I bob. Katta va tayyorlov guruhlarida jismoniy faoliyat mashg'ulotlarini loyihalashtirish

Katta va tayyorlov guruhi bolalari uchun umumrivojlantiruvchi mashqlarni tanlash va ularni o‘tkazish

Katta guruhda bolalar umumrivojlantiruvchi mashqlarni faqat tarbiyachining ko’rsatmasi bilangina bajarmay, uning tushuntirishi orqali ham bajaradilar. Bunga ularning oldiga qo’yilgan harakat topshiriqlarini tushuna olishlari, asosiy harakatlar yo’nalishi (yuqoriga, pastga, yon tomonlarga, o’ngga, chapga) haqida aniq tasavvurga ega ekanliklari asosiy holatlar, butun gavda va uning ayrim qismlari harakatlarini bilishlari, o’z harakatlarini nazorat qila olishlariga yordam beradi. Katta guruhda gimnastika bilan shug’ullanish mashg’ulotlarida harxil narsalardan foydalaniladi. Tayoqcha, halqa, koptok, arqon, arg’amchi kokillar (o’rilgan birnecha chilvirlar), katta keglilar, kublar ko’proq qo’llaniladi. Bolalarning o’zlari jihozlarni bilibbilib olib keladilar, tarqatadilar va yig’ishtirib oladilar. Tayoqchalarni ushlash usullari xilma-xil bo’lib boradi: tayoqcha uchidan, o’rtasidan, bir qo’l bilan tayoqchaning bir uchidan, ikkinchi qo’l bilan o’rtasidan va hokazo ushlanadi. Ushlashning ana shu barcha usullarida tayoqcha ustki yoki pastki tomondan va yuqori tomondan ushlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayoqcha bilan bajaradigan mashqlarida ushlash asosan o’zgarishsiz amalga oshiriladi. Uzun tayoqchalar (2,5–3 m), katta halqalar (diametri 1,5 m) bilan mashq qilish maqsadga muvofiqdir. Bu mashqlarni bajasishda bir jihozda bir vaqtning o’zida bir nechta yoki ko’p bolalar harakat qiladilar. Har bir bola o’z harakatlarini 118 shug’ullanuvchi boshqa bolalarning harakatlari bilan moslashtirishlari kerak bo’ladi. Inventarlar
bilan mashq bajarish vaqtida tarbiyachi aytilgan yo’nalishda buyumlarni aniq
ko’chirish, buyumlarning shuningdek, qo’l, oyoq va gavda dastlabki, oraliq va oxirgi holatining aniq bajarilishiga erishadi. Oddiy koptoklardan tashqari, og’irligi 1 kg keladigan to’ldirma to’plardan ham foydalaniladi. To’ldirma to’plar bilan bajariladigan mashqlar ikkinchi chorakdan boshlab o’tkaziladi va har bir mashg’ulotda 3-4 mashq bajariladi. Bu mashqlar har bir guruh muskullarini harakatga keltirishi kerak. Bu to’pni bir joydan ikkinchi joyga olib qo’yish, dumalatib borish, to’pni olib borib qo’yish, to’ldirma to’pni uzatish, har xil tomonga egilishlar, gavdani burish, ikki qo’llab koptok ushlagan holda cho’qqayib o’tirish mashqlaridir. To’ldirma to’pni oshirib otish katta guruhda kamdan kam qo’llaniladi. Katta guruhda mashg’ulot o’tkazish uchun barcha muskullarni o’stiruvchi mashqlardan 6-8 tasi tanlab olinadi va ular murakkabligiga qarab 6-8 martadan takrorlanadi. Har bir mashg’ulotda 1-2 tadan ortiq yangi mashqdan foydalanmaslik kerak. Tarbiyachi mashg’ulotlar orasida nafas olib, to’g’ri nafas chiqarishni bolalarga aytib o’tadi. 7 yoshga qadam qo’ygan bolalarning umumrivojlantiruvchi mashqlarni yuksak darajada ijro etishlarini ta‘kidlab o’tish zarur. Aniq maromli harakatlar bolalarni qiziqtiradi, ular bunday harakatlarni ishtiyoq bilan bajaradilar, gavdani zarur holatda to’g’ri tutishga o’zlaricha, mustaqil ravishda harakat qiladilar, yo’nalishni aniq oladilar, jamoa mashqlarni bajarishda harakat ko’lamining yaxshi bo’lishiga, harakatlarning bir biriga muvofiq bo’lishiga intiladilar. Bolalar ayniqsa musiqa jo’rligida bajariladigan mashqlarni juda yaxshi ijro etadilar. Harakatlarning mayin va ifodali bo’lishi ortadi. Bularning bari bolalarda o’z harakatlarini bemalol boshqara olish imkoniyati o’sib borayotganligini, olingan harakat topshirig’iga to’la muvofiq keladigan tarzda harakat qilishlarini ko’rsatadi. 119 Shuni nazarda tutish kerakki, mashqlardagi fiziologik hamda emotsional vazifalar o’zgarib turgan taqdirdagina puxta o’zlashtirib olingan gimnastik mashqlar o’zining yaxshi samarasini beradi. Mana shuning uchun ham mashq tanlaganda uning xilma-xil bo’lishiga, harakatlar ko’lami va sur‘atining o’zgarib turishiga, mashqlarni baho olish
uchun va musobaqada qatnashish uchun turli usullarda bajarilishiga va boshqa
shu kabi tomonlarga ahamiyat berish lozim. Mazkur metodik usullarning hammasi umumiy rivojlanish mashqlariga barqaror qiziqish uyg’otishda yaxshi yordam beradi. Bolalar tomonidan jismoniy mashqlarni muntazam ravishda takrorlab turish zarur ekanligini tushintirish ham bunga yordam beradi. Ular bu mashqlarni faqat o’zlariga yoqqanligi uchun emas, balki ularning foydali bo’lganligi, bajarish zarurligi uchun ijro etishlarini tushunib olishlari kerak. Harakatlarni muttasil ravishda doimo murakkablashtirib borishga, ularga akrobatik alomatlarni kiritishga, kuch talab qilinadigan mashqlarni ko’paytirishga hech qanday zaruriyat yo’q. Agar puxta o’ylangan va tekshirilgan, shifokor va pedagoglar sinovidan o’tgan, yetarli asos bo’lmasa jismoniy tarbiyaning yangi vositalaridan foydalanishning iloji yo’q. Tayyorlov guruhida muskullarning, gavdaning turli qismidagi muskul va bo’g’imlarning: qo’l va yelka-o’mrov muskullarining, oyoq, gavda, bo’yin muskullarini muayyan ravishda rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni o’rganish va takomillashtirish davom ettiriladi. Ayrim mashqlar bilan bir qatorda bolalarga bir-biri bilan hech qanday oraliqsiz qo’shilib ketadigan bir qator mashqlarni bajarishni ham taklif etib ko’rish kerak. Bolalar endilikda bir qancha umumiy rivojlanish mashqlarini bir-biriga muvofiqlashti rishni biladigan va buni qanday izchillikda bajarishni eslab qolishga qodir bo’ladilar. Mashg’ulotlarda ikki bola baravar bajaradigan, ya‘ni juft-juft bo’lib bajariladigan mashqlarni qo’llash bilan bog’liq bo’lgan topshiriqlarni tez-tez berib turish kerak. Bunday mashqlarni bajarishda har ikkala bola faol qatnashadi. Ular faoliyatining 120 xususiyati bir bo’ladi (har ikkala bola o’rtada yotgan tayoq yoki arqonchani o’tirgan joyida o’z tomoniga oyoqlari bilan tortib olishga harakat qiladi). Boshqa hollarda esa bolalar mashqlarni bajarishda bir-birlariga yordam beradilar (bir bola mashq bajarayotgan o’rtog’ining oyog’idan ushlab turadi, ikkinchisi esa gimnastika skameykasida ko’ndalang yotgan holda engashadi). Birgalikda bajariladigan mashqlar bolalarni o’z kunini to’g’ri taqsimlashga, bunda uchraydigan muayyan qarshiliklarni hisobga olishga o’rgatadi. To’ldirma
to’plar bilan o’tkaziladigan mashqlar tobora ko’p roq foydalaniladi. Ularni bir-
biriga otib ilib olish, to’p ustida muvozanat saqlab yotish, koptokni belga qo’yib va oyoqlar orasiga qisib, bir joydan ikkinchi joyga olib borish singari mashqlar kiritiladi va hokazo. Tayyorlov guruhidagi mashg’ulotlar uchun umumrivojlantiruvchi xususiyatga ega mashqlardan ko’pi bilan 6-10 xil mashq tanlanadi. Bu mashqlar taxminan 6-8 martadan, asosan, yaxshi kayfiyat bilan jadal sur‘atda bajariladi. Bolalar nafas olish maromini harakatlarning bajarilish xususiyati bilan muvofiqlashtirish, ularni bir-biriga moslashtirishni bilishlari kerak. Katta va tayyorlov guruh bolalari uchun mashqlarni tanlashda ularni o’ziga xos psixalogik va fiziologik xususiyatlarni hisobga olgan holda mashql arni barcha muskullarni o’stiruvchi mashqlardan 5-6 tadan tanlanadi va ular murakkabligiga qarab 8 martadan takrorlanadi.
Katta guruh bolalari uchun mashqlar kompleksi:
―Tayoq bilan bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlar‖.

