I боб. Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси, вазифаси, предмети ва тизими


Download 1.56 Mb.
bet109/127
Sana09.02.2023
Hajmi1.56 Mb.
#1182750
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   127
Bog'liq
3-Том. сунгги (2)

5. ГЕНОЦИД (ЖК 153-моддаси)
Геноцид- бу одамзодга карши жиноятдир(Айни маънода бу «кавмни, кабилани улдиришдир»). Геноцид жиноятини олдини олиш ва уни жазолаш хакидаги Конвенциянинг 1-моддасида, геноцид у хох уруш даврида булсин, хох тинчликвактида булсин, халкаро хукукнинг меъёрларини бузувчи ва бунга карши иштирокчи – давлат огохлантириш чораларини куриши ва содир этилган харакатни коралаши мажбуриятини буйнига олувчи жиноят хисобланади.
Ушбу Конга мувофик, геноцид бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухни йук килишга каратилган харакат сифатида белгиланади. Бу харакат шу гурух аъзаларининг улдирилиши; жиддий тан жарохатлар ёки унинг аъзоларига аклий бузилиш холатларининг руй бериши; бир гурух шахснинг жисмонан тула ёки кисман кирилиб кетишига олиб келадиган турмуш шароитини касддан яратиш, бундай шахсларни жисмонан тула ёки кисман кириб юбориш, бола тугилишини зурлик билан камайтириш ёхуд болаларни ана шу одамлар гурухидан олиб, бошкасига топшириш каби харакатлар содир этишда намоён булади .
Германия, Чили, Кампучия давлатлоаридаги вахшиёна фашистик харакатлар геноцид хисобланади.
Геноциднинг асосий бевосита объекти – саёрамиздги истикомат килувчи кишиларнинг миллати, этник, иркий хусусиятлари ёки динидан катъи назар, хафсизлиги ва тинч – тотувлигини таъминлайдиган муносабатлар тизимидир.
Шуни таъкидлаш керакки, геноциддан жабр курганлар - бутун миллий, этник, иркий ёки диний гурухлар хисобланади, ва геноцид уларни йук килишга каратилган булади.
Курилаётган жиноят моддасида гурух деганда диний ёки этник умумийлик, ахолининг бошкалардан иркиёки миллати жихатидан ажралиб турувчи ката бир кисми ёхуд бутунлай миллат ёки элат тушунилади.
Миллий деб кадимдан бирлашиб, тили, маданияти, одатлари, удумлари, узига хослиги, менталитети, худудий келиб чикиши узлигини англаши билан яшаш худудидан катъи й назар узининг бир миллатга тегишли эканлигини англаб ташкил топган гурухга айтилади.
Этник деб, бирор бир элатга ёки кавмга мансуб булган кишилар гурухига айтилади.
Иркий деб, ташки куриниши (терисининг, сочининг ранглари, куз ва ковоклар уйими, бошининг шакли, буйи ва х.к.) ва бошка жисмоний хусусиятлари жихатидан умумийлиги булган одамлар гурухига айтилади. Иркнинг учта тури булиб, улар европоид, негроид ва монголоид иркларига булинади.
Диний жихатдан бирлик эътикод килиш умумийлиги ёки диний окимлар бирлиги билан тавсифланади.
Геноциднинг объектив жихати шархланаётган модданинг диспозициясида батафсил таърифланган булиб, бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухни йук килишга каратилган харакат сифатида белгиланади. Бу харакат шу гурух аъзаларининг улдирилиши; бир гурух шахснинг жисмонан тула ёки кисман кирилиб кетишига олиб келадиган турмуш шароитини касддан яратиш, бундай шахсларни жисмонан тула ёки кисман кириб юбориш, бола тугилишини зурлик билан камайтириш ёхуд болаларни ана шу одамлар гурухидан олиб, бошкасига топшириш каби харакатлар содир этиш ва шу харакатларни содир этишга буйрук беришда намоён булади.
Бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухни тула ёки кисман йук килишга мулжалланган шароитларни онгли равишда яратиш, кишилар гурухи учун у ёки бу номаъкул шароит натижасида уларни тула ёки кисман йуколиб кетишларига каратилган чораларни куллашни назарда тутади. Бу хол гурухни тириклик манбаи булган у ёки бу машгулоти билан шугулланишни таъкиклаш, яшаш учун зарур булган объектларни вайрон килиш ёки яроксиз холга келтириш, гурухнинг яшаш худудини ифлослантириш ва х.к.з
Бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухни тулик жисмоний кириш уз ичига гурух аъзоларининг бир давлват худудида ёкит алохида худудларда яшашидан катъий назар барчасини исталган куринишда ва исталган усул билан касддан йук килишни олади. Шу билан бирга бундай урух аъзоларини йук килиш усуллари турлича булиши мумкин: укотар куроллардан фойдаланиб, оммавий киргин куролларидан фойдаланиб, бундай гурухларнинг яшаш худудидаги табиатини захарлаш, одамларни бошка бирор бир худудга, яшаши учун тугри келмайдиган шароитга сургун килиш холатларини уз ичига олади.
Бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухни кисман жисмоний кириш деганда гурух аъзоларининг сонини исталган усул билан камайтириш холати тушунилади.
Бола тугилишини зурлик билан камайтириш деб мазкур гурух кишиларини мажбурий равишда бичиш ёки зурриётсизлантириш, оналик ва болалик учун онгли равишда шароит яратмаслик, онанинг розилигисиз мажбуран хомиладорлик даврини тухтатиш, ахолининг эркак ва аёлларини зурлик билан ажратиб куйиш, бола тугилишини таъкикловчи ёки чекловчи меёрий хужжатни нашр этиш ва бошка холатларга айтилади
Бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гурухнинг болаларни танлаб олиб мазкур гурухдан махрум этиб бошка гурухга бериш де бота-онанинг истагига ва иродасига карши шунчаки ёки пул тулаш эвазига бошка миллат, этник, иркий ёки диний гурухнинг боланинг кариндошлари булмаган аъзоларга ноконуний берилиши холатларига айтилади.
Шуни айтиб уиш керакки-геноцид бу факатгина фаол харакат оркали содир этилиши мумкин булган жиноятдир. Харакатсизлик бу холатда жиноятнинг шпроитига, жумладан жиноятнинг субъектига караб ЖК нинг 207-моддаси буйича совкконлик сифатида ёки ЖК нинг141-моддаси буйича фукароларнинг тенг хукуклилигини бузиш сифатида квалификация килиниши мумкин. Шуни назарда тутиш керакки огир тан жарохати етказиш ваш у каби курилаётган жиноятнинг таркиби жиноятни содир этиш усули сифатида бахоланади ва ЖК нинг 104-моддаси буйича кушимча квалификацияни талаб килмайди. Агар геноцид содир этилганда касддан одам улдирилса айбдорнинг харакатини ЖК нинг 97 ва 153-моддаси буйича квалификация килиш керак.
ЖК нинг 153-моддасида назарда тутилган жиноят диспозицияда курсатилган харакатларнинг содир этилган давридан бошлаб бирор бир окибатнинг келиб чикишидан катъий назар жиноят тугалланган хисобланади.
Шархланаётган модда назарда тутган жиноят таркибини факат геноциднинг узи эмас, балки геноцид содир этиш максадида ошкора ва бевосита игво килиш, зикр этилган харакатларни содир этиш учун буйрук бериш, геноцид килишга касд кили шва унда иштирок этишда хам ифодаланади. Жиноятни тугалланган деб топиш учун окибатларнинг юз бериши талаб этилмайдию
Геноцидларнинг субъектив томони билиб туриб содир этилган айбдир. Чунки шахс ёки айрим шахслар гурухи миллий, этник, иркий ёки диний белггиларига кура бирор гурухни жисмоний киргин этишга йуналган ижтимоий хавфли килмиш содир этилаётганлиги билади ва мазкур килмишни хохлайди.
Максад – бирор бир миллий, этник, иркий ёки диний гуурухни жисмоний тула ёки кисман йук килиш.
Геноциднинг сабаби турлича булиши мумкин. Одатда бу юукорида курсатилган гурухлардан бирига нисбатан касос ёки нафрат хиссиётидир. Бирок жиноятнинг квалификациясига бу холатлар таъсир килмайди.
Жиноятнинг субъекти ун олти ёшга тулган хусусий шахслар, шунингдек, маъсул вазифаларда ишлайдиган мансабдор шахслар булиши мумкин. 13 ёшдар 16 ёшгача булган ЖК нинг 153-моддасида курсатилган жиноятни содир этган шахслар факатгина аник жиноятлар содир этганида жавобгарликка тортилади: одам улдириш, огтр тан жарохати етказиш ва х.к.з.
Геноцидни бошка турли жиноят таркибидан чеклаш керак, жумладан фукароларнинг хаёт ива соглигига касд килувчи жиноятлар. Шу билан бирга айбдорнинг харакатларининг йуналишини хисобга олиш керак, харакатининг максади, жиноят окибатининг тавсифи (жабирланувчилар сони), жиноий харакатнинг шароити ва сабаблари, кулланилган усул ва услублари ва бошкалар. Масолан, бир ёки бирнеча шахснинг улдирилиши унинг сабаби ва максадидан келиб чикиб огирлаштирувчи шароитдаги касддан улдириш сифатида квалификация килиш мумкин.
Уруш шароитида ёки харбий зиддиятлар вактида шундай харакат содир этиса тинч ахолини ёки харбий асирларни тулик ёки кисман кириш максадида жисмоний киришга каратилган харакатлар содир этилса бу харакат геноцидни ва уруш конунлари ва удумларин бузиш бирлигини ташкил килади. (ЖК нинг 152-моддаси).



Download 1.56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   127




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling