I-bob. Mahsulot sifatini nazorat qilish usullari…

II. Radioto’lqinli nazorat qilishning qoidalari va prinsiplari

2.1. Radiatsion nazorat usulini qo’llash prinsiplari
Radiatsion usuli - bu putur yetkazmaydigan sinov usuli boʻlib, u obyektga ionlashtiruvchi nurlanish bilan ta‘sir qilish, soʻngra uning oqibatlarini tahlil qilish va qayd etishdan iborat.
Ushbu tadqiqot usuli nuqsonlarni aniqlashda keng qoʻllaniladi, bu usul yordamida materialning bir jinsliligi va butunligi nazorat qilinadi. Bunda jismda yoriqlar, teshiklar, gʻovakliklar, metall va nometall qoʻshimchalar, qirralarning siljishi va boshqalarning mavjudligi nazorat qilinadi. Ushbu usul yordamida aniqlanadigan nuqsonlarning minimal oʻlchami - 0,1 mm ni tashkil etadi.
Radiatsion nazorat usuli yordamida ishlab chiqarish, yigʻish, ishlatish va ta‘mirlash jarayonida vizual tekshirish imkoniyati mavjud boʻlmagan nazorat obyektlarining ichki konfiguratsiyasi va nisbiy holatini aniqlash mumkin.
Radiatsion nazorat usullari obyekt bilan ionlashgan nurlarni o‘zaro ta‘sirlanishi natijasida hosil bo‘lgan axborotlarni qayd qilish va tahlil qilishga asoslangandir. Ionlashgan nurlar obyektdan oʻtayotganda, uning turlari yerlarida har xil yutilishi kuzatiladi.
Ionlashtiruvchi nurlanish yordamida hal qilinadigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
1. Bir linslilikning buzilishlarini aniqlash. Birinchidan, biz payvand choklarini boshqarish va elektr payvandlash uchun odatiy nuqsonlarni topish haqida gapiramiz: payvandlanmay qolgan qismlar, kuyishlar, yoriqlar, teshiklar va boshqalar. Bundan tashqari, quyma mahsulotlar uchun begona metallar yoki nometall birikmalarning qoʻshimchalarini aniqlash.
2. Obyektni tekshirish jarayonida yoki rekonstruktsiya qilishga tayyorgarlik jarayonida mahsulotlarning holati va nisbiy holatini tekshirish. Rentgen usulining muhim xususiyati elementlarning bir-biriga nisbatan umumiy joylashishini baholash qobiliyatidir, bu devorlar orqasida yoki kirish qiyin boʻlgan joylarda yashiringan infratuzilma elementlarining joylashishini oʻrganishga imkon beradi.
3. Mahsulot hayotiy siklning istalgan bosqichida, ya‘ni ishlab chiqarish, yigʻish, oʻrnatish, ishlatish va ta‘mirlashda obyektlarning vizual tekshirish imkoniyati boʻlmagan parametrlarini nazorat qilish.
4. Koʻpincha murakkab konstruksiyaga ega mahsulotlarning koʻpgina parametrlarini vizual tekshirish imkoni boʻlmaydi, ammo konstruksiya boʻgʻinlarning to'g'ri yig'ilishi va sifatini nazorat qilish kerak, buning uchun radiatsiya nazorati qo'llaniladi.
5. Sanoat xavfsizligi ekspertizasini oʻtkazish. Bunday tadbirlar davomida mutaxassislar tuzilmalarning ishonchliligi va yaxlitligiga ishonch hosil qilishlari kerak. Nuqsonlarini aniqlashda Rentgen vositalaridan foydalangan mahsulotning bir butunligiga va bir jinsliliga tahdidi soluvchi nuqsonlar, ya‘ni yoriqlar, bir xillikning buzilishi, turli nuqsonlar, shikastlanishlar va boshqalar nazorat qilinadi. Radiatsion usul yordamida mahsulot sifatini nazorat qilishning umumiy sxemasi

•