I bob. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarga ma’naviy tarbiya berishning pedagogik asoslari

1.5. Maktabgacha ta’lim muassasalarida qo’llaniladigan pedagogik ta’sir usullari

MTM dagi faoliyatga tarbiyachi va murabbiylar har doim bolalar tarbiyasi, xulq – atvori, tartib – intizomiga tuzatishlar kiritishi, ulardagi kerakli shaxsiy xislatlar va harakatlardagi qirralarni rivojlantir-ishi, kamchiliklarini bartaraf qilishi kerak
bo’ladi. MTM da bunday ishlarni amalga oshirish uchun eng qulay sharoit bor. Chunki, bunday joylarda tarbiyachi va murabbiylar
pedagogik ta’sirning turli usullaridan foydalana oladilar. Ushbu jarayonda kerakli usulni tanlash uchun bolaning hissiy holati, harakatining xarakteri va sababini oldindan aniqlash kerak bo’ladi.
Pedagogik vaziyat tarbiyachi va murabbiyning ijodiy fikrlashi va sinchikovligi tufayli aniqlanadi. Buning ijodiy tomoni shundan iboratki, tarbiyachi va murabbiy o’ylagan usulni amalga oshirish uchun foydalanadigan sharoitlarni xayolan loyihalashtirib chiqish kerak bo’ladi. Ushbu jarayonning kasbiy mahoratli tomoni shundan iboratki, unda tarbiyachi yoki murabbiyning o’z ishini yaxshi bilishi, o’z xulqini bolaga o’tkaza olishi, ularning hatti – harakatlariga mos munosabatni tashkil qila olishi muhimdir.
Umuman olganda pedagogik ta’sir usuli deganda aniq holatlarni (jarayonlarni) tashkil etib, unga mos kerakli qonun – qoidalar negizida bolalarni ijobiy hatti – harakatlarga undovchi, o’z kamchiliklarini vaqtida tuzatuvchi (uning ko’rsatgan kamchilikga ijobiy munosabatni hosil qiluvchi) yangi, istiqbolli fikrlar va hislar majmuasi tushuniladi va bundagi yangi fikrlar bola tarbiyasining yangi sabablarini hamda bolaning shaxsiy kamchiliklarini yengib o’tishga asos bo’ladigan hissiyotlar majmuidan iboratdir (1.5.1 - shakl).


1.5.1 – shakl. Pedagogik ta’sir usullarining umumiy ko’rinishi.
Murabbiy va tarbiyachilarning ijodiy – kasbiy faoliyati (pedagogik mahorati)da nafaqat tarbiyaviy ishlarning yaxshi samarali natijalariga erishiladi, balki murabbiy va tarbiyachilarning shaxsiy hislatlari ham yuksaladi. Pedagogik ta’sir usullarini qo’llash jarayonida tarbiyachi va murabbiylarning g’oyaviyligi yaqqol ko’zga tashlanadi, ularning xarakteridagi insoniylik va murabbiylik xislatlari namoyon bo’ladi, ular xarakterining emosional qirralari: chidamlilik, o’z – o’zini boshqara olishlik, maqsadga intiluvchanlik, tezkorlik, tashabbuskorlik va tarbiyachi – murabbiylarning irodaviy qirralari topqirlik, ziyraklik, kuzatuvchanlik, shuningdek, xarakterning intellektual qirralari ham yaqqol ko’zga tashlanadi.
Qayd etilganlarni e’tiborga olib quyida bolalar tarbiyasiga bo’ladigan pedagogik ta’sir usullarining ba’zilarining nomlarini keltiramiz.
Dastlab bolalarni ilhomlantiruvchi ijobiy hislatlar negizida bolaning axloq – odobi tarbiyasi, tartib – intizomiga o’zgartirishlar kirituvchi tarbiyaviy ta’sirlar to’g’risidagi pedagogik ta’sirlar nomlarini keltiramiz. Ular quyidagilardan iborat:
1. Ishontirish – bu aniq axloqiy me’yorlar negizida qaysidir ishni mumkin yoki mumkin emasligini, to’g’riligi yoki noto’g’riligini, zarurligini isbot qilish va tushuntirish jarayonidir.