I bob. Gologenlar haqida ma’lumot gologenlarning umumiy harakteristikasi 5

2.2.Galogenlarga mansub brom va yod to’g’risida.

Biz yuqorida galogenlarga umumiy ta’rif berganimizda brom va yod to’g’risida ham qisqacha to’xtalib o’tdik. Shunday bo’lsada bu elementlar haqida chuqurroq ma’lumot berish maqsadida, sizga bundanda chuqurroq bu moddalar to’g’risida tushuncha berish maqsadida yana tilga oldik. Shunday ekan berilgan ma’lumotlarga diqqatingizni qaratishingizni iltimos qilgan bo’lar edik.
Hamma galogenlar juda o’tkir hidli bo’ladi. Hatto oz miqdordagi galogen bilan nafas olish ham nafas yo’llarining qattiq ta’sirlanishiga va tomoq bilan burun shilliq qavatining yallig’lanishiga sabab bo’ladi. Ko’proq miqdor galogen organizmning qattiq zaharlanishiga sabab bo’lishi mumkin. Shular qati brom va yod ham ayni aytilgan xossalarni namayon qiladi.
Brom.Brom elementlar davriy jadvalining VII guruhining asosiy guruhchasi elementlari qatoriga kiradi.

Tashqi electron qavati 4s² 4p⁵ bilan yakunlanadi. O’z orbitasiga bitta electron qabul qilib o’zining tashqi electron strukturasini to’lgan holatga o’tkazadi( Kassel nazariyasi). Brom so’zi “badbo’y” degan ma’noni beradi. Bromni birinchi marta 1826-yilda Fransiyalik olim Balar dengiz suvida aniqlandi.

Brom tabiatda bog’langan holda, xlorning hamma tabiiy birikmalari bilan birgalikda uchraydi. Dengiz suvida Br-:Cl-1:300 nisbatda uchraydi. Brom teriga va nafas olish yo’llariga kuchli ta’sir ko’rsatadi(yallig’lantiradi). Yog’ochni, rezinani tez buzadi.
Yod. yod (lot. Iodum, yun.iodis — binafsha rangli), I — Mendeleyev davriy sistemasining VII guruhiga mansub kimyoviy element, galogenlarga kiradi. Tartib raqami —53, atom massasi 126,9045. 1811 y. da fransuz kimyogari Yod Kurtua tomonidan kashf etilgan.Tabiiy Yod atom massasi 127 ga teng boʻlgan bitta barqaror izotopdan iborat. Oksidlanish darajasi —— 1, +1, +3, +5 va +7; elektronga moyilligi —3,08 eV. Poling boʻyicha elektromanfiyligi 2,5; atom radiusi 0,136 nm, ion radiusi (qavslarda koordinatsion soni keltirilgan) I-—0,206 nm (6), 15+—0,058 nm (3), 0,109 nm (6), G+-0,056 nm (4), 0,067 nm (6).

Yodtarqoq element, minerallaridan — yodargarit Agl, lautarit Sa(YU3)2 lar tarkibida, magma va choʻkma togʻ jinsida uchraydi. Yod togʻ jinslaridan suv taʼsirida yuvilib ajraladi va organizmlarda yigʻiladi. Mac, suv oʻtlarida (ularning kulida) Yod miqdori 0,5% gacha boʻladi. Yod ning asosiy manbayi okean suvlaridir (1litr suvda oʻrtacha 5-10~5 g).Yod organik moddalarda oson yigʻiladi. Sanoat miqyosida Yod neft va gaz konlaridan ular b-n birga chiqadigan yoʻlakay suvlar va yer osti issiq shoʻr suvlari (0,01—0,1 kg/m³), selitra qat-lamlaridan (1% gacha) olinadi. Suyuqlanish t-rasi 113,5°, qaynash t-rasi 184,35°; qattiq Yod ning zichligi 4,94 g/sm³, suyuq Yodniki 3,96 g/sm³.

Ammiakning suvdagi eritmasi bilan portlovchi modda — azot yodid Nl₃ hosil qiladi.