchilari, 172 nafar direktor ishtirok etdi. 2017 yil 
5 dekabr kuni YuNESKO Boshqarmasida (Parij, Fransiya) PIRLS-2016 
qatnashadigan 50 dan ortiq mamlakat natijalari e’lon qilinadi. “Xalqaro tadqiqot 
PIRLS-2016” XEA ensiklopediyasi eng yaxshi o‘quv dasturlari va yosh 
o‘quvchilarning o‘qish qobiliyatlarini rivojlantirish tajribasi haqida noyob axborot 
materiallarini taqdim etadi.
Xalqaro testlar quyidagi omillar orqali ishlab chiqiladi: 
Tekshirilayotgan ishlar va ta’lim turlarining mosligi 
Loyixadai shtirok etgan davlatlarning xalqaro testlariga mosligi 
Testlarning bir-biriga bog‘liqligining ta’minoti. 
Tekshirilayotgan ishlarning yo‘nalishlar bo‘yicha mohiyati 
Testlarning o‘quvchi yoshiga mosligi 
Ommaviy tadqiqotning qo‘yilgan talablarga mosligi. 
Yo‘nalishlar bo‘yicha har bir variantga baholash uchun matematika va 
tabiiy fanlardan savollar kiritilgan. Turli tipdagi topshiriqlar qo‘llaniladi (qisqa, 

---

16 
to‘liq va mukammal javoblarni, amaliy topshiriqlarning javoblarini tanlagan 
holda).
4- va 8-sinf o‘quvchilarini matematika va tabiiy fanlardan baholashda test 
topshiriqlarning nazariyasidan foydalaniladi (inglizcha, ruscha). Ushbu nazariya 
cheklangan miqdorda 60-70 ta dan topshiriqlarni o‘z ichiga olib, har bir davlatdan 
ishtirok etgan o‘quvchining, o‘qituvchining va ta’lim muassasasining 
ko‘rsatkichlarini (so‘rovnomaga asosan) aniqlab beradi. Matematika va tabiiy 
fanlar natijalari 4- va 8-sinflarda alohidao‘rganiladi va tahlil qilinadi. Statistik 
o‘rganishlar natijasida har bir o‘quvchini 1000 ballik shkala bo‘yicha baholab, 
matematika va tabiiy fanlarga alohida ballar beriladi. 1995 yilda xalqaro shkalalar 
4- va 8-sinflarda o‘rnatilgan. Bunda tadqiqotda ishtirok etgan davlatlarning 
o‘rtachabali 500 balldebhisobgaolingan. Keyingi tadqiqot natijalari 1995 yilgi 
shkala bo‘yicha o‘rnatilmoqda, bu natijalarni solishtirishga va ularning o‘zgarish 
tendensiyalarini aniqlashga yordam beradi.