1. 
   D.h.: to’g’ri turish, oyoqlar yonma-yon holda, tayoqlar oldinda ikkita qo’lda. B.: 1-2 tayoqni yuqoriga ko’tarish, oyoqlar uchida, ko’tarilib cho’zilish, 3-4 tayoqni pastga tushirish, dastlabki holat (8 marta).
   
2. 
   D.h.: xuddi shuning o’zi. B.: 1-2 tayoqni yuqoriga ko’tarish pastga oldinga tushirish 4 marta sekin va 4 marta tez bajariladi.
   
3. 
   D.h.: oyoqlar birga, tayoq yelkalar orasida. B.: 1-2 o’ngga burilish, to’g’ri turish. 3-4 chapga burilish, to’g’ri turish. Har tomonga 6 martadan bajarish, boshni egmaslik.
   
4. 
   D.h.: xuddi shuning o’zi, oyoqlar yelka kengligida. B.: 1-2 oldinga engashish. 3-4 rostlanish (8 marta takrorlash).
   
5. 
   D.h.: tik turish, oyoqlar birga, tayoq pastga tushurilgan. B.: 1-2 o’tirib, tayoqni sekin polga qo’yish, 3-4 turish. 5-6 o’tirib tayoqni olish, rostlanish. Dastlabki holatga qaytish. (6-8 marta takrorlash).
   
6. 
   D.h.: chalqancha yotib, tayoqlar bosh tamon uzatilgan. B.: 1-4 bir vaqtni o’zida qo’l va oyoqlarni ko’tarib, oyoqlar uchini tayoqqa tekkizish. Dastlabki holatga qaytish. 4-6 marta takrorlanadi.
   
7. 
   D.h.: Po’lda chalqanchasiga yotish tayoq qo’llarda.
   

B.: 1-2 polga yotgan holda tayoqni ikkala qo’lda ushlab, tizzalarini bukib unga tekkizish.

Tayyorlov guruhi bolalari uchun umumrivojlantiruvchi mashqlar kompleksi

1. 
   D.h.: tik turish, tovonlarni juftlab oyoq uchlarini ochish, qo’llar bosh orqasida. B.: 1-2 qo’llarni yon tomonga, yuqoriga qilib uzatish, 3-4 oyoq uchlarida ko’tarilish. Dastlabki holatga qaytish (8 marta).
   
2. 
   D.h.: shuning o’zi, qo’llar pastga tushirilgan. 122 B.: 1-4 qo’llar bilan navbatma-navbat va baravariga oldinga va orqaga aylanma harakat qilish (8 marta).
   

3.D.h.: oyoqlarni chalishtirib chordona qurib o’tirish, qo’llar belda. B.: 1-2 o’ngga burilish, o’ng qo’lni yon tomonga uzatish va unga tikilish. 3-4 to’g’ri o’tirish. Yuqoridagi harakatlarning o’zini chap tomonga bajarish (har bir tomonga 6 martadan). 5. Dastlabki holat.

4. 
   D.h.: chalqancha yotib, qo’llarni gavda bo’ylab uzatish. B.: 1-4 oyoqlarni juft holatda, asta-sekin yuqoriga ko’tarish va ohista tushirish. Dastlabki holat (6 marta).
   
5. 
   D.h.: qorin bilan yotib, qo’llarni oldinga uzatish. B.: 1-4 qo’llarni yon tomonga uzatish va belga qo’yish, bosh- ni yuqoriga ko’tarish (6 marta).
   
6. 
   D.h.: shuning o’zi, qo’llar bosh orqasida. B.: 1-2 qo’llarni yuqoriga uzatib, chalqanchasiga yotib olish va yana qorin bilan yotish, bunda qo’llar bilan yordam ber maslik kerak (6 marta).
   
7. 
   D.h.: tik turish, qo’llar pastga tushirilgan. B.: 1-2 oldinga engashish, qo’llarni oyoq uchlariga tekkizish. 3-4 dastlabki holat (4-6 marta).